پلاجریسم، تشابه جویی.

پلاجریسم (Plagiarism) یا سرقت ادبی در‌‌واقع فرآیند سرقت متون، اندیشه، ایده، سخنان و هرگونه آثار علمی، ادبی و هنری شخص دیگری است به گونه ای که نامی از شخص اصلی آورده نشود. بسیاری از پژوهشگران ممکن است مفهوم پلاجریسم (Plagiarism) را با مفهوم پارافریز (Paraphrase) در متون ادبی و مقاله نویسی اشتباه بگیرند که در ادامه در مورد آن‌ها بیشتر صحبت خواهیم‌کرد و تفاوت‌های این دو را برای شما عزیزان بازگو خواهیم‌کرد. کلمه پارافریز یک واژه یونانی است که وارد زبان انگلیسی شده‌است و به معنای "روش اضافی بیان (Additional Manner of Expression)" است.
شاید در متون مختلف ادبی و علمی با این واژه برخورد کرده‌باشید که می‌گویند متن یک مقاله را به صورت پارافریز در تحقیقتان بگنجانید. پارافریز در فرآیند نگارش مقاله علمی به معنای استفاده از محتوای متنی مربوط به یک اثر ادبی دیگر در کار پژوهشی‌تان است اما با استفاده از کلمات منحصر به خودتان مبتنی بر اصول کپی رایت آثار. برای مثال این جمله را در نظر بگیرید "پایان‌نامه یک اثر ادبی برگرفته از خلاقیت و توانایی دانشجو است".
حال فرض کنید که شما در حال نگارش یک پایان‌نامه هستید و قصد دارید این جمله را در متن پژوهش‌تان استفاده کنید. اگر دقیقا همین جمله را در متن اصلی تحقیق بدون ذکر منبع و نام نویسنده اصلی کپی کنید شما مرتکب سرقت ادبی یا پلاجریسم شده‌اید. اما اگر این جمله را این‌گونه بیان کنید "پایان‌نامه‌ای که توسط یک دانشجو یا یک پژوهشگر نگارش می‌شود از قدرت خلاقیت وی سرچشمه گرفته و توانایی او را به نمایش می‌گذارد"، و در پایان نام نویسنده و منبع اثر را ذکر کنید، شما فرآیندی به نام پارافریز را طی کرده‌اید. بنابراین مرز میان پارافریز (Paraphrase) و پلاجریسم (Plagiarism) یک مرز بسیار باریک است که در صورت عدم رعایت اصول درست نگارش قطعا شخص نویسنده را با مشکلات جدی مواجه خواهد‌کرد. توجه داشته‌باشید که رعایت نکردن اصول فنی تدوین در پارافریز ممکن است کیفیت کار شما را کاهش داده و شما را درگیر موضوع پلاجریسم کند. بر اساس نظر بسیاری از پژوهشگران، پلاجریسم یا سرقت ادبی یک نوع دروغگویی آکادمیک و علمی محسوب می شود که اخلاق حرفه‌ای و اصول پژوهشی را زیر سوال برده و شخص نگارنده را مشمول جریمه‌های سنگینی مانند تعلیق، اخراج از فضای آکادمیک و لغو امتیازات خواهد‌کرد.
اگر چه سرقت‌ادبی به خودی‌خود در قانون بسیاری از کشورها به عنوان یک جرم قلمداد نمی‌شود اما از نظر اصول اخلاقی مشابه نوعی از کلاه‌برداری با آن برخورد می‌شود. لازم به ذکر است نقض اصول کپی رایت از نظر مفهومی و محتوایی تا حدی با پلاجریسم و سرقت ادبی متفاوت است و به طور کلی نقض اصول کپی رایت طیف وسیعی از فعالیت‌ها را شامل می‌شود که در مفهوم پلاجریسم نمی‌گنجند.
حتی می توان گفت مفهوم پلاجریسم (Plagiarism) در کشورهای مختلف نیز یکسان و مشابه نیست. برای مثال سرقت ادبی در کشور هندوستان و لهستان بر خلاف بسیاری از کشورها یک جرم محسوب می‌شود و ممکن است شخص خاطی برای این کار حتی به زندان هم بیافتد! اما در برخی دیگر از کشورها ممکن است با یک تذکر ساده از کنار این موضوع حساس بگذرند.
واژه پلاجریسم برای اولین بار توسط یک شاعر یونانی در سال 101 بعد از میلاد به نام مارکوس والریوس مارشالیز مورد استفاده قرار گرفت. او در اشعار خود واژه یونانی "Plagiarius" را مورد استفاده قرار داد که در مورد افرادی بود که اشعار دیگران را بدون اجازه کپی کرده و به نام خودشان منتشر می‌کنند و در ترجمه یونانی به معنای "سارق اشعار" است. این واژه بعدها در قرن 16 میلادی توسط شخصی به نام بن جانسون (Ben Jonson) مورد استفاده قرارگرفت و از همان زمان وارد دایره لغات زبان انگلیسی شد.
همانطور که پیش‌تر بیان کردیم، سرقت ادبی در محیط دانشگاهی یکی از موضوعات رایج بوده و در حال حاضر سیاست‌های مختلفی از طرف دانشگاه و موسسات آموزشی در سراسر جهان برای مقابله با این موضوع در نظر گرفته‌شده‌است که برخی از آن‌ها کاربرد خود را از دست داده‌اند مانند اخراج، تعلیق، جریمه و غیره. برای این منظور متخصصان و اساتید سعی می‌کنند با استفاده از روش‌های دیگری از پلاجریسم (Plagiarism) پیش‌گیری کنند تا در نهایت به موضوع جریمه و تعلیق ختم نشود.
یکی از راه هایی که دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی برای پیش‌گیری از پلاجریسم بکار می‌برند فرآیندی است به نام آشناسازی یا Orientation. این فرآیند یکی از اولین مراحل دانشگاهی است که دانشجویان جدیدالورود را با فرآیندهای موجود در دانشگاه آشنا کرده و به آن‌ها مقدمات و اصول رفتاری در محیط آکادمیک را آموزش می‌دهند. در این فرآیند به دانشجویان اصول صحیح نگارش مقاله، قوانین نقض کپی رایت، سرقت ادبی و غیره آموزش داده می‌شود و تا حد امکان سعی می‌شود افراد را در مورد نقض قوانین آگاه کنند. یکی دیگر از اقدامات دانشگاه برای جلوگیری از پلاجریسم استفاده از نرم افزارهای مختلف است که در قالب آنلاین و نصبی اقدام به بررسی متون ادبی و کشف سرقت ادبی می‌کنند.
این نرم افزارها ضعف های زیادی دارند و برخی از دانشجویان از این نقاط ضعف استفاده کرده و آن‌ها را دور می‌زنند. روشی برای دور زدن سرقت ادبی وجود دارد که به آن روگتینگ Rogeting می‌گویند، در این روش شخص نگارنده با استفاده از کلمات مترادف در یک جمله سعی می‌کند متن مورد نظرش را به گونه ای تغییر دهد که برای نرم افزارها قابل شناسایی نباشد. نتیجه این کار در بیشتر مواقع موفقیت آمیز بوده ولی بر خلاف روش پارافریز (Paraphrase) جمله ایجاد شده مفهوم خاصی نداشته و ناهماهنگی زیادی در آن مشاهده می شود.
یکی از بدترین اشکال پلاجریسم (Plagiarism) موضوعی است بنام تقلب قراردادی (Contract Cheating) که در این حالت شخص نگارنده نه تنها خودش اقدام به نگارش تحقیق و پژوهش نمی‌کند بلکه با پرداخت به اشخاص دیگری قصد دارد این فرآیند را به شکل غیر قانونی به اتمام برساند. در ادامه انواع مختلف پلاجریسم و سرقت ادبی در محیط‌های آکادمیک را برای شما شرح خواهیم داد تا بدین وسیله مرز بین این موضوع با موضوعاتی مانند پارافریزیا روگتینگ را مشخص‌تر کنیم. بر اساس تحقیق انجام گرفته توسط یک سایت تشخیص دهنده پلاجریسم به نام ترنیتین (Turnitin) مجموعا 6 نوع متفاوت از پلاجریسم و سرقت ادبی در دانشگاه ها و موسسات آموزشی وجود دارد.
ارسال و سابمیت مقاله یا پژوهش شخص دیگر به نام خود: در این حالت دانشجو سعی می‌کند از طریق روش‌های مختلف تحقیق شخص دیگری را بدست آورده و آن را بدون اطلاع وی در یک ژورنال سابمیت کند و یا آن را به عنوان کار اصلی خود جلوه دهد. این موضوع یکی از موارد شایعی است که در محیط‌های آکادمیک رخ می‌دهد چرا که دانشجویان به کرات به فایل‌ها، پژوهش‌ها، تحقیقات، مقالات و مطالعات یک‌دیگر دسترسی داشته و معمولا این فایل‌ها را با یک‌دیگر به اشتراک می‌گذارند و در نهایت ممکن است توسط یک شخص مورد سوء استفاده و سرقت ادبی قرار بگیرد.
سرقت ادبی از خود یا Self-Plagiarism: به حالتی گفته می‌شود که در آن شخص نگارنده اقدام به کپی کردن متن از مقالات و پژوهش های قبلی خودش کرده و آن‌ها را بدون ذکر منبع در کار جدید استفاده می‌کند. ممکن است این اتفاق بیافتد که برخی از پژوهشگران بر روی دو یا چند پروژه با موضوعات تقریبا مشابه و نزدیک به هم کار کنند و برای گردآوری بخش ادبیات موضوع سعی‌کنند از منابع مختلف و متفاوتی استفاده کنند. اما گاهی اوقات به دلیل صرفه جویی در زمان، عجله در تحویل کار و یا هر دلیل دیگری شخص ممکن است بخش‌هایی از تحقیقات قبلی انجام گرفته توسط خودش را بدون ذکر منبع در تحقیق جدید کپی و پیست کرده و کار را به اتمام برساند. در این حالت شخص پژوهشگر مرتکب سرقت ادبی یا Self-Plagiarism شده است، حتی با وجود اینکه کار و ایده اصلی پژوهش متعلق به خودش است.
نگارش مجدد تحقیق یک فرد دیگر بدون ذکر منبع و ماخذ آن: شاید به عنوان یک مخاطب با این موضوع مواجه شده باشید که بعد از مطالعه یک مقاله احساس می‌کنید متن آن برای شما بسیار آشنا است، گویی که قبلا آن را در جای دیگری مطالعه کرده‌اید. در این وضعیت باید از خودتان سوال کنید آیا شاهد یک سرقت ادبی هستید یا خیر؟ و آیا این سرقت ادبی کل متن را شامل می‌شود یا بخشی از آن را در بر می‌گیرد. این موضوع نیز یکی از اتفاقات شایع در جوامع آکادمیک است که شخص پژوهشگر با روش‌هایی مانند روگتینگ (Rogeting) اقدام به تغییر در متن اصلی شخص دیگری کرده و آن را به نام خودش به چاپ می‌رساند. پژوهشگران برای شناسایی این موضوع سعی می‌کنند متن اصلی را پیدا کرده و میزان تشابهات و تفاوت‌ها را ارزیابی و بررسی کنند.
استفاده از نقل قول‌ها در متن مقاله بدون ذکر منبع: یکی دیگر از مواردی که نرم افزارهای تشخیص پلاجریسم براحتی قادر به کشف آن هستند، یافتن نقل قول‌ها در متن اصلی است. نقل قول‌ها معمولا جملات پرکاربردی هستند که توسط نویسندگان و پژوهشگران مختلف به کرات مورد استفاده قرار می‌گیرند و شخص نویسنده نیز برای اینکه تغییری در محتوا یا ماهیت معنایی جمله ایجاد نشود، سعی می‌کند این جملات را دقیقا مشابه متن اصلی در کار تحقیقاتی خودش بگنجاند. این امر موضوع بسیار رایجی است و هیچگونه اشکال قانونی و اخلاقی ندارد اما در صورتی پلاجریسم محسوب نمی‌شود که منبع و ماخذ دقیق آن نیز ذکر شود و در غیر اینصورت یک سرقت ادبی آشکار محسوب خواهد شد.
بیان نظرات اشخاص مشارکت کننده در تحقیق بدون ذکر نام و منبع: پژوهشی را در نظر بگیرید که در آن شخص نویسنده برای گردآوری داده‌ها و دستیابی به نتایج با چند نفر از اساتید و یا کارشناسان برجسته در یک حوزه علمی مصاحبه حضوری داشته است و از نظرات آن‌ها در کار تحقیقاتی خودش استفاده کرده است. در این حالت شخص نویسنده بدون ذکر منبع و نام این اساتید اقدام به بیان نظرات کارشناسی کرده و خودش را صاحب این نظرات جلوه می‌دهد. در این وضعیت اثبات و بررسی پلاجریسم کار بسیار دشواری است ولی در صورتی که فایل اصلی مصاحبه در دسترس باشد و یا شواهدی مبنی بر صحت سخنان مصاحبه شونده وجود داشته باشد می توان شخص نویسنده را متهم به سرقت ادبی نمود.
رفرنسدهی ناقص: یکی دیگر از روش‌هایی که نویسندگان اقدام به سرقت ادبی با هدف پنهان کاری و گمراه کردن نرم‌افزارها انجام می‌دهند، رفرنس دهی ناقص است. فرض کنید جمله "کتاب چراغ راه علم است" توسط سه نویسنده در سال‌های مختلف بیان شده است (احمدی، 1380 و مستوفی، 1364 و غلامپور، 1391). حال نویسنده برای فریب نرم افزارهای تشخیص پلاجریسم اقدام به ایجاد تغییری جزئی در جمله کرده و اسم یک یا دو رفرنس را هم از متن اصلی حذف می‌کند و آن را در کار تحقیقاتی خودش بکار می‌برد. این وضعیت را رفرنس‌دهی ناقص می‌گویند که معمولا با ایجاد تغییر در ترتیب رفرنس ها نیز همراه است.
البته با گذشت زمان سیستم‌ها و نرم افزارهای تشخیص پلاجریسم (Plagiarism) هم قوی‌تر و هوشمندتر شده و می‌توانند هرگونه سرقت ادبی حتی کاملا حرفه‌ای و تخصصی را شناسایی و کشف کنند. در ادامه تعدادی از سایت‌های بسیار معروف در حوزه تشخیص سرقت ادبی را به شما عزیزان معرفی می‌کنیم تا قبل از هر گونه سابمیت و یا ارسال پژوهش، متن آن را از نظر پلاجریسم بررسی کرده و از کیفیت و اصیل بودن آن اطمینان حاصل کنید.