توانایی انتخاب موضوع یکی از مهارت های بسیار کاربردی و اساسی برای هر پژوهشگری است که علاوه بر قدرت سرچ بالا، به نوآوری، تفکر خلاقانه و دانش کافی نسبت به مسائل روز نیاز دارد. شاید با این موضوع برخورد کرده اید که یک شخص پس از بررسی های مختلف توانسته است موضوعات متنوعی را برای تحقیق استخراج کند اما در نهایت نتوانسته موضوع اصلی را با دانش خودش برگزیند و این کار را به عهده استاد راهنما و مشاور خود گذاشته است. همین موضوع می تواند تا حدی نشانگر میزان عدم تسلط شخص و یا دانش ناکافی وی نسبت به مسائل روز و مورد نیاز جامعه باشد. یا اینکه فرض کنید همین شخص پس از بررسی های زیاد به تعدادی موضوع برای پایان نامه یا تحقیق خودش رسیده است اما همه آن موضوعات به تعدد توسط سایر پژوهشگران مورد تحقیق قرار گرفته اند و این امر میتواند نشان دهنده ضعف شخص در بخش نوآوری و تفکر خلاقانه باشد. بنابراین مشاهده میکنید که تمامی این موارد به نوبه خود تاثیر بسیار زیادی در انتخاب درست یک موضوع برای نگارش پایان نامه یا تحقیق دارند. در ادامه راهکارهایی را برای رسیدن به یک موضوع خوب برای نگارش پایان نامه یا تحقیق به شما معرفی خواهیم کرد. موارد زیر میتوانند به تقویت مهارت انتخاب موضوع کمک شایانی کرده و شما را برای رسیدن به یک موضوع خوب یاری کنند:
- انجام طوفان فکری (Brainstorm) برای رسیدن به یک ایده اولیه
- تمرکز بر موضوعاتی که در آن مهارت و دانش کافی دارید
- تمرکز بر موضوعاتی که داده ها و اطلاعات آن قابل دسترس بوده و پیاده سازی آن امکان پذیر است
- تهیه لیستی از کلیدواژه های مورد نظرتان برای تحقیق
- انعطاف پذیر بودن
- مطرح کردن عنوان تحقیق به صورت یک سوال کلی
- سرچ بسیار دقیق و وسیع در حوزه موضوع مورد نظر
- یافتن یک پاسخ کلی برای سوالی که مطرح کرده اید (بیانیه پایان نامه (thesis statement))
انجام این مراحل شاید در نگاه اول کار ساده ای به نظر برسد اما توجه داشته باشید که به دقت و تمرین بسیار زیادی نیاز دارد. برای مثال ممکن است شما موضوعی را انتخاب کنید که فقط به آن علاقه دارید اما مهارت و دانش کافی در آن ندارید و یا موضوعی برای پایان نامه برگزینید که در ابتدا گمان میکردید داده های آن موجود و قابل جمع آوری است، اما حال متوجه شده اید که هیچ نوع داده به روز و کاربردی داخلی در مورد آن وجود ندارد. برای مثال موضوع توسعه پایدار (sustainability) موضوعی است که سالهاست در کشورهای دیگر مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است و داده ها و اطلاعات بسیار وسیعی در مورد آن وجود دارد، اما همچنان در کشور ما یک موضوع نوین و مسکوت محسوب می شود که داده ها و اطلاعات بسیار کمی در موردش وجود دارد. پس همانطور که گفته شد این موارد ممکن است در ظاهر ساده باشند و همین امر باعث گمراه شدن شما و انتخاب موضوع نادرست برای تحقیق شود. توصیه می شود اگر دانش یا مهارت کافی در این زمینه ندارید حتما با یک مشاور یا محقق در این زمینه مشورت کنید. موسسه ماد دانش پژوهان با بیش از 30 سال سابقه علمی و پژوهشی و با بهره گیری از اساتید و پژوهشگران برجسته در تمامی رشته های دانشگاهی نقش بسزایی در کسب موفقیت های تحصیلی بسیاری از دانشجویان در سراسر کشور داشته است. برای موفقیت در مسیر علمی زندگی تان ما همواره درکنار شما خواهیم بود.
طوفان فکری برای ایده پردازی
برای این کار باید موضوعی که به آن علاقه دارید را انتخاب کنید و سوالاتی را در ارتباط با آن مطرح نمایید. قبل از طوفان فکری (Brainstorm) سعی کنید به سوالات زیر پاسخ دهید:
- آیا در روزهای اخیر خبری را دیده اید که شما را عصبانی، ناراحت یا متعجب کرده باشد؟ در مورد آن موضوع تخصص یا دانش کافی دارید؟
- آیا مشکلی را در ارتباط با رشته تحصیلی تان تجربه کرده اید که بخواهید آن را حل کنید یا کنجکاو باشید راه حلی برای آن پیدا کنید؟
- آیا کار کلاسی یا تحقیق کلاسی انجام داده اید که به آن علاقه مند باشید و بخواهید به صورت جامع تر در قالب موضوع پایان نامه به آن بپردازید؟
- آیا ایده ای مرتبط با رشته تحصیلی تان دارید که بخواهید آن را پیاده سازی کنید یا ابعاد مختلف آن را ارزیابی کنید؟
پاسخ به این سوالات برای تکمیل اولین مرحله از انتخاب موضوع پایان نامه ضروری است چرا که حوزه مورد علاقه تان را مشخص میکنید. مشخص کردن حوزه مورد علاقه برای پیاده سازی طوفان فکری (Brainstorm) ضروری است. شما باید در نهایت موضوعی را انتخاب کنید که مورد علاقه شما باشد در غیر این صورت در فرآیند انجام تحقیق دچار مشکل شده و ممکن است آن را نیمه کاره رها کنید. توجه داشته باشید که در زمان انتخاب موضوع به منحصر به فرد بودن آن نیز دقت کنید تا از دوباره کاری پرهیز شده و اصطلاحا میزان کانتریبیوشن (Contribution) موضوع کاسته نشود.
تمرکز بر موضوعات مرتبط با مهارت و دانش شما
همانطور که پیشتر بیان کردیم برای پیاده سازی یک تحقیق علاوه برعلاقه، نیاز به دانش و مهارت کافی نیز دارید. برای این منظور توصیه می شود پس از طوفان فکری (Brainstorm)، چند موضوع را برای انجام تحقیق انتخاب کنید و شروع به جمع آوری ادبیات موضوع و مطالعه مقاله در مورد آن کنید. پس از آنکه متوجه شدید در آن حوزه تخصص دارید یا خیر می توانید با آگاهی بهتر انتخاب نهایی را انجام دهید. در این مرحله نیاز نیست که طیف وسیعی از مطالب را مورد بررسی قرار دهید، تنها مطالعه تعداد محدودی از مقالات میتواند راهگشای شما برای اولویت بندی و انتخاب موضوع باشد. برای مثال فرض کنید رشته شما مدیریت دولتی است و سه موضوع رضایت شغلی، روابط کارکنان و تصمیم سازی مدیریتی جزء موضوعات مورد علاقه شما برای پایان نامه دسته بندی می شوند و باید بین یکی از این سه مورد انتخاب نهایی را انجام دهید. پس از بررسی های مختلف در میابید که موضوع روابط کارکنان علاوه بر مسائل مدیریتی و روابط ظاهری سازمانی به یک سری موضوعات فرعی از جمله روانشناسی، رفتار سازمانی و علوم اجتماعی نیز مرتبط است و شما دانش لازم را در این موارد ندارید. پس از آن به سراغ موضوع رضایت شغلی می روید و در میابید که فاکتورهای بسیار گسترده ای از جمله درآمد، سابقه شغلی، جنسیت، میزان تحصیلات، روابط بین سازمانی، روابط مدیر و زیر دستان، اعتبار سازمانی، برند، مزایا شغلی و غیره نیز بر این موضوع تاثیر دارند که شناسایی و بررسی تمامی آنها کار بسیار دشوار و زمانبری برای شما است و انتخاب یک حوزه مشخص و منحصر به فرد در آن برای شما مقدور نیست. در نهایت پس از بررسی های بسیار در میابید تصمیم سازی مدیریتی بهترین و شاید مناسب ترین انتخاب برای شما باشد. البته این یک مثال ساده بود همیشه تصمیم سخت بودن یا نبودن یک موضوع بر عهده خود شماست.
در دسترس بودن داده ها و نحوه جمع آوری اطلاعات مرتبط
پیش از انتخاب موضوع ضروری است که از در دسترس بودن داده ها اطمینان حاصل کرده و مطمئن باشید آیا می توانید اطلاعات خام برای تحلیل آماری را جمع آوری کنید یا خیر. مثال قبل را در نظر بگیرید و فرض کنید که پس از بررسی های مختلف در نهایت موضوع تصمیم سازی مدیریتی در سازمان ها را انتخاب کرده اید. حال باید به سوالات زیر به دقت پاسخ دهید:
- آیا داده های این موضوع در دسترس شما قرار دارد یا خیر؟
- آیا میتوانید از طریق مصاحبه یا پرسشنامه اطلاعات مورد نیازتان را از مدیران جمع آوری کنید؟
- آیا مدیران حاضر به همکاری با شما و مشارکت در نظرسنجی شما خواهند بود؟
- آیا نمونه یا جامعه آماری مشخصی برای جمع آوری اطلاعات دارید؟
- پیش از این در داخل کشور، پژوهشگران چطور و چگونه این کار را انجام داده اند؟
پاسخ به این سوالات چشم انداز روشنی را برای شما ترسیم می کند که آیا موضوع پایان نامه قابل پیاده سازی و انجام هست یا خیر؟. توجه داشته باشید پاسخ به این سوالات نیاز به همفکری و مشاوره با یک شخص آگاه در این زمینه دارد. ممکن است گمان کنید که میتوانید با مدیران یک سازمان به راحتی ارتباط گرفته و در قالب مصاحبه یا پرسشنامه از آنها اطلاعات مورد نظرتان را جمع آوری کنید. اما ممکن است در زمان جمع آوری داده ها ببینید که همه چیز به این راحتی و سادگی که تصور میکردید نبوده است و مشکل در فرآیند جمع آوری داده ها یعنی ناقص ماندن تحقیق و نیمه کاره رها شدن آن که موجب سردرگمی شما در فرآیند ارائه پایان نامه خواهد شد. بنابراین با اساتید مشاور و راهنمای خود در مورد این موضوع مشورت کنید و از نحوه و امکان جمع آوری اطلاعات مورد نیازتان اطمینان حاصل کنید.
تهیه لیستی از کلید واژه ها
کلیدواژه های مرتبط با موضوع پایان نامه تان را استخراج کرده و لیست کنید و برای این کار بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:
- کلماتی را انتخاب کنید که توصیف کننده موضوع تحقیق شما هستند یا به صورت مستقیم در آن به کار رفته اند
- کلیدواژه ها را می توانید از مقالات و تحقیقات مرتبط با موضوع پایان نامه تان استخراج کنید.
- نزدیکترین کلمات مرتبط با موضوع تحقیق و کلمات مترادف می توانند گزینه های مناسبی باشند.
- کلیدواژه هایی که استخراج کرده اید را در موتورهای جستجو سرچ کنید و نتایج آن را دسته بندی کنید. از بین دسته بندی های انجام شده، مرتبط ترین ها با موضوع پایان نامه تان را انتخاب کنید.
انتخاب کلیدواژه ها شاید ساده ترین بخش در فرآیند انتخاب موضوع به نظر برسد اما توجه کنید که این کلیدواژه ها می توانند مسیر تحقیق تان را منحرف کرده و در فرآیند انجام پایان نامه شما را گمراه کنند. کلیدواژه هایی که بیشترین ارتباط با موضوع مورد نظرتان را دارند انتخاب و سرچ کنید تا در نهایت بتوانید به مرتبط ترین مقالات و منابع دست پیدا کنید.
انعطاف پذیر بودن
یکی دیگر از مراحل مرتبط با انتخاب موضوع، انعطاف پذیر بودن است. شما باید ذهن خلاق و انعطاف پذیری داشته باشید که به راحتی بتوانید موضوع پایان نامه خودتان را تغییر داده یا اصلاح کنید. ممکن است پس از انتخاب کلیدواژه ها و سرچ در موتورهای جستجو مانند Google Scholar به موضوعاتی برخورد کنید که ایده های جدیدتری به شما بدهند و ابعاد کاربردی تری به موضوع شما اضافه کنند. هر چه میتوانید انعطاف پذیری تان را بالاتر برده و موضوع پایان نامه تان را منحصر به فردتر کنید. موضوع منحصر به فردتر به معنای کانتریبیوشن (Contribution) بالاتر و ارزشمندی بیشتر تحقیق شما است. کاملا قابل درک است که در زمان جستجو تمایلی به تغییر موضوع تحقیق تان نداشته باشید، اما سرچ کردن به شما کمک میکند که حوزه ها یا ابعاد جدید مورد علاقه تان را کشف کنید و به تحقیق اضافه کنید. توصیه می شود قبل از اضافه کردن ابعاد و حوزه های جدید به تحقیق از گسترده شدن احتمالی آن جلوگیری کنید. برای این منظور می توانید هدف و چارچوب (Scope) پایان نامه را بر روی یک موضوع مشخص قرار دهید که در زمان تغییر یا اصلاح موضوع از آن حوزه مشخص خارج نشوید.
مطرح کردن عنوان پایان نامه به صورت یک سوال کلی
تا به حال مراحلی که بیان شد شامل انتخاب کلمات، انتخاب کلیدواژه ها، انتخاب موضوع، بررسی ابعاد اجرایی بودن و جمع آوری داده ها، اصلاح و تعدیل موضوع بوده است که در این مرحله به مطرح کردن سوال برای موضوع انتخابی می پردازیم و سعی می کنیم اهمیت آن را بیان کنیم. یکی از راه های مطرح کردن سوال تحقیق به این گونه است که مفهوم کلی نهفته در عنوان را درک کرده و سوال مرتبط با آن را مطرح کنیم. برای مثال فرض کنید موضوع کلی پایان نامه شما "توسعه پایدار و تاثیر آن بر معماری مدرن است"، اولین سوال کلی مرتبط با این موضوع این است: "چگونه توسعه پایدار بر معماری مدرن تاثیر گذاشته است؟" اما دومین سوال و جزئی تر مرتبط به موضوع پایان نامه این است: "چه اصول و قواعدی از معماری مدرن منطبق بر مفاهیم توسعه پایدار است؟". سوالات خودتان را مرتبط با عنوان تحقیق و از کلی به جزئی مطرح کنید.
جستجوی وسیع و جمع آوری منابع مرتبط با عنوان پژوهش
در این بخش کلیدواژه ها اهمیت بسیار زیادی پیدا می کنند. اگر انتخاب درست و دقیقی در مرحله انتخاب کلیدواژه ها انجام داده باشید باید بتوانید مرتبط ترین و بهترین منابع را جمع آوری کنید. دیتا بیس های متنوعی در ارتباط با جستجو و یافتن منابع وجود دارد. پایگاه های علمی مانند Google Scholar, Microsoft Academic, research gate, Semantic Scholar و غیره از جمله پایگاههای داده برای پیدا کردن مقالات مناسب با عنوان تحقیق شما هستند. توجه داشته باشید که هیچگاه مقالات و منابع مورد نظرتان را بر اساس عنوان انتخاب نکنید. موتورهای جستجو معمولا بر اساس کلیدواژه ها سعی میکنند نتایج مشابه را برای شما پیدا کنند اما چیزی که مهم است محتوای داخل این مقالات است. اگر مقاله ای را دیدید که عنوان مشابهی با عنوان پایان نامه شما دارد، سریعا آن را دانلود نکنید یا به عنوان مقاله مرجع انتخاب نکنید. قبل از آن سعی کنید چکیده و بخشی از محتوای مقاله را بررسی کنید تا ببینید اهداف و چارچوب مقاله تا چه اندازه به Scope پایان نامه شما نزدیک است.
بیانیه پایان نامه (Thesis Statement) یا پاسخ به سوالات تحقیق
بیانیه پایان نامه (Thesis Statement) یا همان پاسخ به سوالات پایان نامه که در بخش قبل به تفضیل در مورد آن صحبت شد، آخرین مرحله در فرآیند انتخاب موضوع پایان نامه است. بیانیه پایان نامه بدین معناست که شما به صورت کاملا دقیق و شفاف مشخص می کنید که هدفتان از انجام این تحقیق چیست. در این بیانیه همچنین توضیح می دهید که تا چه اندازه موضوع مقاله شما کاربردی و قابل اجرا خواهد بود. بسیاری از محققان سعی میکنند سوال تحقیق یا بیانیه پایان نامه را به عنوان موضوع انتخاب کنند اما باید در انتخاب واژگان درست دقت بسیار بالایی به خرج بدهید چرا که عنوان پایان نامه شما باید نشانگر اهداف، چارچوب و تمرکز تحقیق شما باشد.
فرآیند استخراج مقاله از پایان نامه - چگونه باید از پایان نامه دفاع کرد؟ - چگونگی نگارش یک پروپوزال
رسیدگی به امور پژوهشگران محترم از بدو درخواست همکاری تا انتهای همکاری در این واحد مدیریت و انجام میگردد.
