ممکن است رفرنس نویسی در تحقیق، برای هر پژوهشگر یا دانشجو موضوعی ساده به نظر برسد و در نگاه اول آن را امری سهل و بدیهی تلقی کند. ولی باید توجه داشت که رفرنس دهی استاندارد کاری است بسیار تخصصی، که در صورت وجود مشکل در آن ممکن است سبب عدم پذیرش و ریجکت پژوهش شما شود. روش های رفرنس دهی متنوع بوده و معمولا برای ژورنال های مختلف، فرمت های متفاوتی در نظر گرفته می شود. بنابراین بهتر است  برای رفرنس نویسی از نرم افزارهای مربوط به این کار استفاده کرد. چرا که در صورت سابمیت مقاله در چندین ژورنال ممکن است نیاز باشد که شما رفرنس دهی را چندین بار تغییر دهید و این کار اگر به صورت دستی انجام شود بسیار مشکل ساز خواهد بود. تاکید زیادی بر رفرنس نویسی درست و استاندارد وجود دارد ولی اهمیت انجام آن به دلایلی است که در ذیل خواهد امد:

1. معرفی نویسندگان مقالات مورد استفاده در تحقیق و جلوگیری از پلاجریسم

2. اعتباربخشی به تحقیق

3. کمک به مخاطب برای پیدا کردن منابع مرتبط به موضوع تحقیق 

4. کمک به مخاطب برای اطلاع از جدیدترین دستاوردهای مرتبط به موضوع تحقیق

5. مشخص کردن توانمندی پژوهشگر در گردآوری متون و داده های مرتبط با موضوع تحقیق

همانطور که پیشتر بیان کردیم روش های مختلفی برای رفرنس دهی در متون علمی وجود دارد و پیش از نگارش و دسته بندی منابع باید به استانداردهای مربوط به هر کدام از آنها دقت کنیم. اما به طور کلی اطلاعاتی که در بخش رفرنس قرار میگیرد تقریبا یکسان و مشابه است. بنابراین سعی میکنیم به شما بیاموزیم که چگونه می توانید یک رفرنس دهی خوب برای مقاله خودتان انجام دهید. 

1. سعی کنید رفرنس های مرتبط به موضوع تحقیق را در زمان مطالعه مقالات و متون استخراج کنید. تمامی اطلاعات لازم که باید در رفرنس دهی آورده شود را در یک فایل تهیه کرده و ذخیره کنید. 

2. توصیه می شود برای بالا بردن دقت کار رفرنس دهی از نرم افزارهای مرتبط مثل اندنوت (EndNote) یا مندلی (Mendeley) استفاده کنید. ولی نگارش چند رفرنس به صورت دستی این امکان را به شما می دهد تا با قالب استاندارد هر روش به خوبی آشنا شوید. 

3. رفرنس نویسی را از نظر انسجام مورد بررسی قرار دهید. تمامی منابع موجود در یک مقاله باید بر اساس یک روش یا استاندارد مشخص تهیه و تدوین شده باشند. در یک متن یا مقاله، نباید یک منبع را با فرمت APA و منبع دیگر را با فرمت MLA یا Harvard رفرنس دهی کنید. 

4. از رفرنس دادن به منابعی که در متن تحقیق استفاده نکرده اید جدا خودداری کنید. برخی از نویسندگان برای افزایش سایتیشن بدون استفاده از مقاله آن را در بخش رفرنس دهی قرار می دهند و همین موضوع باعث حساسیت داوران و سردبیر ژورنال شده و ممکن است باعث ریجکت و عدم پذیرش پژوهش شما شود.

5. بررسی نهایی کار را قبل از سابمیت انجام دهید. سعی کنید تمامی عبارات اضافی، فاصله های بی مورد یا اشتباهات موجود در رفرنس ها را قبل از سابمیت شناسایی و اصلاح کنید.

روش های رفرنس دهیMendeley - اشتباهات رایج در رفرنس دهی

آیا در هنگام مطالعه یک کتاب یا مقاله علمی و یا متنی علمی میتوانیم رفرنس دهی صحیح یا نا صحیح آن متن را تشخیص دهیم؟ بسیاری از پژوهشگران و محققان در زمان مطالعه یک مقاله به متونی بر میخورند که در صحت آن شک داشته و به رفرنس اصلی برای تایید آن رجوع میکنند. ولی این محققان چطور این موارد را در یک متن شناسایی می کنند؟ چطور میتوانند متوجه بشوند که یک تحقیق از رفرنس دهی نامعتبر استفاده کرده است؟ برای پاسخ به این سوال باید گفت که هیچ روش یمنحصر به فرد و استانداردی برای این کار وجود ندارد و افراد معمولا از تجربه خودشان در این زمینه کمک میگیرند. پژوهشگرانی که با حوزه تحقیق نگارش شده کاملا آشنا هستند به راحتی میتوانند تشخیص دهند که یک مفهوم یا عبارت تا چه اندازه وارونه و اشتباه بیان شده است. به طور کلی چند روش کاربردی برای تشخیص رفرنس دهی غیرواقعی از واقعی وجود دارد که می توانید از آنها برای تمایز بین رفرنس معتبر و نامعتبر استفاده کنید:

1. وجود اطلاعات مبهم: زمانی که با یک جمله نسبتا طولانی و مبهم در مقاله ای مواجه می شوید می توانید نسبت به صحت آن تردید کنید. معمولا جملات این چنینی به دنبال مرتبط کردن چند تعریف غیرمرتبط به صورت آگاهانه هستند. زمانی که چنین جمله ای در متن پیدا کردید، در وهله اول به قسمت منابع مراجعه کرده و سعی کنید اصل مقاله را از طریق موتورهای جستجویی مانند Google scholar بیابید و در مرحله بعد متن مقاله را در بخش نتیجه گیری وادبیات موضوع به دقت بررسی کنید. به این صورت می توانید اعتبار یا عدم اعتبار یک رفرنس را تشخیص دهید. 

2. اطلاعات کاملا اختصاصی شده: یکی دیگر از روش های تشخیص رفرنس معتبر از نامعتبر استفاده از فرضیات تحقیق و نتایج بدست آمده است. برای این منظور شما زمانی که یک پژوهش را بررسی میکنید در میابید که نویسنده ادعا کرده است بین فاکتور X,Y,Z رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد و نتایج حاصل از تحلیل داده ها نیز همین موضوع را تایید می کند. سپس نویسنده در بخش نتیجه گیری متنی از یک مقاله را آورده که دقیقا گفته های خودش را در مورد فرضیات، نتایج و تحلیل ها مورد تایید قرار داده است. در این وضعیت نیز باید کمی شکاک گونه با مورد برخورد کرده و رفرنس های آن را مورد بازبینی قرار دهید. چون ممکن است شخص نویسنده تا حدی در منابع دستکاری کرده باشد تا نتایج یک مقاله معتبر را مشابه تحقیق خودش نشان دهد. 

3. اشتباه در سند نویسی: این مورد به ندرت در مقالات و کتب علمی رخ می دهد ولی میتواند یکی از راه های بسیار دقیق برای کشف اعتبار یا عدم اعتبار یک رفرنس باشد. برخی از نویسندگان برای اینکه بتوانند فرضیات و نتایج تحقیق خودشان را اثبات کنند سعی میکنند آن را به یک نویسنده منسوب کرده وبیان وی را بدون توجه به اینکه مفهوم بیان شده مرتبط به چه زمان یا مکانی است رفرنس کنند. برای مثال نویسنده ای در تحقیق خودش این رفرنس را وارد میکند " یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار در کشورهای جهان اول ترغیب مصرف گرایی است (کارنر، 1980)" علاوه بر مفهوم که اشتباه است شما با رفرنس شخصی در سال 1980 مواجه هستید. در صورتی که مفهوم توسعه پایدار یک مفهوم نسبتا نوین بوده و از سال های 2008 به بعد وارد مقالات علمی شده است. 

بر همین اساس می توان گفت که راه هایی برای تشخیص اعتبار یا عدم اعتبار یک رفرنس وجود دارد که از این میان سه روش بسیار مهم را ذکر کردیم. البته وجود هیک یا چند مورد از موارد فوق الزاما نمیتواند تاییدی بر عدم اعتبار کامل باشد و باید بررسی های بیشتر را انجام دهید.

بایدها و نبایدهای رفرنس دهی - Google scholar - رفرنس دهی 

زمانی که صحبت از کار پژوهشی و دانشگاهی می شود، کاملا مشخص است که چه انتظاراتی از نویسنده و یا پژوهشگر وجود دارد. یک پژوهشگر می بایست در تمام مراحل نگارش یک مقاله علمی کاملا دقیق بوده و از منابع معتبر استفاده نماید. تحقیق علمی که قصد داشته باشد با اطلاعات نادرست و غیرمنطقی موجب سردرگمی و گمراهی مخاطب شود، یقینا در هیچ مرکز علمی جای نخواهد داشت. اما یکی از مهمترین فاکتورهای تقویت و بهبود کیفیت مقاله استفاده از منابع معتبر و به روز است. هرچه تعداد استفاده از این منابع معتبر در تحقیق شما بیشتر باشد، در نهایت شانس پذیرش، چاپ و سایتیشن آن بالاتر خواهد رفت. اما قبل از اینکه به سراغ پیدا کردن منابع معتبر برویم باید مشخص کنیم که تحقیق ما از چه نوعی است. چرا که نوع تحقیق تعیین کننده نوع منابع و فرآیند گردآوری داده ها است. انواع تحقیق عبارتند از:

1. تحقیقات بنیادی تجربی: منابع و داده ها میبایست از طریق پرسشنامه، مصاحبه، آزمایشات و غیره گردآوری شوند.

2. تحقیقات بنیادی نظری: منابع و داده ها به واسطه اطلاعات موجود در کتابخانه ها بدست می آید.

3. تحقیقات کاربردی توسعه ای: تحقیقاتی که داده های آنها از طریق پژوهش های میدانی جمع آوری شده و هدف آنها بهبود خدمات و تولیدات یک سازمان یا یک شرکت است.

4. تحقیقات کاربردی علمی: این نوع از تحقیقات کاربردی به نوعی حل مسئله محسوب می شوند و هدف انجام آن برطرف کردن یک مشکل در یک جامعه یا سازمان است. 

همانطور که مشاهده کردید هر کدام از این تحقیقات نیاز به منابع خاصی دارد که در فرآیند نگارش مقاله علمی مورد نیاز است اما منابع معتبر علمی نیز در سه دسته کلی قرار می گیرند.

1. منابع دست اول: منابعی که توسط خود نویسنده ایجاد و ارائه می شود.

2. منابع دست دوم:: منابعی که از کتاب ها، مقالات و متون دیگر استخراج می شوند.

3. منابع دست سوم: منابعی که به نوعی کاربرد سازمانی و گزارشی دارند.

و اما در نهایت محبوبترین روشهای پیدا کردن منابع علمی عبارتند از: 

اولین روش استفاده از سایت گوگل اسکالر (Google Scholar) است که به شما این امکان را می دهد با جستجوی یک کلیدواژه و یا نام نویسنده مقالات موردنظرتان را پیدا کنید.

دومین روش استفاده از ابزارهای رفرنس دهی است که دقیقا مشابه گوگل اسکولار با سرچ کردن کلیدواژه می توانید اطلاعات مورد نظرتان را پیدا کنید.

سومین روش مراجعه به پایگاه های داده های الزویر (Elsevier)، تیلور اند فرانسیس (Taylor and Francis) و امرالد (Emerald) است که میتوانید منابع معتبر را در آن بیابید.

چهارمین روش مراجعه به سایت سیر (CiteSeer) است که همانند گوگل اسکولار از قدرت بالایی در سرچ برخوردار است.

پنجمین روش برای پیدا کردن منابع معتبر استفاده از وبگاه ماکروسافت آکادمیک ریسرچ (Microsoft academic research) است که دسترسی به تمامی منابع معتبر منتشر شده در ژورنال های مختلف را دارد. 

تقویت مقاله - ویراستاری مقاله - رفرنس دهی