تمامی موسسات و دانشگاه ها معمولا یک فرمت ثابت و استاندارد برای نگارش پایان نامه یا رساله دکتری طراحی کرده و از دانشجویان درخواست میکنند که پیش نویس تحقیق خودشان را مطابق با این استانداردها به اداره تحصیلات تکمیلی تحویل دهند. فرمت ارائه شده توسط هر موسسه ممکن است اندکی در جزئیات با سایرین متفاوت باشد و این تفاوت های شامل مواردی مانند فرمت رفرنسدهی، نوع فونت استفاده شده، اندازه فونت در بخش ها و سرفصلهای مختلف، صفحه عنوان، نحوه قرارگیری جداول و تصاویر و غیره می شود. اما معمولا کلیات فرمت بندی پایان نامه ارشد و رساله دکتری به صورت استاندارد تعریف می شود و تقریبا در بیشتر دانشگاه ها از یک شکل مشابه پیروی می کند. معمولا پیشنویس پایان نامه یا رساله باید به صورت تکمیل شده، ویرایش شده، صفحه آرایی شده و آماده چاپ به بخش تحصیلات تکمیلی دانشگاه ارائه شود و همواره باید سعی کنید به روزترین و آپدیت ترین نسخه از فرمت بندی استاندارد را در اختیار داشته باشید. به طور کلی فرمت استاندارد پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری شامل بخش های زیر می باشد:

1. صفحات اولیه: صفحه موضوع، صفحه تقدیر و تشکر، پیشگفتار نویسنده، جدول عناوین، لیست تصاویر، لیست جداول و لیست اصطلاحات

2. متن اصلی: چکیده، مقدمه و پیش نویس مطالب اصلی تحقیق

3. رفرنس دهی

4. پیوست ها

محتوای هر کدام از این بخش ها به شکل مختصر در قالب زیر فرمت بندی می شوند:

1. صفحه موضوع: این صفحه باید شامل لوگوی دانشگاه در بالا و تمام متون از جمله موضوع، نویسنده، اساتید راهنما و مشاور و سال چاپ به صورت وسط چین باشد. تعداد کلمات عنوان باید بین 10-12 کلمه باشد.

2. صفحه تقدیر و تشکر: این صفحه اختیاری است و محتوای آن به انتخاب و با نظر مستقیم نویسنده تهیه و نگارش می شود. چنانچه نویسنده حمایت مادی و معنوی را از موسسه یا دانشگاهی دریافت کرده باشد می تواند آن را در این بخش بیان کند. 

3. پیشگفتار نویسنده: این صفحه مقدمه ای از هدف نویسنده برای انجام تحقیق را بازگو کرده و معمولا به منظور آماده سازی ذهن مخاطب و ترغیب وی به مطالعه محتوای پایان نامه یا رساله نگارش می شود.

4. جدول عناوین: این بخش باید لیست کاملی از محتوای موجود در پایان نامه یا رساله ذکر شود که در آن از قابلیت کراس رفرنس (Cross-reference) و تیبل آف کانتنت (Table of Content) در ورد (Word) استفاده شده باشد. محتوای این بخش با فونت بولد ارائه شده و شماره صفحات در مقابل آنها ذکر می شود.

5. لیست تصاویر، جداول و اصطلاحات: محتوای این بخش به ترتیب شامل فهرست جداول، فهرست تصاویر، فهرست نمودارها و در نهایت فهرست اصطلاحات می شود. 

6. چکیده: چکیده باید شامل بیان مسئله، روش تحقیق و نتایج تحقیق باشد و تعداد کلمات آن بین 250-300 کلمه باشد.

7. مقدمه: مقدمه شامل مختصری از ادبیات موضوع و بیان مسئله و تشریح دقیقی از سوالات و اهداف تحقیق است. مجموع محتوای این بخش اختصاص 2-3 پاراگراف به هر کدام از موارد ذکر شده است.

8. پیش نویس مطالب اصلی تحقیق: شامل ادبیات موضوع، روش تحقیق، شیوه گردآوری داده ها، ابزار تحلیل، نتایج و تفسیر داده ها است که می تواند بین 20-40 هزار کلمه برای پایان نامه ارشد و 60-80 هزار کلمه برای رساله دکتری متغیر باشد. 

9. رفرنس دهی: رفرنس دهی در هر موسسه و دانشگاه ممکن است متفاوت بوده و از میان روش های مختلف یک استایل (Style) رفرنس دهی مرسوم وجود داشته باشد. پیش از آغاز فرآیند رفرنس دهی این موضوع را در فرمت استاندارد دانشگاه چک کنید.

10. پیوستها: تمامی فایل هایی که امکان گنجاندن آنها در متن اصلی وجود نداشته و در فرآیند تحقیق موثر بوده اند را در این بخش می آورید. از جمله جداول نتایج، فایل داده های تحقیق، نمودارها یا تصاویر و....

بایدها و نبایدهای نگارش پروپوزال - رفرنس دهی چگونگی نگارش روش تحقیق در پایان نامه

 

در زمان نگارش یک پایان نامه همواره مشاوران به شما توصیه می کنند که سعی کنید به مخاطبان خودتان توجه کنید و شیوه نگارش و نحوه ارائه مطالب را متناسب با مخاطبان خودتان قرار دهید. با توجه به اینکه پایان نامه یک پژوهش کاربردی است و مخاطبان آن ممکن است در مواردی افراد متخصص نباشند، بنابراین ضروری است که مفاهیم به صورت شفاف، کاملا قابل فهم و قابل اجرا برای آنها بیان شود. شاید این موضوع یکی از برجسته ترین و مهمترین ویژگی های یک پایان نامه خوب باشد ولی معمولا یک پایان نامه خوب ویژگی های دیگری دارد که عبارتند از:

1. عنوان و چکیده شفاف، قابل فهم و مشخص: یکی از ویژگی های برجسته هر پایان نامه ای وجود شفافیت در مفاهیم و عبارات بکار رفته در آن است. سعی کنید هرگز از اصطلاحات، کلمات اختصاری، مفاهیم تخصصی ناآشنا و غیرقابل فهم در عنوان پژوهش و یا چکیده استفاده نکنید. چرا که اولین برخورد مخاطبان با تحقیق و یا پایان نامه شما از طریق عنوان و چکیده است و زمانی که نتوانند متوجه منظور شما در این دو بخش شوند براحتی تحقیق شما را کنار خواهند گذاشت. برای اینکار می توانید لیست کلیدواژه های تحقیق را در بهترین حالت ممکن برای بدست آمدن یک عنوان قابل فهم ترکیب کنید و در بخش چکیده نیز در کنار استفاده از کلمات اختصار سعی کنید واژه اصلی آن را نیز استفاده نمایید. 

2. ساختاربندی و سازماندهی مناسب: دومین ویژگی یک پایان نامه خوب وجود ساختاربندی و سازماندهی در مطالب و مفاهیم ارائه شده در تحقیق است. زمانی که با یک مطلب 150 یا 200 صفحه ای سروکار داریم باید سازماندهی و ساختاربندی مطالب را اولویت اصلی کار خودمان قرار دهیم. بسیار از مشاوران و اساتید به دانشجویان تذکر میدهند که مطالب موجود در پایان نامه باید مثل یک سفر مخاطب را با خودشان همراه کنند بدین معنا که افراد بتوانند همگام با ساختار موجود در تحقیق مرحله به مرحله با شما پیش رفته و مفاهیم را درک کنند.

3. انسجام محتوایی بسیار بالا: مهمترین نکته در هر تحقیق علمی اعم از مقاله، پروپوزال، پایان نامه و یا تز دکتری وجود انسجام محتوایی و ساختاری است. تمامی مطالب و سرفصل هایی که در پایان نامه بیان می شوند باید حول محور موضوع تحقیق بوده و از آن خارج نشوند. چنانچه قصد دارید مبانی و مفاهیم مختلفی را در پایان نامه پوشش دهید باید در مرحله اول بررسی کنید این مفاهیم تا چه اندازه در چارچوب تحقیق قرار می گیرند و در مرحله بعد اقدام به تشریح آنها کنید. همچنین باید سعی کنید ارتباط جملات و محتوای هر بخش را با هم حفظ کنید. برای مثال زمانی که در حال توصیف یک پدیده در جمله یا سطر اول هستید نمیتوانید در جمله یا سطر بعدی بلافاصله به دنبال توصیف پدیده دیگری بروید. 

4. دقت بالا در جمله بندی و عدم وجود مشکلات گرامری: یک پایان نامه باکیفیت نشان دهنده دقت بالای نویسنده در انتخاب کلمات و تعداد غلطهای املایی بسیار کم است. معمولا پایان نامه هایی که با عجله، از روی بی حوصلگی یا عدم تمرکز نگارش می شوند مشکلات گرامری و ویراستاری زیادی داشته و از کیفیت پایینی برخوردار خواهند بود. یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر کیفیت پایان نامه وجود پلاجریسم یا سرقت ادبی در متن پایان نامه است که به هیچ وجه قابل توضیح و توجیه نخواهد بود.

5. رفرنس دهی بسیار دقیق بر اساس استانداردهای موجود: رفرنسدهی یعنی اعتباربخشی به متن و محتوای پایان نامه. هر چه رفرنس های استفاده شده در متن پایان نامه مرتبطتر و جدیدتر باشند در نهایت نشان دهنده کیفیت و اعتبار بالای پایان نامه شما است. سعی کنید برای رفرنسدهی از یکی از نرم افزارهای پرکاربرد در این زمینه مانند مندلی یا اندنوت بهره ببرید.

چگونه محتوای پایان نامه را بهبود ببخشیم؟ - پایان نامه ارشد و رساله دکتری - عنوان تحقیق تکراری است!

همانطور که پیشتر بیان کردیم نگارش پایان نامه نیز همانند بسیاری از اسناد علمی دیگر تابع قوانین و استانداردهایی است.
زمانی که می خواهید نگارش پایان نامه را شروع کنید، باید سعی کنید تمامی بایدها و نبایدهای نگارش را یک به یک انجام داده و پیاده سازی کنید تا در نهایت یک پروژه باکیفیت و کاربردی داشته باشید.
ممکن است این فرآیند زمانبر، هزینه بر و طولانی به نظر برسد، ولی باید بدانید که تمامی این عوامل برای دستیابی به یک
پایان نامه باکیفیت ضروری و لازم الاجرا هستند. به طور کلی بایدها و نبایدهای نگارش پایان نامه شامل موارد زیر می شود:

بایدها:

1. با دانش به سراغ موضوع بروید: بسیاری از اساتید و یا دانشجویان ممکن است بر این موضوع تاکید داشته باشند که باید هرچه سریعتر در زمان مشخص شده دو ترم تحصیلی کارهای مربوط به پایان نامه را انجام داده و آن را تحویل دهند.
ولی آیا پایان نامه ای که با عجله و بدون دانش، تمرکز و دقت بر روی عنوان آن مورد بررسی قرار گرفته و نگارش شود می تواند کاربردی، با کیفیت و مفید باشد؟
برای این منظور توصیه می شود قبل از آغاز نگارش سعی کنید منابع مرتبط زیادی را مطالعه کرده و دیدگاه روشنی در مورد روابط بین فاکتورها، نحوه تاثیرگذاری و عوامل پوششی و میانجی آن بدست آورید.
معمولا دانشجویانی که با دانش و علم بیشتر نسبت به موضوع تحقیق وارد فرآیند
نگارش پایان نامه می شوند می توانند خروجی بهتری را ارائه کنند.

2. پایان نامه خودتان را سازماندهی کنید: قبل از روع به نگارش پایان نامه و نیز در زمان نگارش سعی کنید از یک چارچوب و الگوی مشخص و منسجم تبعیت کنید.
نگارش و آماده سازی پایان نامه در یک قالب مشخص و سازماندهی شده، این امکان را به شما می دهد تا بتوانید مفاهیم مختلف را به صورت دسته بندی شده و منظم در کنار هم قرار دهید.
معمولا پایان نامه هایی که بدون سازمان دهی و بی برنامه تهیه می شوند کاربردی نبوده و در نهایت مشکلات اجرایی و تئوریک زیادی را برای دانشجو و اساتید ایجاد خواهند کرد. 

3. از منابع معتبر و به روز استفاده کنید: استفاده از منابع معتبر و به روز در فرآیند نگارش هر پژوهش علمی الزامی است چرا که ایده ها و مفاهیم موجود در پایان نامه باید مبتنی بر رفرنس های معتبر باشند نه افکار و نظر شخص نویسنده.
هر چه منابع و
رفرنس های پایان نامه اعتبار بیشتری داشته و به روز تر باشند می توانند نشان دهند که تحقیق تا چه اندازه قابل اعتمادتر و با احتمال صحیت بالاترخواهد بود.

4. داده ها و فایل های خودتان را با ابزار صحیح گردآوری کرده و بسنجید: سعی کنید پیش از شروع نگارش پایان نامه در مورد صحیح ترین و مناسبترین روش گردآوری و تحلیل داده ها به جمع بندی برسید.
این مرحله در تحقیق از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است
به این علت که
گردآوری اطلاعات نادرست و تحلیل اشتباه
می تواند به کلی مسیر پایان نامه شما را منحرف  کرده و آن را از درجه اعتبار ساقط کند.

نبایدها:

1. نگارش پایان نامه را به تاخیر نیندازید: بسیاری از دانشجویان زمانی که فرآیند تصویب پروپوزال را به پایان می رسانند به دنبال شروع پایان نامه نیستند و سعی میکنند یک زمان استراحتی را در این بین برای خودشان در نظر بگیرند.
در همین راستا توصیه می شود پایان نامه تان را در همان مراحل ابتدایی بعد از تصویب پروپوزال با دانش و گردآوری منابع درست آغاز کنید چرا که پروسه نگارش آن میتواند بسیار زمان بر و طولانی باشد. 

2. از داده های غیر واقعی استفاده نکنید: چنانچه به دنبال شناسایی یک مشکل و ارائه راه حل برای آن هستید، سعی کنید نتایج، داده ها و دستاوردهای شما مبتنی بر واقعیت باشند.
داده های غیرواقعی همواره مشکل ساز بوده و در نهایت نویسنده را از مسیر تحقیق منحرف می کنند.

3. در پایان نامه پلاجریسم انجام ندهید:پلاجریسم یا استفاده از آثار و اطلاعات سایرین بدون ذکر نام آنها، کاری است که می تواند کیفیت پژوهش شما را به شکل قابل ملاحظه ای پایین آورده و حتی موجب ریجکت آن شود.

نگارش پایان نامه - ویژگی یک پایان‌نامه خوب چیست؟ - پروپوزال چیست؟