رساله یا تز یکی از مهمترین فاکتورها در مسیر فارغ التحصیلی و کسب مدرکت و درجه دکتری از دانشگاه یا موسسه علمی است. معمولا تلاش 4 یا 5 ساله یک دانشجوی دکتری در فرآیند نگارش رساله دکتری خلاصه شده و شخص باید بتواند در رشته تحصیلی خودش به یک دستاورد علمی، یک راه حل کاربردی و یا یک تئوری نوآورانه دست پیدا کند.
رساله دکتری با پایان نامه کارشناسی ارشد تاحدی متفاوت بوده و معمولا از نظر محتوا، تعداد کلمات، میزان نوآوری، کانتریبیوشن، فرآیند نگارش، نحوه پوشش مفاهیم و سرفصل ها، تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها متفاوت خواهد بود.
معمولا دانشجویان دکتری می بایست تسلط بالایی به اصول و مبانی تحقیقاتی داشته باشند تا بتوانند یک رساله دکتری با کیفیت نگارش و تهیه کنند. چرا که نگارش رساله دکتری یک فرآیند بسیار تخصصی و زمانبر بوده و نمیتوان فرصت زیادی را صرف یادگیری مبانی و اصول کرد. به طور کلی فرآیند نگارش رساله دکتری به ترتیب به مراحل زیر تقسیم می شود:
1. تعیین و تبیین نوآوری تحقیق: اولین و مهمترین گام در نگارش رساله دکتری مشخص کردن تمایز پژوهش نسبت به سایر تحقیقات انجام شده، نوآوری تحقیق و کانتریبیوشن آن می باشد. از دانشجویان دوره دکتری انتظار می رود که یک کار پژوهشی منحصر به فرد و کاربردی ارائه دهند و موضوعی را انتخاب کنند که پیش از آن افراد کمی به آن پرداخته و مورد بررسی قرار داده اند.
نوآوری و کانتریبیوشن در رساله دکتری از اهمیت بسیار بالاتری نسبت به پایان نامه کارشناسی ارشد برخوردار است چرا که معمولا زمان، هزینه و تیم تحقیقاتی بسیار زبده و قوی تری درگیر این فرآیند می شوند.
از طرف دیگر رساله دکتری بسیار گسترده و دقیق به یک موضوع پرداخته و سعی میکند تمامی جوانب مرتبط به آن را پوشش داده و مورد بررسی قرار دهد و از این جهت بسیار کاربردی و مورد استفاده گروه های مختلف اجتماعی و موسسات قرار خواهد گرفت. بنابراین ضرورت دارد که کانتریبیوشن بالایی داشته و جنبه نوآوری در آن تقویت شود.
2. تهیه و نگارش ادبیات موضوع: پس از مشخص کردن موضوع تحقیق و بررسی کانتریبیشون آن نوبت به نگارش ادبیات موضوع می رسد.
ادبیات موضوع در رساله دکتری بسیار جامع، کاربردی و دقیق تر از پایان نامه ارشد نگارش می شود. علاوه بر اینکه دانشجوی دکتری در بخش ادبیات موضوع باید توانایی توسعه مطلب و میزان تسلط و تخصص خود در موضوع رساله را به نمایش بگذارد باید بتواند قدرت تفکر انتقادی (Crititcal Thinking) و تفسیر محتوا را نیز نشان دهد. معمولا فرآیند نگارش ادبیات موضوع در رساله بسیار زمانبر است چرا که نیاز به مطالعه بسیار و ارائه مطالب زیادی دارد و معمولا باید با نظر اساتید چندین بار آن را اصلاح و تعدیل کنید.
بنابراین تنها سعی در خلاصه سازی و ارائه محتوا در قالب یک متن منسجم و مرتبط به موضوع نداشته باشید بلکه سعی کنید متون نگارشی خودتان را ارزیابی و تحلیل (Assess and Analyse) نمایید.
3. مشخص کردن روش تحقیق: دانشجویان دوره دکتری معمولا تسلط بالایی نسبت به مباحث تحلیلی و روش تحقیق داشته و با اصول نمونه گیری، گردآوری داده ها، تجزیه و تحلیل و تفسیر نتایج آشنا هستند. مهمترین اصل در رساله دکتری تحلیل نتایج و استخراج و ارائه دستاوردهای تحقیق بر اساس این نتایج است.
انتخاب روش تحقیق درست و ابزار تجزیه و تحلیل مناسب علاوه بر دانش نیاز به تجربه کافی در این زمینه دارد که از دانشجویان دوره دکتری انتظار می رود بتوانند مهارت بالایی را در این زمینه نشان دهند.
4. تفسیر اطلاعات: تفسیر اطلاعات و نتایج بدست آمده که با عنوان بحث و نتیجه گیری شناخته می شود معمولا پرکاربردترین بخش از رساله دکتری شما مربوط به بخش بحث و نتیجه گیری می شود. چرا که بسیاری از مخاطبان در نهایت به دنبال این هستند که متوجه شوند پژوهش شما چه دستاوردهایی را داشته، چه کاربردی دارد و چطور می توان از آنها استفاده کرد.
قدرت تفسیر نتایج به تسلط بالایی به ادبیات موضوع و اصول و مبانی روش تحقیق نیاز دارد چرا که علاوه بر توانایی بالا در فهم مباحث آماری و روابط بین گویه ها نیاز است که بتوانید نمونه های مشابهی از نتایج بدست آمده توسط سایرین را به عنوان پروف (Proof) ارائه نمایید.
تمامی مواردی که ما به عنوان مراحل نگارش رساله دکتری بیان کردیم تنها خلاصه ای از فرآیند آماده سازی و تهیه رساله است و قطعا نگارش رساله مباحث بسیار گسترده تر و وسیعی را در برمیگیرد که در ادامه این بخش سعی می کنیم بیشتر آنها را پوشش دهیم.
نوآوری و کانتریبیوشن - شبیه سازی در پایان نامه و رساله دکتری - فرآیند دفاع از پروپوزال دکتری
