چکیده نویسی در تحقیق به معنای خلاصه سازی محتوای کلی مقاله در قالب یک مطلب 150-300 کلمه ای است به گونه ای که اهداف، مسئله تحقیق، روش تحقیق، دستاوردها و نتایج پژوهش در آن پوشش داده شود. بخش چکیده یکی از مهمترین بخش های هر پژوهشی محسوب می شود چرا که نقش یک بروشور تبلیغاتی برای مقاله شما را دارد. بنابراین باید بهترین عملکردتان را در فرآیند چکیده نویسی در یک قالب 150-300 کلمه ای نشان دهید.
حال منظور ما از بروشور تبلیغاتی مقاله چیست؟ اجازه بدهید این مفهوم را بیشتر برای شما توضیح بدهیم. مفهوم بروشور تبلیغاتی برای این است که یک مطلب 150-300 کلمه ای می تواند نقش تبلیغاتی مختصر برای کل کار شما را ایفا کند. زمانی که شما یک مقاله را در یک ژورنال سابمیت می کنید از شما درخواست می شود که چکیده آن را به صورت مجزا در یک بخش مشخص شده در سایت کپی کرده یا آپلود نمایید.
هدف از این کار این است که سردبیر ژورنال با اولین بررسی بتواند نتیجه بگیرد آیا پژوهش شما برای پذیرش و چاپ مناسب هست یا خیر. چنانچه چکیده نویسی شما بتواند او را مجذوب کند، می توانید امیدوار باشید که مقاله شما برای بررسی بیشتر به دست داوران ژورنال خواهد رسید. حال بیاید فرض کنیم که مقاله شما پذیرش گرفته و در ژورنال مورد نظر چاپ میشود و نسخه اینترنتی آن در سایت بارگزاری میگردد.
بسیاری از وبسایت‌ها امکان دسترسی به کل محتوای مقاله را نمی دهند و تنها بخش هایی که در دسترس عموم قرار می گیرد، عنوان مقاله، چکیده و واژگان کلیدی است. مخاطب با مطاللعه چکیده مقاله می تواند دریابد آیا این مقاله مناسب وی خواهد بود یا خیر. بنابراین چکیده تنها بخشی است که همواره در معرض دید افراد مختلف از سردبیر ژورنال تا مخاطبان عادی در جامعه قرار می گیرد.
در نهایت باید گفت تصمیم در مورد مفید بودن یا نبودن پژوهش شما مبتنی بر نحوه چکیده نویسی شماست. حال که با مفهوم بروشور تبلیغاتی و اهمیت چکیده نویسی در تحقیق بیشتر آشنا شدید، زمان آن رسیده است که شما را با نحوه انجام و آماده سازی آن بیشتر آشنا کنیم. اما پیش از شروع اینکار باید به یک سوال جواب بدهیم و آن سوال این است که چطور متوجه بشویم که چکیده خوبی را نگارش کرده ایم؟
برای اینکار باید خودتان را جای مخاطب بگذارید و از خودتان بپرسید این تنها بخش از مقاله من است که در اختیار عموم قرار میگیرد؛ آیا توانستم اطلاعات کافی و کاربردی را در آن بگنجانم؟ آیا این چکیده همه چیز را در مورد مقاله من به مخاطبان می‌گوید؟ اگر جواب شما به این دو سوال خیر است باید فرآیند چکیده نویسی را یکبار دیگر انجام دهید.
انواع چکیده نویسی در تحقیق:
چکیده نویسی انتقادی (Critical Abstract): این نوع از چکیده نویسی یک شکل غیرمرسوم از چکیده در تحقیق محسوب می شود که در آن پژوهشگر علاوه بر یافته ها و نتایج کلی تحقیق به مقایسه محتوایی پژوهش با یک مقاله دیگر و یا ارزیابی روایی و پایایی آن اقدام می کند. چکیده نویسی انتقادی یا Critical Abstract معمولا چیزی در حدود 400-500 کلمه است که بیشتر جنبه تحلیلی و گزارشی پیدا میکند. برخی از مقالات موجود در ژورنال های علوم سیاسی و حقوق به ندرت از این نوع چکیده نویسی استفاده می کنند.
چکیده نویسی توصیفی (Descriptive Abstract): چکیده نویسی توصیفی یکی از انواع نسبتا مرسوم چکیده در تحقیق محسوب می شود که تنها به تشریح کلمات کلیدی، روش تحقیق و اهداف پژوهش می پردازد و هیچ توضیحی در مورد نتایج و یافته های تحقیق ارائه نمی دهد. برخی از پژوهشگران باور دارند که این نوع از چکیده نویسی نمی تواند نتیجه خوبی برای تحقیق آنها به همراه داشته باشد چرا که بیشتر مخاطبان به دنبال آگاهی از نتایج تحقیق هستند و می بایست این بخش در مقاله گنجانده شود. از طرف دیگر چکیده نویسی توصیفی یا Descriptive Abstract معمولا نباید بیشتر از 100 کلمه باشد.
چکیده نویسی اطلاعاتی (Informative Abstract): شاید بتوان گفت بخش بسیاری زیادی از چکیده های ارائه شده در مقالات از نوع اطلاعاتی هستند که در آن علاوه بر موارد موجود در چکیده نویسی توصیفی، نتایج و یافته های تحقیق نیز گنجانده می شود. این نوع از چکیده علاوه بر ارائه توصیفی از محتوای کلی مقاله سعی میکند یک محتوای انتقادی نیز برای آن فراهم کند و بخش بسیار کوچکی را به یک مقایسه کلی اختصاص دهد. برای مثال ذکر می شود که "بر خلاف یافته های اخیر محققان در زمینه تاثیر عدالت سازمانی بر رضایت شغلی، هیچ تاثیر قابل ملاحظه ای مشاهده نشد". این متن یک مثال ساده بود ولی می تواند یک مقایسه مختصر در مورد قالب چکیده نویسی انتقادی یا Critical Abstract فراهم نماید. معمولا چکیده نویسی اطلاعاتی یا Informative Abstract بیش از 300 کلمه است.
چکیده نویسی برجسته (Highlight Abstract): این نوع از چکیده نویسی به نوعی با هدف جذب مخاطب نگارش می شود و هدف آن ارائه مفاهیم داخل تحقیق به گونه ای تبلیغاتی برای مقاله است. معمولا اهداف، یافته ها و مفاهیم داخل مقاله به صورت نیمه تمام و مبهم آورده می شود که بتواند مخاطب را کنجکاو کند و او را وادار به خرید و مطالعه مقاله نماید.
نحوه چکیده نویسی در مقاله:
همانطور که بیان کردیم چکیده نویسی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و معمولا در انتهای تحقیق نگارش می شود. برخی از افراد گمان می کنند که چون چکیده در ابتدای تحقیق قرار میگیرد باید در همان ابتدا نگارش شود ولی به یاد داشته باشید که شما می بایست نتایج و یافته های تحقیقتان را در چکیده بگنجانید و برای این منظور نیاز است که این کار در انتهای مقاله انجام دهید. اولین استراتژی برای نگارش یک چکیده جذاب و کامل این است که جملات کلیدی از هر بخش را جدا کرده و در یک فایل مشخص قرار دهید. در مرحله بعد سعی کنید این جملات را پارافراز (Paraphrase) کرده و بین آنها یک ارتباط منطقی برقرار کنید و در قالب یک چکیده مطرح نمایید. اما توجه داشته باشید که محتوای چکیده باید برای مخاطب جذاب و مشوق باشد. بنابراین سعی کنید که در عین گزارشی بودن چکیده به جذاب بودن آن نیز توجه کنید. به طور کلی 6 مورد باید در چکیده گنجانده شوند که عبارتند از:
اطلاعات عمومی: این اطلاعات معمولا یک پیش زمینه یا مقدمه فکری در مورد موضوع تحقیق به مخاطب ارائه می کنند تا بتواند درک مناسبی از محتوای مقاله داشته باشد. اهمیت نگارش این بخش بسیار بالاست چرا که در عین ساده بودن باید کامل و دقیق باشد که بتواند حوزه پژوهش شما را برای مخاطب تبیین نماید.
سوالات و بیانیه تحقیق: در بخش بعدی باید مشخص کنید که اهمیت انجام این تحقیق چه بوده است و چرا باید این پژوهش انجام بگیرد. در این قسمت کار بسیار دشواری را در پیش دارید چرا که باید در یک یا دو جمله کوتاه مخاطبان خودتان را جذب مقاله کرده و آنها را در مورد کاربردی بودن مقاله متقاعد کنید.
ادبیات موضوع: شما باید بتوانید در چند جمله مختصر مفاهیم و ادبیات موضوع موجود در مورد موضوع تحقیقتان را بیان کنید تا مخاطب دریابد تاکنون چه تحقیقاتی و در چه زمینه های انجام گرفته است. اینکار به مخاطب این امکان را می دهد که بتواند یک مقایسه مختصر بین یافته های شما و یافته های پژوهشگران پیشین انجام دهد.
روش تحقیق: هر چکیده نویسی باید شامل ارائه اطلاعاتی در مورد روش نمونه گیری، جامعه آماری و ابزار تحلیل داده ها باشد. ارائه توضیحاتی در مورد بخش متودولوژی یا روش تحقیق معمولا کار دشواری نیست و می تواند به سادگی با چند جایگذاری انجام داد.
یافته ها و نتایج: این بخش جذابترین بخش چکیده نویسی است. بسیاری از مخاطبان و حتی سردبیران ژورنال ها به دنبال این هستن که بدانند تحقیق شما چه دستاوردهایی داشته است و شما چطور میتوانید با این یافته ها کار جدیدی ارائه دهید یا مشکلی از جامعه را برطرف کنید. نوشتن این بخش تنها با کپی کردن از بخش مربوط به بحث و نتیجه گیری قابل انجام نیست و باید در نگارش آن دقت کنید. سعی کنید تمرکز نگارش را بر روی یافته های منحصر به فرد تحقیقتان قرار دهید و تا جای ممکن از کلیدواژه های اصلی استفاده کنید که در زمان سرچ در گوگل، پژوهش شما جزء اولین نتایج باشد.
اهمیت تحقیق: در نهایت شما باید کاربردی بودن یا موارد استفاده از تحقیق را برای مخاطبان تبیین کنید. برای مثال نتایج به دست آمده به واسطه این تحقیق چه کاربردهایی برای مدیران، صاحبان صنایع یا عموم مردم جامعه خواهد داشت.

چگونه یک چکیده خوب برای پایان نامه تهیه کنیم؟ - چکیده نویسی پژوهشی - Abstract

اصول انجام هر فرآیند پژوهشی مثل قوانین رانندگی تابع باید‌ها و نبایدهایی است که در صورت رعایت کردن آن‌ها می‌توانید به نتایج مطلوب دست پیدا کنید. ممکن است شما به عنوان یه محقق همواره به دنبال ارائه یک پژوهش برجسته علمی و چاپ یک مقاله معتبر در برترین ژورنال‌های بین‌المللی باشید. اما حتما با این شرایط روبرو شده‌اید که پس از سابمیت مقاله در یک ژورنال با ایمپکت فاکتور (IF) نسبتا بالا، در نهایت پس از گذشت چند ماه ایمیلی دریافت می‌کنید که مقاله شما ریجکت شده است و قابلیت چاپ در ژورنال مورد نظر را ندارد.

البته ممکن است این موضوع به کیفیت مقاله شما ارتباطی نداشته‌باشد و تنها به دلیل سابمیت‌های بیش از ظرفیت ژورنال باشد. فرض کنید یک ژورنال ISI از نوع Quarterly است و این ژورنال همان‌طور که از اسم آن مشخص است سالانه 4 نوبت مقاله چاپ می‌کند. برای مثال ظرفیت چاپ این ژورنال برای هر نوبت چیزی در حدود 100 مقاله است. اگر چه این از ژورنال‌ها به دلیل ظرفیت بالا و شانس بالای پذیرش جزء بهترین مجلات برای سابمیت مقاله محسوب می‌شوند اما باید توجه داشته باشید که در هر نوبت ممکن است چیزی در حدود 1000 مقاله برای این ژورنال فرستاده شود که این یعنی شانس پذیرش مقاله شما تنها 10% است.

بیان این موضوع به این دلیل بود که بگوییم ریجکت مقاله علمی شما ممکن است به دلیل ضعف در محتوا و کیفیت پایین آن نباشد اما برخی عوامل باعث می‌شوند که مقاله شما جذاب‌تر و منحصر به فردتر به نظر برسند. رعایت یکسری از بایدها و نبایدهای مربوط به ساختار کلی مقاله، روش تحقیق، مقدمه و چکیده، اهمیت تحقیق و عدم وجود مشکلات نگارشی و گرامری از جمله عواملی هستند که میتوانند در نگاه اول مقاله شما را ضعیف یا قوی نشان دهند. در این مطلب علمی سعی می‌کنیم شما را با برخی از این باید‌ها و نبایدهای نگارش یک مقاله علمی آشنا کنیم.

بایدهای نگارش مقاله علمی

رعایت این موارد در زمان نگارش یک مقاله علمی موجب می‌شود که شما شانس چاپ بالاتری نسبت به سایرین داشته‌باشید و بتوانید از بهترین ژورنال‌های ISI در کمترین زمان ممکن پذیرش بگیرید.

  1. باید ایده پژوهشی‌تان را بیان کنید:
    شما باید بتوانید در مقاله علمی تان به صورت کاملا دقیق و شفاف ایده پژوهشی تان را برای مخاطب توصیف کنید. این موضوع که در محیط های آکادمیک به عنوان کانتریبیوشن (Contribution) تحقیق شما شناخته می شود بیانگر میزان نوآوری و خلاقیت در تحقیق شما است. هرچه  کانتریبیوشن (Contribution) یک تحقیق بالاتر باشد، میزان نوآوری در آن بالاتر بوده و مقاله منحصر به فرد تر و کاربردی تر جلوه خواهد کرد. چنانچه مقالات چاپ شده در ژورنال های برتر در سال های گذشته را بررسی کنید متوجه خواهید شد تمامی این مقالات از سطح  کانتریبیوشن (Contribution) بالایی برخوردار هستند و این یعنی این مقالات به موضوعات جدید و کاربردی در جامعه ارتباط دارند. 
  2. باید اهمیت تحقیق را تبیین کنید:
    بیان اهمیت تحقیق بدین معناست که شما توضیح می‌دهید چرا انجام این پژوهش ضروری است و چه منافع و کاربردهایی برای جامعه خواهد داشت. سعی کنید دلایل و توجیهات بسیار قوی و مستندی برای این بخش ارائه کنید. قانع کردن سردبیران و داوران ژورنال‌های ISI خصوصا ژورنال‌های با IF بالا کار بسیار دشواری است. بنابراین حتما دلایل قانع کنند به همراه مستندات و منابع معتبر برای بیان اهمیت تحقیق ارائه نمایید. 
  3. باید روایی و پایایی داده ها را بسنجید:
    اعتبار و قابل استناد بودن داده های جمع آوری شده توسط تیم تحقیقاتی شما می‌تواند داوران و سردبیر ژورنال را نسبت به کیفیت مقاله سابمیت شده دل‌گرم کند. چنانچه داوران نسبت به صحت و اعتبار داده‌های گردآوری شده توسط شما اطمینان نداشته باشند، در نهایت دید بدی نسبت به آن پیدا کرده و شانس ریجکت شدن بالا می‌رود. سعی کنید در اولین مرحله از بخش روش تحقیق (methodology) اطلاعات بسیار دقیقی در مورد فرآیند گردآوری داده‌ها، نوع انتخاب جامعه آماری، طراحی پرسشنامه، روایی و پایایی داده ها و منابع مستند برای تایید آن‌ها ارائه نمایید.
  4. باید تحلیل های قابل فهم ارائه کنید:
    شما به عنوان یک محقق باید تسلط بسیار بالایی بر روی نرم افزارهای تحلیل آماری مانند SPSS, Lisrel, Smart pls, MATLAB, AMOS, SAS و غیره داشته باشید. اما تخصصی بودن محتوا نباید به گونه‌ای باشد که مانع از درک محتوا توسط مخاطب شود. توجه داشته باشید که مخاطب مقاله شما اقشار عادی جامعه هستند که ممکن است تسلط کافی نسبت به نرم افزارهای آماری نداشته باشند و نتوانند تحلیل های آماری شما را درک کنند. سعی کنید توصیف بسیار قابل فهمی از تحلیل‌های آماری خودتان برای مخاطبان ارائه کنید چرا که همین موضوع می‌تواند باعث جذابیت و کاربردی‌تر شدن مقاله شما شود. 
  5. باید از منابع به روز استفاده کنید:
    یکی از مهم‌ترین کارها در نگارش یک مقاله علمی استناد به منابع به روز و استفاده از جدیدترین داده هاست. برای اینکه مقاله‌تان کاربردی‌تر به نظر برسد باید نشان بدهید که پژوهش شما مبتنی بر آخرین دستاوردهای علمی ارائه شده است. برای مثال فرض کنید بر روی مقاله ای با عنوان "تاثیر عدالت سازمانی بر رضایت شغلی کارکنان بانک‌ها" کار می‌کنید و منابعی که در آن مورد استفاده قرار داده اید مربوط به دستاوردهای محققان در سال های 1989 و 1990 است. به نظر شما این مقاله تا چه اندازه می‌تواند کاربردی و منطبق بر مسائل روز باشد؟. بنابراین استفاده از جدیدترین و به روزترین منابع نشانگر کاربردی بودن و میزان انطباق پژوهش شما با مسائل و مشکلات روز جامعه است. 
  6. باید در تحلیل های آماری تخصص داشته باشید:
    ممکن است به عنوان یک محقق تسلط کافی به نرم افزارهای تحلیل آماری نداشته باشید که این موضوع باعث پیچیدگی فرآیند نگارش مقاله خواهد شد که قابل حل است و می‌توانید از کمک یک متخصص استفاده کنید. اما موردی که قابل حل و توجیه نیست ارائه تحلیل‌های غلط، غیر همگون و متناقض است. اگر شما بدون سنجش روایی و پایایی به سراغ محاسبه بار عاملی گویه‌ها بروید و یا بدون محاسبه بار عاملی گویه‌ها به دنبال محاسبه رگرسیون خطی یا همبستگی بروید این یعنی نتایج تحقیق شما قابل اطمینان نبوده و هیچگونه کاربرد علمی ندارد. زمانی که سردبیر یا داوران با این مشکل در تحقیق شما مواجه می شوند یعنی ریجکت مقاله شما قطعی است. 
  7. باید بحث و نتیجه گیری قوی ارائه کنید:
    تنها ارائه یک روش تحقیق قوی با تحلیل‌های آماری منسجم برای تضمین چاپ مقاله شما کافی نخواهد بود، بلکه باید بتوانید این نتایج را به درستی و دقت تبیین و تفسیر کنید. فرض کنید شما رابطه بین دو متغیر با T-statistic غیرمعنادار  و P-value معنادار دارید. حال این برای مخاطب چه معنایی دارد؟ تفسیر شما از رابطه این دو متغیر چیست؟ چرا این دو متغیر چنین خروجی نشان می‌دهند؟. تمامی این موضوعات باید در قالب بحث و نتیجه گیری در مقاله شما گنجانده و با دلایل و مستندات قوی رابطه این دو متغیره تفسیر شوند. 
  8. باید بررسی نهایی را انجام دهید:
    انجام این کار شاید ضروری‌ترین و اساسی‌ترین بخش در فرآیند نگارش یک مقاله علمی باشد. قبل از سابمیت مقاله عجله نکنید و سعی کنید مقاله را برای ریوایز یا بررسی نهایی به یک متخصص بسپارید تا محتوای کلی آن را از نظر انسجام بخش‌های مختلف و مشکلات گرامری و نگارشی مورد بررسی قرار دهد. اگر شما تمامی بخش‌های قبلی را به دقت رعایت کرده باشید اما بدون توجه به وجود مشکلات گرامری و نگارشی مقاله‌تان را سابمیت کنید به احتمال زیاد، پژوهش شما ریجکت خواهد شد.

نبایدهای نگارش مقاله علمی

  • نباید اطلاعات اشتباه ارائه کنید:
    هرگونه اطلاعات غلط یا غیر مرتبط به موضوع تحقیق که می‌توانند مخاطب را گمراه کند موجب ریجکت مقاله شما خواهد شد. فرض کنید شما یک متن از مقاله ای را انتخاب کرده‌اید و بعد از پارافریز (paraphrase) کردن آن را در پژوهش خودتان قرار داده‌اید. اما در اصل فرآیند پارافراز به گونه ای بوده است که مفهوم و بیان اشتباهی از نویسنده اصلی را انتقال داده اید که هیچگونه مطابقتی با مفهوم اصلی جمله ندارد. این یعنی شما در حال ارائه اطلاعات غلط و نادرست به مخاطبان هستید و زمانی که داوران و سردبیر با این موضوع مواجه شوند احتمالا مقاله شما را ریجکت خواهند‌ کرد. 
  • نباید مطالب اضافی ارائه کنید: ارائه هرگونه مطلب غیرضروری به اهداف، سوالات و فرضیات مقاله موجب سردرگمی مخاطب خواهد شد. فرض کنید شما مقاله‌ای با عنوان "تاثیر عدالت سازمانی بر رضایت شغلی در میان کارکنان بانک‌ها" را نگارش کرده‌اید و حال در بخش ادبیات موضوع بخشی با عنوان تاثیر تعهد سازمانی و جنسیت بر رضایت شغلی قرار داده‌اید. این موضوعات ارتباطی با عنوان مقاله شما و اهداف و فرضیات تحقیق شما ندارند و همین کار ممکن است موجب ریجکت مقاله شما شود.
  • نباید دلایل ناقص و غیر قابل توجیه ارائه کنید:
    پس از انجام تحلیل‌های آماری باید بتوانید نتایج یافته‌های مقاله را تفسیر و تبیین کنید. این کار بسیار دشوار و علمی است و هیچگونه تفسیر بدون سند و مدرک از شما قابل قبول نیست. تمامی مستندات لازم را باید از مقالات سایر پژوهش‌گران بدست آورید و در مقاله خودتان بگنجانید. مثال قبل را در نظر بگیرید و فرض کنید شما یک رابطه قوی بین عدالت سازمانی و رضایت شغلی یافته‌اید، آیا پژوهشگران قبل از شما نیز این نتایج را کسب کرده‌اند؟ چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین کار شما و آن‌ها وجود دارد؟ آیا استنادهای دیگری در مورد آن وجود دارد یا خیر؟ پاسخ به تمامی این سوالات باید همراه با منابع معتبر ارائه شود.
  • نباید پلاجریسم بیش از حد معمول داشته باشید:
    پلاجریسم یا سرقت ادبی زمانی رخ می‌دهد که شما مطالب موجود در مقاله شخص دیگری را بدون ذکر منبع و بدون ایجاد هیچ تغییری در متن مقاله خودتان استفاده کنید. در حال حاضر نرم افزارهای بسیار قوی برای تشخیص پلاجریسم وجود دارد و در صورت وجود پلاجریسم بیش از 10-15% در پژوهش‌تان، احتمال ریجکت بسیار بالا خواهد بود. 
  • نباید تحقیق گسترده و بدون چارچوب باشد:
    مقالاتی که عنوان بسیار گسترده‌ای دارند و به عبارتی به موضوع یا حوزه مشخصی نمی‌پردازند، به عنوان مقالات بدون چارچوب یا بدون ساختار شناخته می‌شوند. برای مثال فرض کنید شما قصد دارید فاکتورهای تاثیرگذار بر رضایت شغلی را بسنجید. انجام این کار چیزی شبیه به غیر ممکن است چرا که شناسایی تمامی فاکتورهای‌های تاثیرگذار بر رضایت شغلی کاری بسیار پیچیده و زمان‌بر است و نیاز به مطالعات وسیع نه تنها در حوزه مدیریت بلکه در حوزه علوم رفتار، روانشناسی، فاکتورهای قومی، فرهنگی، اجتماعی، شرایط اقتصادی، جنسیت، تحصیلات و خیلی عوامل دیگر دارد. 

رعایت تمامی این باید‌ها و نبایدهای نگارش مقاله علمی تضمینی برای چاپ مقاله در یک ژورنال بین المللی نیست اما می‌تواند شانس شما را برای پذیرش و چاپ به شکل قابل ملاحظه ای افزایش دهد.


تدوین مقاله علمی پژوهشی -  پروپوزال کاری - رساله دکتری

 

 توانایی انتخاب موضوع یکی از مهارت های بسیار کاربردی و اساسی برای هر پژوهشگری است که علاوه بر قدرت سرچ بالا، به نوآوری، تفکر خلاقانه و دانش کافی نسبت به مسائل روز نیاز دارد. شاید با این موضوع برخورد کرده اید که یک شخص پس از بررسی های مختلف توانسته است موضوعات متنوعی را برای تحقیق استخراج کند اما در نهایت نتوانسته موضوع اصلی را با دانش خودش برگزیند و این کار را به عهده استاد راهنما و مشاور خود گذاشته است. همین موضوع می تواند تا حدی نشانگر میزان عدم تسلط شخص و یا دانش ناکافی وی نسبت به مسائل روز و مورد نیاز جامعه باشد. یا اینکه فرض کنید همین شخص پس از بررسی های زیاد به تعدادی موضوع برای پایان نامه یا تحقیق خودش رسیده است اما همه آن موضوعات به تعدد توسط سایر پژوهشگران مورد تحقیق قرار گرفته اند و این امر میتواند نشان دهنده ضعف شخص در بخش نوآوری و تفکر خلاقانه باشد. بنابراین مشاهده میکنید که تمامی این موارد به نوبه خود تاثیر بسیار زیادی در انتخاب درست یک موضوع برای نگارش پایان نامه یا تحقیق دارند. در ادامه راهکارهایی را برای رسیدن به یک موضوع خوب برای نگارش پایان نامه یا تحقیق به شما معرفی خواهیم کرد. موارد زیر میتوانند به تقویت مهارت انتخاب موضوع کمک شایانی کرده و شما را برای رسیدن به یک موضوع خوب یاری کنند:

  • انجام طوفان فکری (Brainstorm) برای رسیدن به یک ایده اولیه
  • تمرکز بر موضوعاتی که در آن مهارت و دانش کافی دارید
  • تمرکز بر موضوعاتی که داده ها و اطلاعات آن قابل دسترس بوده و پیاده سازی آن امکان پذیر است
  • تهیه لیستی از کلیدواژه های مورد نظرتان برای تحقیق
  • انعطاف پذیر بودن
  • مطرح کردن عنوان تحقیق به صورت یک سوال کلی
  • سرچ بسیار دقیق و وسیع در حوزه موضوع مورد نظر
  • یافتن یک پاسخ کلی برای سوالی که مطرح کرده اید (بیانیه پایان نامه (thesis statement))
    انجام این مراحل شاید در نگاه اول کار ساده ای به نظر برسد اما توجه داشته باشید که به دقت و تمرین بسیار زیادی نیاز دارد. برای مثال ممکن است شما موضوعی را انتخاب کنید که فقط به آن علاقه دارید اما مهارت و دانش کافی در آن ندارید و یا موضوعی برای پایان نامه برگزینید که در ابتدا گمان میکردید داده های آن موجود و قابل جمع آوری است، اما حال متوجه شده اید که هیچ نوع داده به روز و کاربردی داخلی در مورد آن وجود ندارد. برای مثال موضوع توسعه پایدار (sustainability) موضوعی است که سالهاست در کشورهای دیگر مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است و داده ها و اطلاعات بسیار وسیعی در مورد آن وجود دارد، اما همچنان در کشور ما یک موضوع نوین و مسکوت محسوب می شود که داده ها و اطلاعات بسیار کمی در موردش وجود دارد. پس همانطور که گفته شد این موارد ممکن است در ظاهر ساده باشند و همین امر باعث گمراه شدن شما و انتخاب موضوع نادرست برای تحقیق شود. توصیه می شود اگر دانش یا مهارت کافی در این زمینه ندارید حتما با یک مشاور یا محقق در این زمینه مشورت کنید. موسسه ماد دانش پژوهان با بیش از 30 سال سابقه علمی و پژوهشی و با بهره گیری از اساتید و پژوهشگران برجسته در تمامی رشته های دانشگاهی نقش بسزایی در کسب موفقیت های تحصیلی بسیاری از دانشجویان در سراسر کشور داشته است. برای موفقیت در مسیر علمی زندگی تان ما همواره درکنار شما خواهیم بود.

طوفان فکری برای ایده پردازی 
برای این کار باید موضوعی که به آن علاقه دارید را انتخاب کنید و سوالاتی را در ارتباط با آن مطرح نمایید. قبل از طوفان فکری (Brainstorm) سعی کنید به سوالات زیر پاسخ دهید:

  1. آیا در روزهای اخیر خبری را دیده اید که شما را عصبانی، ناراحت یا متعجب کرده باشد؟ در مورد آن موضوع تخصص یا دانش کافی دارید؟
  2. آیا مشکلی را در ارتباط با رشته تحصیلی تان تجربه کرده اید که بخواهید آن را حل کنید یا کنجکاو باشید راه حلی برای آن پیدا کنید؟
  3. آیا کار کلاسی یا تحقیق کلاسی انجام داده اید که به آن علاقه مند باشید و بخواهید به صورت جامع تر در قالب موضوع پایان نامه به آن بپردازید؟
  4. آیا ایده ای مرتبط با رشته تحصیلی تان دارید که بخواهید آن را پیاده سازی کنید یا ابعاد مختلف آن را ارزیابی کنید؟

پاسخ به این سوالات برای تکمیل اولین مرحله از انتخاب موضوع پایان نامه ضروری است چرا که حوزه مورد علاقه تان را مشخص میکنید. مشخص کردن حوزه مورد علاقه برای پیاده سازی طوفان فکری (Brainstorm) ضروری است. شما باید در نهایت موضوعی را انتخاب کنید که مورد علاقه شما باشد در غیر این صورت در فرآیند انجام تحقیق دچار مشکل شده و ممکن است آن را نیمه کاره رها کنید. توجه داشته باشید که در زمان انتخاب موضوع به منحصر به فرد بودن آن نیز دقت کنید تا از دوباره کاری پرهیز شده و اصطلاحا میزان کانتریبیوشن (Contribution) موضوع کاسته نشود.
تمرکز بر موضوعات مرتبط با مهارت و دانش شما
همانطور که پیشتر بیان کردیم برای پیاده سازی یک تحقیق علاوه برعلاقه، نیاز به دانش و مهارت کافی نیز دارید. برای این منظور توصیه می شود پس از طوفان فکری (Brainstorm)، چند موضوع را برای انجام تحقیق انتخاب کنید و شروع به جمع آوری ادبیات موضوع و مطالعه مقاله در مورد آن کنید. پس از آنکه متوجه شدید در آن حوزه تخصص دارید یا خیر می توانید با آگاهی بهتر انتخاب نهایی را انجام دهید. در این مرحله نیاز نیست که طیف وسیعی از مطالب را مورد بررسی قرار دهید، تنها مطالعه تعداد محدودی از مقالات میتواند راهگشای شما برای اولویت بندی و انتخاب موضوع باشد. برای مثال فرض کنید رشته شما مدیریت دولتی است و سه موضوع رضایت شغلی، روابط کارکنان و تصمیم سازی مدیریتی جزء موضوعات مورد علاقه شما برای پایان نامه دسته بندی می شوند و باید بین یکی از این سه مورد انتخاب نهایی را انجام دهید. پس از بررسی های مختلف در میابید که موضوع روابط کارکنان علاوه بر مسائل مدیریتی و روابط ظاهری سازمانی به یک سری موضوعات فرعی از جمله روانشناسی، رفتار سازمانی و علوم اجتماعی نیز مرتبط است و شما دانش لازم را در این موارد ندارید. پس از آن به سراغ موضوع رضایت شغلی می روید و در میابید که فاکتورهای بسیار گسترده ای از جمله درآمد، سابقه شغلی، جنسیت، میزان تحصیلات، روابط بین سازمانی، روابط مدیر و زیر دستان، اعتبار سازمانی، برند، مزایا شغلی و غیره نیز بر این موضوع تاثیر دارند که شناسایی و بررسی تمامی آنها کار بسیار دشوار و زمانبری برای شما است و انتخاب یک حوزه مشخص و منحصر به فرد در آن برای شما مقدور نیست. در نهایت پس از بررسی های بسیار در میابید تصمیم سازی مدیریتی بهترین و شاید مناسب ترین انتخاب برای شما باشد. البته این یک مثال ساده بود همیشه تصمیم سخت بودن یا نبودن یک موضوع بر عهده خود شماست.
در دسترس بودن داده ها و نحوه جمع آوری اطلاعات مرتبط
پیش از انتخاب موضوع ضروری است که از در دسترس بودن داده ها اطمینان حاصل کرده و مطمئن باشید آیا می توانید اطلاعات خام برای تحلیل آماری را جمع آوری کنید یا خیر. مثال قبل را در نظر بگیرید و فرض کنید که پس از بررسی های مختلف در نهایت موضوع تصمیم سازی مدیریتی در سازمان ها را انتخاب کرده اید. حال باید به سوالات زیر به دقت پاسخ دهید:

  • آیا داده های این موضوع در دسترس شما قرار دارد یا خیر؟
  • آیا میتوانید از طریق مصاحبه یا پرسشنامه اطلاعات مورد نیازتان را از مدیران جمع آوری کنید؟
  • آیا مدیران حاضر به همکاری با شما و مشارکت در نظرسنجی شما خواهند بود؟
  • آیا نمونه یا جامعه آماری مشخصی برای جمع آوری اطلاعات دارید؟
  • پیش از این در داخل کشور، پژوهشگران چطور و چگونه این کار را انجام داده اند؟

پاسخ به این سوالات چشم انداز روشنی را برای شما ترسیم می کند که آیا موضوع پایان نامه قابل پیاده سازی و انجام هست یا خیر؟. توجه داشته باشید پاسخ به این سوالات نیاز به همفکری و مشاوره با یک شخص آگاه در این زمینه دارد. ممکن است گمان کنید که میتوانید با مدیران یک سازمان به راحتی ارتباط گرفته و در قالب مصاحبه یا پرسشنامه از آنها اطلاعات مورد نظرتان را جمع آوری کنید. اما ممکن است در زمان جمع آوری داده ها ببینید که همه چیز به این راحتی و سادگی که تصور میکردید  نبوده است و مشکل در فرآیند جمع آوری داده ها یعنی ناقص ماندن تحقیق و نیمه کاره رها شدن آن که موجب سردرگمی شما در فرآیند ارائه پایان نامه خواهد شد. بنابراین با اساتید مشاور و راهنمای خود در مورد این موضوع مشورت کنید و از نحوه و امکان جمع آوری اطلاعات مورد نیازتان اطمینان حاصل کنید.
تهیه لیستی از کلید واژه ها
کلیدواژه های مرتبط با موضوع پایان نامه تان را استخراج کرده و لیست کنید و برای این کار بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:

  • کلماتی را انتخاب کنید که توصیف کننده موضوع تحقیق شما هستند یا به صورت مستقیم در آن به کار رفته اند
  • کلیدواژه ها را می توانید از مقالات و تحقیقات مرتبط با موضوع پایان نامه تان استخراج کنید.
  • نزدیکترین کلمات مرتبط با موضوع تحقیق و کلمات مترادف می توانند گزینه های مناسبی باشند.
  • کلیدواژه هایی که استخراج کرده اید را در موتورهای جستجو سرچ کنید و نتایج آن را دسته بندی کنید. از بین دسته بندی های انجام شده، مرتبط ترین ها با موضوع پایان نامه تان را انتخاب کنید. 

انتخاب کلیدواژه ها شاید ساده ترین بخش در فرآیند انتخاب موضوع به نظر برسد اما توجه کنید که این کلیدواژه ها می توانند مسیر تحقیق تان را منحرف کرده و در فرآیند انجام پایان نامه شما را گمراه کنند. کلیدواژه هایی که بیشترین ارتباط با موضوع مورد نظرتان را دارند انتخاب و سرچ کنید تا در نهایت بتوانید به مرتبط ترین مقالات و منابع دست پیدا کنید.
انعطاف پذیر بودن
یکی دیگر از مراحل مرتبط با انتخاب موضوع، انعطاف پذیر بودن است. شما باید ذهن خلاق و انعطاف پذیری داشته باشید که به راحتی بتوانید موضوع پایان نامه خودتان را تغییر داده یا اصلاح کنید. ممکن است پس از انتخاب کلیدواژه ها و سرچ در موتورهای جستجو مانند Google Scholar به موضوعاتی برخورد کنید که ایده های جدیدتری به شما بدهند و ابعاد کاربردی تری به موضوع شما اضافه کنند. هر چه میتوانید انعطاف پذیری تان را بالاتر برده و موضوع پایان نامه تان را منحصر به فردتر کنید. موضوع منحصر به فردتر به معنای کانتریبیوشن (Contribution) بالاتر و ارزشمندی بیشتر تحقیق شما است. کاملا قابل درک است که در زمان جستجو تمایلی به تغییر موضوع تحقیق تان نداشته باشید، اما سرچ کردن به شما کمک میکند که حوزه ها یا ابعاد جدید مورد علاقه تان را کشف کنید و به تحقیق اضافه کنید. توصیه می شود قبل از اضافه کردن ابعاد و حوزه های جدید به تحقیق از گسترده شدن احتمالی آن جلوگیری کنید. برای این منظور می توانید هدف و چارچوب (Scope) پایان نامه را بر روی یک موضوع مشخص قرار دهید که در زمان تغییر یا اصلاح موضوع از آن حوزه مشخص خارج نشوید. 
مطرح کردن عنوان پایان نامه به صورت یک سوال کلی
تا به حال مراحلی که بیان شد شامل انتخاب کلمات، انتخاب کلیدواژه ها، انتخاب موضوع، بررسی ابعاد اجرایی بودن و جمع آوری داده ها، اصلاح و تعدیل موضوع بوده است که در این مرحله به مطرح کردن سوال برای موضوع انتخابی می پردازیم و سعی می کنیم اهمیت آن را بیان کنیم. یکی از راه های مطرح کردن سوال تحقیق به این گونه است که مفهوم کلی نهفته در عنوان را درک کرده و سوال مرتبط با آن را مطرح کنیم. برای مثال فرض کنید موضوع کلی پایان نامه شما "توسعه پایدار و تاثیر آن بر معماری مدرن است"، اولین سوال کلی مرتبط با این موضوع این است: "چگونه توسعه پایدار بر معماری مدرن تاثیر گذاشته است؟" اما دومین سوال و جزئی تر مرتبط به موضوع پایان نامه این است: "چه اصول و قواعدی از معماری مدرن منطبق بر مفاهیم توسعه پایدار است؟". سوالات خودتان را مرتبط با عنوان تحقیق و از کلی به جزئی مطرح کنید. 
جستجوی وسیع و جمع آوری منابع مرتبط با عنوان پژوهش
در این بخش کلیدواژه ها اهمیت بسیار زیادی پیدا می کنند. اگر انتخاب درست و دقیقی در مرحله انتخاب کلیدواژه ها انجام داده باشید باید بتوانید مرتبط ترین و بهترین منابع را جمع آوری کنید. دیتا بیس های متنوعی در ارتباط با جستجو و یافتن منابع وجود دارد. پایگاه های علمی مانند Google Scholar, Microsoft Academic, research gate, Semantic Scholar و غیره از جمله پایگاههای داده برای پیدا کردن مقالات مناسب با عنوان تحقیق شما هستند. توجه داشته باشید که هیچگاه مقالات و منابع مورد نظرتان را بر اساس عنوان انتخاب نکنید. موتورهای جستجو معمولا بر اساس کلیدواژه ها سعی میکنند نتایج مشابه را برای شما پیدا کنند اما چیزی که مهم است محتوای داخل این مقالات است. اگر مقاله ای را دیدید که عنوان مشابهی با عنوان پایان نامه شما دارد، سریعا آن را دانلود نکنید یا به عنوان مقاله مرجع انتخاب نکنید. قبل از آن سعی کنید چکیده و بخشی از محتوای مقاله را بررسی کنید تا ببینید اهداف و چارچوب مقاله تا چه اندازه به Scope پایان نامه شما نزدیک است. 
بیانیه پایان نامه (Thesis Statement) یا پاسخ به سوالات تحقیق
بیانیه پایان نامه (Thesis Statement) یا همان پاسخ به سوالات پایان نامه که در بخش قبل به تفضیل در مورد آن صحبت شد، آخرین مرحله در فرآیند انتخاب موضوع پایان نامه است. بیانیه پایان نامه بدین معناست که شما به صورت کاملا دقیق و شفاف مشخص می کنید که هدفتان از انجام این تحقیق چیست. در این بیانیه همچنین توضیح می دهید که تا چه اندازه موضوع مقاله شما کاربردی و قابل اجرا خواهد بود. بسیاری از محققان سعی میکنند سوال تحقیق یا بیانیه پایان نامه را به عنوان موضوع انتخاب کنند اما باید در انتخاب واژگان درست دقت بسیار بالایی به خرج بدهید چرا که عنوان پایان نامه شما باید نشانگر اهداف، چارچوب و تمرکز تحقیق شما باشد.
فرآیند استخراج مقاله از پایان نامه - چگونه باید از پایان نامه دفاع کرد؟ - چگونگی نگارش یک پروپوزال