تحلیل آماری
نگارش پروپوزال کارشناسی ارشد و دکتری - نگارش رساله دکتری - نگارش مقاله پژوهشی - نگارش مقاله ISI - نگارش مقاله مروری - نگارش مقاله کنفرانسی - نگارش پایان نامه کارشناسی ارشد - استخراج مقاله
علم آمار به معنای مطالعه فرآیند گردآوری، تجزیه و تحلیل، تفسیر، ارائه و سازماندهی دادههای خام است. با توجه به این موضوع، تعریف تحلیل آماری (statistical analysis) به معنای تولید نمودارها و جداول آماری از دادههای خام است، به گونه ای که نتایج آن قابل فهم و استنتاج باشند. فرض کنید به عنوان یک پژوهشگر اقدام به توزیع پرسشنامه در مورد یک موضوع مشخص کردهاید و دادههای خام بسیاری را در این حوزه جمع نمودهاید. اما چطور میخواهید متوجه نظر مشارکت کنندگان و یا افراد پاسخ دهنده به تحقیق شوید؟ چگونه میخواهید دریابید که نتایج تحقیق چه بودهاست؟ و یا چطور میخواهید از صحت و اعتبار تحقیقتان مطمئن شوید؟
در همین راستا یکی از اساسیترین و مهمترین ابزار تحلیل و بررسی صحت و دقت نتایج تحقیق، استفاده از تحلیل آماری (Statistical Analysis) است که به شما کمک می کند تا یافتهها و نتایج شفافی از دادههای خام بدست آورید. شروع فرآیند تحلیل آماری با مشخص کردن جامعه آماری و جامعه نمونه آغاز میشود.
پیش از آنکه اقدام به جمعآوری دادهها کنید باید سعی کنید جامعه هدف خود برای تحقیق را شناسایی نمایید. برای مثال فرض کنید موضوع تحقیق شما " تاثیر تحریمهای بینالمللی بر روی تصمیمهای سازمانی هتلداران کشور" است. به نظر شما جامعه هدف مناسب برای گردآوری دادههای آماری کدام است؟ آیا کارکنان هتلها هم میتوانند در فرآیند گردآوری دادهها مشارکت کنند؟ آیا تنها مدیران و تصمیمگیران هتلها گزینه مناسبی هستند و یا سیاستگذاران کشوری در حوزه گردشگری و هتلداری نیز مناسب این تحقیق میباشند؟ انتخاب درست و دقیق جامعه آماری به شما کمک میکند که بتوانید دادههای دقیقتری داشته و به نتایج کاربردیتر دست پیدا کنید.
جامعه نمونه نماد و مظهری از جامعه آماری است و یک ماهیت خلاصه شده از آن ارائه مینماید. در مثال قبلی گردآوری داده از تمامی مدیران و سیاستگذاران هتلداری کار بسیار دشواری است و به همین منظور پژوهشگر سعی میکند یک جامعه نمونه از آن انتخاب کند. برای مثال جامعه هتلداران استان تهران و یا مدیران هتل های 4و5 ستاره میتوانند نمونه مناسب و قابل اندازهگیری برای یک تحقیق باشند. از طرف دیگر انتخاب نمونه در تعمیمپذیری تحقیق تاثیر بسیار زیادی دارد. اگر نمونه آماری به درستی انتخاب شود و نماینده مناسبی برای کل جامعه باشد، در نهایت نتایج به دست آمده از نمونه تحقیق قابل تعمیم به کل جامعه آماری است.
تحلیلهای آماری و کمی که در حوزههای مختلف انجام میگیرند دو رویکرد کلی را دنبال میکنند:
(1) مطالعات آزمایشگاهی
(2) مطالعات مشاهدهای
مطالعات آزمایشگاهی (Experimental Study) برروی یک سیستم و یا نمونه انجام میشود و هدف آن دستکاری و بررسی نتایج حاصل از دستکاری است. فرض کنید قصد بررسی مقاومت یک نوع خاصی از سیمان یا بتون در محیط آزمایشگاه را دارید.
در این حالت سعی میکنید با اعمال تغییرات و دستکاری محیطی مانند رطوبت، فشار، دما و سایر عوامل محیطی و شیمیایی، میزان مقاومت در سیمان و یا بتون را اندازه بگیرید.
مطالعات مشاهده ای (Observational Study) که بیشتر در حوزه علوم اجتماعی مورد استفاده قرار میگیرند به بررسی یه موضوع در جامعه پرداخته و نتایج حاصل از مشاهدات خود را گزارش خواهد کرد.
دو روش آماری مهم در فرآیند تحلیل آماری نیز عبارتند از:
(1) آماری توصیفی (Descriptive Statistic)
آمار توصیفی در تحلیل آماری به بررسی و تجزیه و تحلیل یک گروه مشخص و یا نمونه خاص پرداخته که تنها ویژگیهای آن گزارش میشود و این نتایج قابل تعمیم نمی باشد.
(2) آمار استنباطی (Inferential Statistic)
آمار استنباطی به مطالعه نمونه به عنوان نمایندهای از کل جامعه پرداخته و نتایج آن را به صورت یافتههای قابل تعمیم ارائه مینماید.
اولین نوشتهها و مستندات در مورد تحلیل آماری و احتمالات توسط خلیل ابن احمد فراهیدی دانشمند عرب بین قرن 100-176 هجری در کتاب "پیامهای رمزنگاری" مورد استفاده قرار گرفت. در این کتاب خلیل ابن احمد از روشها و تحلیلهای آماری و ریاضی سخن گفت که به واسطه آن میتوان پیامها را رمز نگاری و کدگذاری کرد.
اما اولین نوشتهها در مورد آمار و تحلیل آماری در اروپا به سال 1663 باز میگردد. در این سال مقالهای با عنوان "مشاهدات طبیعی و سیاسی در مورد لوایح مرگ و میر" توسط شخصی به نام جان گرانت (John Graunt) منتشر شد. این تحقیق به ضرورت استفاده از داده ها و تحلیلهای آماری در سیاست گذاری و تصمیمسازی اقتصادی و سیاسی پرداختهبود و به این موضوع اشاره داشت که اطلاعات زمینهای و جمعیت شناختی در یک جامعه میتوانند در فرآیند برنامهسازی اقتصادی و سیاسی تاثیر بسزایی داشته باشند.
اما شکل جدید و شناخته شده امروزی علم آمار در اوایل قرن 19و20 در سه مرحله شکل گرفت. اولین مرحله از فرآیند شکلگیری تحلیل و علوم آماری توسط فرانسیس گالتون و کارل پیرسون (Galton and Pearson) شکل گرفت که روشهای آماری را به قواعد بسیار منظم و کاربردی برای تحلیل تبدیل کردند. از مهمترین دستاوردهای گالتون ارائه تعاریف آماری مانند انحراف معیار، رگرسیون و همبستگی بود که تاثیر بسیار زیادی در درک روابط بین متغیرهای آماری ایجاد کرد.
دومین موج از توسعه علم آمار و تحلیل آماری بین سالهای 1910 تا 1920 شکل گرفت که مهمترین نقش در توسعه آن را شخصی به نام ویلیام سیلی (William Sealy) ایفا کرد و رونالد فیشر (Ronald Fisher) آن را به اوج رسانید. رونالد فیشر در یکی از مهمترین و معتبرترین مقالاتش، مفهومی به نام واریانس و اهمیت آن در تحلیلهای آماری را مطرح کرد و در نهایت آخرین موج از توسعه علم آمار که به اصلاح و تعدیل مفاهیم قبلی اختصاص داشت توسط پیرسون و نیمن (Pearson and Neyman) بین سال های 1930-1934 انجام گرفت.
امروزه علم آمار و تحلیلهای آماری در بسیاری از تحقیقات، برنامهریزیها و تصمیمگیریهای کشوری و بین الملل نقش اساسی داشته و به واسطه آن میتوان به نتایجی بسیار دقیق دست یافت و استدلالهایی مبتنی بر واقعیت انجام داد. با توجه به اینکه روشها و تکنیکهای مختلفی برای تجزیه و تحلیل آماری و فهم دادههای خام وجود دارد، اما تحلیلهای آماری معمولا بر3 مفهوم کلی استوار هستند که درک آنها کمک بسیار زیادی به پژوهشگران در تجزیه و تحلیل دادههای خام خواهد کرد. به پژوهشگران توصیه میشود قبل از انجام تحلیلهای پیشرفته توسط نرم افزارهای آماری، 3 مفهوم بنیادی در آمار را آموخته و مورد استفاده قرار دهند.
این 3 مفهوم بنیادی در تحلیل آماری عبارتند از:
میانگین: میانگین که در زبان آماری با دو عنوان (Mean) و (Average) شناخته میشود، نشان دهنده روند کلی در دادههای خام است. میانگین کاربردهای بسیار زیادی در تحلیل ایفا میکند برای مثال قصد دارید بدانید میانگین پاسخهای افراد در یک طیف لیکرت 5 تایی چگونه است؟ آیا دادهها می تواند نرمال باشد یا غیرنرمال هستند؟ و یا میانگین عددی یک متغیر چگونه است.
برای مثال فرض کنید میزان تحمل فشار در بیش از 1000 لوله چدنی با اندازه، شکل و وزن یکسان در نرم افزار SPSS وارد شده است و هر کدام از این قطعههای آلیاژی در یک فشار مشخص و متفاوت با سایرین شکسته میشود. حال میخواهید متوجه شوید که میانگین فشاری که این 1000 لوله چدنی تحمل کردهاند چه مقدار است؟ بهترین روش برای این کار استفاده از میانگین یا دستور Mean در نرم افزارهای آماری است. اما تنها استفاده از میانگین در تفسیر آمار نمیتواند روش تحلیل مناسبی باشد چرا که این مفهوم با میانه (Median) و مد (Mode) ارتباط نزدیکی دارد و در دادههای با توزیع غیر نرمال اهمیت پیدا میکنند.
انحراف معیار: دومین مفهوم بنیادی در آمار انحراف معیار یا Standard Deviation نام دارد که پراکندگی دادهها در اطراف میانگین را اندازه میگیرد. انحراف معیار بالا نشاندهنده این است که داده از میانگین فاصله زیادی دارند و انحراف معیار پایین نشاندهنده این است که پراکندگیدادهها بسیار نزدیک و در اطراف میانگین است. یکی از بهترین و مناسبترین ابزارها برای تشخیص پراکندگی دادهها انحراف معیار است، اما اگر پراکندگی داده غیرنرمال و با الگوی پیچیده باشند نمیتوان از ابزار انحراف معیار برای تفسیر بهره برد.
رگرسیون: رگرسیون (Regression) یکی از ابزارهای آماری برای سنجش ارتباط میان متغیرهای وابسته و پیوسته است. ابزار رگرسیون میتواند یک پیشبینی از رفتار و تغییرات یک متغیر نسبت به متغیر دیگر را ارائه نماید. بطور کلی خط رگرسیون که از میان نقاط پراکندگی متغیر عبور میکند میتواند نشان دهد که ارتباطات تا چه اندازهای قوی یا ضعیف هستند.
آزمونهای آماری - اصطلاح شناسی مقالات - چگونگی انتخاب نمونه در پژوهش و تحقیق - انواع مختلف پرسشنامه در پژوهش
تعاریف و آزمونهای آماری
1- تعریف علم آمار: علم آمار به مجموعه روشهای علمی اطلاق میشود که برای جمع آوری اطلاعات اولیه، مرتب و خلاصه کردن، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات اولیه و تفسیر آنها به کار میرود.
2- تعریف جامعه آماری: هر مجم یا افرادی که لااقل دارای یک صفت مشترک باشد را جامعه آماری میگویند. هر یک از اشیاء یک جامعه آماری را یک فرد جامعه مینامیم. مجموع اشیاء یک جامعه را حجم جامعه مینامیم.
3- تعریف متغیر: صفاتی از هریک از افراد جامعه آماری که از یک فرد به فرد دیگر تغییر میکنند متغیر میباشند. متغیرها به سه دسته تقسیم میشوند:
3-1- متغیر اسمی: متغیرهای کیفی که قابل مقایسه با همدیگر نیستند، مانند رنگ چشم که مثلا مشکی یا میشی است و نمیتوان گفت که مشکی از میشی بهتر است.
3-2- متغیر ترتیبی: متغیرهای کیفی که شدت و ضعف را نشان میدهند یعنی ترتیب بین اعداد رعایت شده است.
3-3- متغیرهای کمی: متغیرهایی هستند که قابل اندازه گیری یا شمارش و یا قابل مقایسه و سنجش هستند. این متغیرها نیز بر دو قسم هستند:
3-3-1- متغیرهای کمی گسسته: متغیرهای قابل شمارش هستند که بین مقادیر قابل تصور از آن فاصله وجود داشته باشد. مانند تعداد افراد خانوار
3-3-2- متغیرهای کمی پیوسته: متغیرهای کمی هستند که مقادیر خودشان را از اعداد حقیقی میگیرند یعنی فاصله ای بین هیچ یک از دو مقدار قابل تصور از متغیر وجود ندارد. مانند قد و وزن یا طول.
4- بررسی آماری: بررسیای است که موضوع مورد مطالعه را به یک جامعه مربوط میکند و در آن جامعه افراد را مورد مطالعه قرار میدهد. بررسیهای آماری شامل سه مرحله است.
1) مشاهده
2) گروه بندی تهیه جداول و رسم نمودارها
3) محاسبه شاخصها، مشخص کنندهها و تجزیه و تحلیل آنها
5- آمارگیری: در مطالعات آماری که اطلاعات آماری را نتوان از ثبت جاری به دست آورد، از طریق آمارگیری استفاده میکنیم. مشاهدات به طور کلی خود بر دو نوع هستند:
5-1- سراسری: کلیه افراد جامعه را مورد مطالعه قرار میدهیم و معمولا این نوع مشاهدات را سرشماری مینامیم و اصولا سرشماری خاص انسان است. ولی امروز در تمام زمینهها به کار میرود.
5-2- غير سراسری: مشاهداتی هستند که در تمام افراد جامعه مورد مطالعه قرار نمیگیرند و خود به چند دسته تقسیم میشوند:
5-2-1- آمارگیری نمونهای: در زیر چند روش نمونه گیری به طور فهرست وار اشاره میگردد.
5-2-1-1- نمونهگیری تصادفی: یکی از دقیقترین روشهای آمارگیری است که افراد مورد مطالعه به طور تصادفی و بر طبق قانون احتمالات انتخاب میشوند. به طوری که این جامعه نمونه نماینده جامعه اصلی باشد. هر نمونه که با یک شانس معلوم انتخاب شدهباشد نمونه تصادفی نامیده میشود. اگر روند انتخاب نمونه طوری باشد که شانس انتخاب برای هر نمونه ممکن (با حجم ثابت از همان جامعه) برابر باشد آن را نمونه تصادفی ساده مینامیم ولی اگر شانس انتخاب هر یک از اعضای نمونه برابر نباشد آن را نمونه تصادفیای با احتمال متغیر مینامیم نمونه برداری تصادفی سادهای را میتوان به روش با جای گذاری و یا بدون جای گذاری انجام داد.
5-2-1-2- نمونهگیری خوشهای: یک نمونه گیری تصادفی ساده است که به جای یک فرد گروههایی از افراد جامعه به عنوان واحد انتخابی در نظر گرفته میشوند و آن را میتوان با جای گذاری و یا بدون جای گذاری اجرا کرد.
5-2-1-3- نمونهگیری تصادفی طبقهای: فرض کنید جامعه را به k طبقه متساوی الحجم تقسیم کنیم و بخواهیم از جامعه یک نمونه n تایی انتخاب کنیم. میتوان از هر یک از طبقات یک نمونه به اندازه انتخاب کرد. حال اگر طبقهها هم حجم نباشد، نسبت نمونه متشابه نمیشود. یعنی متغیر میباشد. در این صورت آن را نمونهگیری تصادفی با احتمال متغیر مینامیم.
5-2-2- آمارگیری با روش توده اصلی: در این روش تمام افراد جامعه را مورد مطالعه قرار نمیدهیم. بلکه جزئی از جامعه که سهم همه موضوع مورد مطالعه را در بردارند را مورد توجه قرار میدهیم.
5-2-3- آمارگیری با روش یکه نگاری: در این روش به جای آن که تمام واحدهای یک جامعه را مطالعه کنیم و یا تعدادی را بر اساس روشهای تصادفی انتخاب کنیم فقط یک واحد جامعه را مطالعه میکنیم و در آن واحد به جزئیات میپردازیم که البته در جای خود با ارزش است ولی از لحاظ تعمیم به کل جامعه بی ارزش میباشد.
5-2-4- آمارگیری با روش مکاتبه: در این روش ما یک پرسشنامه تنظیم میکنیم و آن را برای افراد جامعه میفرستیم و جوابهای رسیده را مطالعه میکنیم.
6- آمار استنباطی و آمار توصیفی
در یک پژوهش جهت بررسی و توصیف ویژگیهای عمومی پاسخدهندگان از روشهای موجود در آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی، در صد فراوانی، درصد فراوانی تجمعی و میانگین استفاده میگردد. بنابراین هدف آمار توصیفی یا descriptive محاسبه پارامترهای جامعه با استفاده از سرشماری تمامی عناصر جامعه است.
در آمار استنباطی یا inferential پژوهشگر با استفاده مقادیر نمونه آمارهها را محاسبه کرده و سپس با کمک تخمین و یا آزمون فرض آماری، آمارهها را به پارامترهای جامعه تعمیم میدهد. برای تجزیه و تحلیل دادهها و آزمون فرضیههای پژوهش از روشهای آمار استنباطی استفاده میشود.
پارامتر شاخص بدست آمده از جامعه آماری با استفاده از سرشماری است و شاخص بدست آمده از یک نمونه n تایی از جامعه آماره نامیده میشود. برای مثال میانگین جامعه یا µ یک پارامتر مهم جامعه است. چون میانگین جامعه همیشه در دسترس نیست به همین خاطر از میانگین نمونه که برآورد کننده پارامتر µ است در بسیاری موارد استفاده میشود.
7- آزمون آماری و تخمین آماری
در یک مقاله پژوهشی یا یک پایان نامه باید سوال پژوهش یا فرضیه پژوهش مطرح شود. اگر تحقیق از نوع سوالی و صرفا حاوی پرسش درباره پارامتر باشد، برای پاسخ به سوالات از تخمین آماری استفاده میشود و اگر حاوی فرضیهها بوده و از مرحله سوال گذر کرده باشد، آزمون فرضیهها و فنون آماری آن به کار میرود.
هر نوع تخمین یا آزمون فرض آماری با تعیین صحیح آماره پژوهش شروع میشود. سپس باید توزیع آماره مشخص شود. براساس توزیع آماری آزمون با استفاده از دادههای به دست آمده از نمونه محاسبه شده آماره آزمون محاسبه میشود. سپس مقدار بحرانی با توجه به سطح خطا و نوع توزیع از جداول مندرج در پیوست های کتاب آماری محاسبه میشود. در نهایت با مقایسه آماره محاسبه شده و مقدار بحرانی سوال یا فرضیه تحقیق بررسی و نتایج تحلیل میشود. در ادامه این بحث موشکافی میشود.
8- آزمون های آماری پارامتریک و ناپارامتریک
آمار پارامتریک مستلزم پیش فرضهایی در مورد جامعهای که از آن نمونهگیری صورت گرفته میباشد. به عنوان مهمترین پیش فرض در آمار پارامتریک فرض میشود که توزیع جامعه نرمال است اما آمار ناپارامتریک مستلزم هیچ گونه فرضی در مورد توزیع نیست. به همین خاطر بسیاری از تحقیقات علوم انسانی که با مقیاسهای کیفی سنجیده شده و فاقد توزیع (Free of distribution ) هستند از شاخصهای آماری ناپارامتریک استفاده میکنند.
فنون آمار پارامتریک شدیداً تحت تاثیر مقیاس سنجش متغیرها و توزیع آماری جامعه است. اگر متغیرها از نوع اسمی و ترتیبی بوده حتما از روشهای ناپارامتریک استفاده میشود. اگر متغیرها از نوع فاصلهای و نسبی باشند در صورتی که فرض شود توزیع آماری جامعه نرمال یا بهنجار است از روشهای پارامتریک استفاده میشود در غیر این صورت از روشهای ناپارامتریک استفاده میشود.
8-1- خلاصه آزمونهای پارامتریک
آزمون t تک نمونه: برای آزمون فرض پیرامون میانگین یک جامعه استفاده میشود. در بیشتر پژوهشهایی که با مقیاس لیکرت انجام میشوند جهت بررسی فرضیههای پژوهش و تحلیل سوالهای تخصصی مربوط به آنها از این آزمون استفاده میشود.
آزمون t وابسته: برای آزمون فرض پیرامون دو میانگین از یک جامعه استفاده میشود. برای مثال اختلاف میانگین رضایت کارکنان یک سازمان قبل و بعد از تغییر مدیریت یا زمانی که نمرات یک کلاس با پیش آزمون و پس آزمون سنجش میشود.
آزمون t دو نمونه مستقل: جهت مقایسه میانگین دو جامعه استفاده میشود. در آزمون t برای دو نمونه مستقل فرض میشود واریانس دو جامعه برابر است. برای نمونه به منظور بررسی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره نظرات پاسخ دهندگان بر اساس جنسیت در خصوص هر یک از فرضیههای پژوهش استفاده میشود.
آزمون t ولچ: این آزمون نیز مانند آزمون t دو نمونه جهت مقایسه میانگین دو جامعه استفاده میشود. در آزمون t ولچ فرض میشود واریانس دو جامعه برابر نیست. برای نمونه به منظور بررسی معنیدار بودن تفاوت میانگین نمره نظرات پاسخ دهندگان بر اساس جنسیت در خصوص هر یک از فرضیههای پژوهش استفاده میشود.
آزمون t هتلینگ: برای مقایسه چند میانگین از دو جامعه استفاده میشود. یعنی دو جامعه براساس میانگین چندین صفت مقایسه شوند.
تحلیل واریانس (ANOVA): از این آزمون به منظور بررسی اختلاف میانگین چند جامعه آماری استفاده میشود. برای نمونه جهت بررسی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره نظرات پاسخ دهندگان بر اساس سن یا تحصیلات در خصوص هر یک از فرضیههای پژوهش استفاده میشود.
تحلیل واریانس چند عاملی (MANOVA): از این آزمون به منظور بررسی اختلاف چند میانگین از چند جامعه آماری استفاده میشود.
تحلیل کوواریانس چند عاملی (MANCOVA): چنانچه در MANOVA بخواهیم اثر یک یا چند متغیر کمکی را حذف کنیم استفاده میشود.
8-2- خلاصه آزمونهای ناپارامتریک
آزمون علامت تک نمونه: برای آزمون فرض پیرامون میانگین یک جامعه استفاده میشود.
آزمون علامت زوجی: برای آزمون فرض پیرامون دو میانگین از یک جامعه استفاده میشود.
ویلکاکسون: همان آزمون علامت زوجی است که در آن اختلاف نسبی تفاوت از میانگین لحاظ میشود.
من-ویتنی: به آزمون U نیز موسوم است و جهت مقایسه میانگین دو جامعه استفاده میشود.
کروسکال-والیس: از این آزمون به منظور بررسی اختلاف میانگین چند جامعه آماری استفاده میشود. به آزمون H نیز موسوم است و تعمیم آزمون U مان-ویتنی میباشد. آزمون کروسکال-والیس معادل روش پارامتریک آنالیز واریانس تک عاملی است.
فریدمن: این آزمون معادل روش پارامتریک آنالیز واریانس دو عاملی است که در آن k تیمار به صورت تصادفی به n بلوک تخصیص داده شدهاند.
کولموگروف-اسمیرنف: نوعی آزمون نیکویی برازش برای مقایسه یک توزیع نظری با توزیع مشاهده شده است.
آزمون تقارن توزیع: در این آزمون شکل توزیع مورد سوال قرار میگیرد. فرض به دلیل آن است که توزیع متقارن نیست.
آزمون میانه: جهت مقایسه میانه دو جامعه استفاده میشود و برای k جامعه نیز قابل تعمیم است.
مک نمار: برای بررسی مشاهدات زوجی درباره متغیرهای دو ارزشی استفاده میشود.
آزمون Q کوکران: تعمیم آزمون مک نمار در k نمونه وابسته است.
ضریب همبستگی اسپیرمن: برای محاسبه همبستگی دو مجموعه داده که به صورت ترتیبی قرار دارند استفاده میشود.
آزمون میانه - معرفی نرم افزار Smart PLS - آزمون کروسکال والیس - آزمون Post Hoc - آزمون هایT(همبسته و مستقل)
افزایش احتمال سایتیشن
سایتیشن یا استناد (Citation) به معنای تعداد دفعات ارجاع به یک منبع علمی است. برای اینکه این موضوع را برای شما شفافتر کنیم، باید بگوییم سایتیشن یا استناد نشان میدهد که یک مقاله تا چه اندازه مورد توجه قرار گرفته و کاربردی است.
جوامع دانشگاهی برای سایتیشن (Citation) یک معیار اندازهگیری مشخص میکنند که به آن شاخص استناد (Citation Index) میگویند. شاخص استناد یک نماد عددی است که نشان میدهد یک پژوهش تا چه اندازه در یک شاخه علمی مشخص مورد توجه سایر نویسندگان با موضوع مقالاتی مشابه قرار گرفته است و برای نویسندگان آن کاربردی و مفید میباشد.
برای مثال فرض کنید یک مقاله با موضوع "استراتژیهای بازاریابی نوین" وجود دارد و شما به عنوان یک مخاطب بعد از مراجعه به سایت ژورنال چاپ کننده این مقاله و یا پایگاه Google Scholar در میابید که این مقاله بیش از 600 استناد دریافت کرده است. حال معنی این 600 استناد چیست؟
این بدین معناست که حداقل 600 پژوهش به چاپ رسیده در حوزه بازاریابی از این مقاله به عنوان رفرنس استفاده کردهاند و محتوای پژوهش آنها به طور قابل توجهی برگرفته از این پژوهش رفرنس است.
یکی از مزایای عمده سایتیشن این است که مقالات با ارزش و با کیفیت را از مقالات با سطح کیفی پایینتر تفکیک میکند و به نویسندگان یک سیگنال حذف یا بهبود میدهد. سیگنال حذف یا بهبود به نویسندگان و پژوهشگران تازهکار یا کمکار این هشدار را میدهد که در دنیای رقابتی علم در صورتی که محتوای تحقیقات خود را از نظر کیفی و کاربردی بهبود ندهید در نهایت از جمع رقبا حذف خواهید شد.
برای نگارش یک مقاله ISI با کیفیت میتوانید به بخش نگارش مقاله در همین سایت مراجعه نمایید و با اصول و استانداردهای مربوط به آن بیشتر آشنا شوید. به طور کلی سایتیشن یا استناد (Citation) مجموعهای از رفرنسهای درون متنی و بایبلیولوژی (Bibliology) را در یک پژوهش شامل میشود.
تمامی منابع و مراجع موجود در یک تحقیق میبایست مبتنی بر یک فرمت مشخص از رفرنس دهی باشند که معروف ترین آنها عبارتند از APA, Oxford, Harvard, Vancouver و MLA که به کررات با توجه به درخواست ژورنالها و حوزههای علمی مشخص مورد استفاده قرار میگیرند. اگر بخواهیم اهداف سایتیشن و علت انجام آن را تشریح کنیم میبایست آن را در 5 دسته کلی تقسیم بندی کنیم:
- صداقت نویسنده: یکی از دلایلی که از شاخص سایتیشن استفاده میشود، این است که تفاوت یک مقاله معتبر و قابل استناد را با یک تحقیق غیر معتبر و غیر قابل استناد مشخص کند. معمولا به نویسندگان توصیه میشود در حوزه تحقیقاتی که در آن مشغول به کار هستند با مقالات پر استناد و به اصطلاح رفرنس آشنایی داشتهباشند و با استفاده از این مقالات اعتبار علمی کار خودشان را بالا ببرند. این مقالات میتوانند مهر تاییدی بر یافتههای شخص نویسنده زده و تاییدی بر صداقت وی در پژوهش باشند.
از طرف دیگر استفاده از اینگونه مقالات در متن یک پژوهش نشان دهنده عدم وجود پلاجریسم یا سرقت ادبی است که به شکلی کاملا ناملموس در ذهن خواننده ایجاد میشود.
- ایجاد ارتباط بین منابع مرتبط: یکی دیگر از اهداف سایتیشن یا استناد (Citation) این است که نویسندگان با علائق تحقیقاتی و پژوهشی یکسان را به یکدیگر متصل کرده و همچنین یک شبکه جامع از تحقیقات با عنوانهای مشابه را به وجود بیاورد.
برای مثال اگر موضوع توسعه پایدار (Sustainability) که یکی از عناوین جذاب در سالهای اخیر است را در پایگاه علمی Google Scholar سرچ کنید مشاهده خواهید کرد که یکی از پر استنادترین و پرکاربردترین تحقیقات در این حوزه توسط دو دانشمند به نامهای کیتز و کلارک (Kates and Clark) در سال 2001 بر روی موضوعی با عنوان "علم توسعه پایدار" انجام گرفته است که در آن بیش از 3200 سایتیشن وجود دارد که توانسته است یک شبکه بسیار گسترده و جامع از تحقیقات و نویسندگان علاقهمند به این حوزه را گرد هم بیاورید.
- فراهم آوردن منابع برای مخاطب: یکی دیگر از اهداف سایتیشن این است که بتواند بسیاری از منابع پرکاربرد و مهم را برای بررسیهای بیشتر در اختیار خوانندگان قرار دهد. شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که بعد از مطالعه یک مقاله جذاب در یک حوزه علمی به سرفصل اصلی آن علاقه مند شده و قصد دارید پژوهشهای بیشتری را با عناوین مرتبط به آن مورد بررسی و ارزیابی قرار دهید.
یکی از فواید و اهداف اصلی سایتیشن و استناد این است که بتواند منابع معتبر بیشتری را به خواننده معرفی کند تا در صورت علاقه مندی وی به مطالعه بیشتر در این حوزه، بهراحتی به رفرنسهای معتبر دسترسی داشته باشد.
- تاثیر مثبت در ادراک مخاطب: یکی دیگر از عواملی که هر نویسنده در زمان نگارش به دنبال آن است، ایجاد تاثیر مثبت در خواننده است. هر نویسنده و پژوهشگری با این هدف دست به نگارش یک مقاله علمی یا یک پژوهش میزند که در نهایت کار وی مورد توجه و استقبال همگان قرار گرفته و تاثیرگذار باشد.
چنانچه شخص با استفاده از رفرنسهای معتبر بتواند اعتبار کار پژوهشی خود را بالا ببرد و این تاثیر مثبت را به شکل غیر مستقیم در مخاطب ایجاد کند در نهایت کار ممکن است کار پژوهشی او نیز سایتیشن بالایی دریافت کند.
- ایجاد تمایز بین پژوهشها: و در نهایت مهمترین و اصلیترین هدف از سایتیشن این است که بتوان بین مقالات مختلف تمایز ایجاد کرده و پژوهشهای علمی و کاربردی را از پژوهشهای ساده و غیر کاربردی تفکیک کنیم. این موضوع علاوه بر برجسته کردن نام نویسنده یک تحقیق، تاثیر بسیار زیادی در اعتبار ژورنال چاپ کننده مقاله نیز خواهد داشت.
مقالات مختلف به طبع عنوان مورد نظرشان ممکن است از طیف وسیعی از محتوا در کتاب، سایت، روزنامه یا حتی مصاحبه به عنوان منبع استفاده کنند. به طور کلی 5 دسته از منابع وجود دارد که نویسندگان میتوانند از آنها به عنوان منبع رفرنس در کارهای پژوهشی خودشان استفاده کنند.
برای فراهم آوردن اطلاعات سایتیشن هر یک از این منابع فرآیند نگارشی استاندارد و اختصاصی وجود دارد که در ادامه در مورد هر یک از آنها بیشتر صحبت خواهیم کرد. اما توجه داشته باشید که در زمان رفرنس دهی چند فاکتور مهم و اصلی وجود دارد که در تمامی منابع یکسان است:
تاریخ چاپ ، نام نویسنده، عنوان پژوهش استفاده شده و محل دسترسی به این پژوهش که در صورت ناقص بودن هر یک از این اطلاعات نهایتا فرآیند سایتیشن دچار مشکل خواهد شد. البته با توجه به روش های مختلف رفرنس دهی که پیشتر در مورد آن صحبت کردیم ممکن است ترتیب قرار گیری فاکتورها کمی متفاوت باشد.
در زمان سایتیشن ترتیب ارائه محتوا در منابع مختلف متفاوت است که به شرح زیر میباشد:
- کتاب: نام نویسنده، تاریخ چاپ، عنوان کتاب، انتشارات و صفحات مورد نظر (چنانچه از نسخه الکترونیکی یک کتاب استفاده میکنید میتوانید لینک یا ISSN آن را ذکر کنید.)
- ژورنال: نام نویسنده، سال چاپ، عنوان مقاله، ژورنالی که مقاله در آن به چاپ رسیده و شماره صفحات (برای دسترسی سریعتر مخاطب میتوانید لینک و یا آدرس DOI را ارائه کنید.)
- روزنامه: نویسنده، عنوان مقاله، نام روزنامهای که مقاله در آن به چاپ رسیده است، صفحات مورد نظر و تاریخ چاپ.
- وبسایت: نویسنده، زمان انتشار، عنوان مقاله و آدرس اینترنتی یا URL مطلب ارائه شود.
- مصاحبه: نام مصاحبه شونده، زمان انجام مصاحبه و نوع مصاحبه (برای مثال مصاحبه شخصی یا کنفرانسی)
در کنار اطلاعاتی مانند نام نویسنده، نام انتشارات، سال چاپ و غیره در زمان سایتیشن که با توجه به فرمت رفرنس دهی میتواند ترتیب متفاوتی داشته باشد، معمولا روشهای دیگری نیز برای استناد در منابع مختلف وجود دارد. برای مثال در رفرنسدهی کتابها علاوه بر اطلاعات نویسنده و منبع میتوان از (ISBN (International Standard Book Number نیز استفاده کرد.
ISBN یک شماره منحصر به فرد 10 تا 13 رقمی است که توسط موسسه ISBN به تمامی کتابهای به چاپ رسیده به صورت الکترونیکی و نسخه هاردکپی اختصاص داده میشود. این شماره منحصر به فرد برای کتابهای چاپ شده قبل از سال 2007 یک شماره یکتا ده رقمی است و برای کتابهای به چاپ رسیده بعد از سال 2007 عدد مربوط به آن 13 رقمی خواهد بود.
كاربردهای سایتیشن
استفاده از سایتیشن علاوه بر ایجاد تمایز بین مقالات با کیفیت و ضعیف، قابلیتها و کاربردهای بسیار دیگری دارد. از جمله:
- سایتیشن این امکان را برای مخاطبان فراهم میکند تا به راحتی به منابع مورد نظرشان دسترسی داشته باشند.
- سایتیشن با فراهم آوردن شبکه وسیعی از دسترسیها میتواند ارجاعات قدیمی و نامشخص را اصلاح و تصحیح کند.
- استناد به مقالات فرآیند جستجو و یافتن مقالات در یک حوزه علمی مشخص را برای مخاطبان تسهیل میکند.
- در حال حاضر سایتیشن به یکی از بهترین معیارهای اندازهگیری و ارزیابی کیفیت مقالات علمی تبدیل شده است.
- بسیاری از پایگاههای علمی برای دسته بندی و رتبه بندی ژورنالها از کیفیت مقالات منتشر شده در این مجلات استفاده میکنند و یکی از شاخصهای ارزیابی، شاخص استناد مقالات (Citation Index) است.
- شاخص سایتیشن یکی از بهترین ابزارها برای شناسایی و استخراج مقالات و ژورنالهای برتر در یک حوزه علمی و تخصصی ویژه است.
- استناد یکی از ابزارهای کاربردی برای مشخص کردن H-Index و سابقه ارجاعات به مقاله برتر را فراهم میکند.
- به دست آرودن اعتبار علمی و مطرح شدن شخص نویسنده در یک حوزه تخصصی که در نهایت منجر به شهرت ژورنال مورد نظر نیز خواهد شد.
روش های افزایش سایتیشن
حال که از مزایا و کاربردهای بسیار گسترده سایتیشن صحبت کردیم نوبت به آن رسیده است که شما را با چگونگی افزایش استناد به مقالات آشنا کنیم. از جمله راهکارهای افزایش سایتیشن (Citation) میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
یکی از فاکتورهایی که موجب افزایش سایتیشن مقاله شما میشود استفاده از منابع مرتبط یا Relevant Reference است.
سعی کنید در رفرنسدهی متنی و پایانی از منابع مرتبط با موضوع و محتوای مقاله استفاده کنید.
بسیاری از محققان برای یافتن مقالات از واژگان کلیدی و موتورهای جستجو مانند Google Scholar استفاده میکنند. سعی کنید از کلمات کلیدی مرتبط با عنوان تحقیق در متن مقاله به کررات استفاده کنید تا بر اساس ویژگیهای SEO مقاله شما جزء اولین گزینههای نمایشی باشد.
یکی دیگر از موضوعاتی که به SEO مقاله شما کمک میکند استفاده از کلمات کلیدی در بخش چکیده و عنوان تحقیق است. چرا که این دو مورد عمدتا بر روی صفحه اصلی سایت قرار گرفته و از طرف موتورهای جستجو به عنوان Heading and Meta Description شناخته میشوند. سعی کنید به دفعات از کلمات کلیدی مقاله در این دو بخش استفاده کنید.
نام و آدرس ایمیل یکسانی در بخش افیلیشن (Affliation) در تمامی مقالات داشته باشید.
این موضوع موجب میشود که مخاطبان با جستجوی نام شما بهراحتی به تمامی مقالاتتان دسترسی داشته و امکان سایتیشن آنها بالا برود.
در ایمیلهایی که برای اساتید یا دانشجویان ارسال میکنید میتوانید کد DOI یا ORCID را در بخش انتهایی ضمیمه کنید تا امکان بازدید و احتمال سایتیشن بالا برود.
اطمینان حاصل کنید که اطلاعات شما در مقاله درست است و همچنین بررسی دقیق اطلاعات مقاله در پایگاههای جستجو الزامی است.
متن مقاله را برای همگان در دسترس قرار دهید، بدین منظور و اگر مقاله شما در نشریات open-access چاپ نشده است، پیش نویس مقاله خود را که Accept شده است, در صورت داشتن مجوزهای کپی رایت ناشر، در معرض دید همگان قرار دهید.
دادهها و یافتههای خود را به سایتهای پر بازدید و مربوط به کار مقاله، به اشتراک بگذارید.
کار خود را در کنفرانسها ارائه کنید.
از رسانههای اجتماعی استفاده کنید. پیوند به مقالات خود را در رسانههای اجتماعی (فیسبوک، توییتر، Academia.edu، ResearchGate، Mendeley) و صفحه پروفایل دانشگاهی خود را ارائه دهید.
کپیهایی از مقاله خود را به محققانی که ممکن است علاقه مند باشند، ایمیل کنید و یا یک وبلاگ یا یک وب سایت اختصاصی مربوط به پژوهش خود ایجاد کنید.
سابمیت - پذیرش و چاپ - پذیرش تحصیلی(Apply)