شاخص اچ ایندکس (H-Index)
شاخص اچ ایندکس (H-Index) یا شاخص سطح نویسنده (Author-Level Metric) یک مقیاس عددی است که به وسیله آن می توان میزان تاثیرگذاری عملکرد تحقیقاتی یک مولف یا محقق را اندازه گیری و گزارش نمود. از زمان ظهور علم در قالب مقالات و ژورنال ها، یکی از دغدغه های مهم پژوهشگران و جامعه علمی شناسایی میزان اثربخشی هر محقق و اندازه گیری عملکرد علمی وی بوده است.
تا اینکه در سال 2005 میلادی دانشمندی به نام جورج ای هیرش (Jorge E. Hirsch) اقدام به طراحی و معرفی شاخصی برای اندازه گیری تاثیرگذاری نویسنده کرد.
این فیزیکدان دانشگاه کالیفرنیا با اختراع این شاخص عددی توانست کمک قابل توجهی به جامعه علمی و آکادمیک نموده و به افتخار وی نام این شاخص Hirsch Index یا در اختصار H-Index نام گرفت.
شاخص اچ ایندکس (H-Index) یک شاخص بسیار کاربردی در میان جوامع علمی است زمانی که تصمیم گیرندگان قصد دارند صلاحیت یک شخص را برای دریافت جایزه نوبل، دریافت بورسیه تحصیلی و یا ارتقاء رتبه دانشگاهی مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند.
مزیت اصلی شاخص اچ ایندکس نسبت به مقیاس های اندازه گیری قبلی، جامعیت و کاربردی بودن آن است. در مقیاس های قبلی هرچه تعداد استنادها به یک مقاله بیشتر بود، نویسنده آن مقاله را به عنوان یک محقق تاثیرگذار قلمداد می کردند اما با گذشت زمان مشخص شد که این روش ارزیابی یک مشکل عمده دارد.
مشکل اصلی اینجا بود که یک نویسنده با داشتن تنها یک مقاله پر استناد می توانست تاثیرگذار باشد اما محققانی که چندین مقاله مختلف داشتند ولی تعداد استنادهای آنها کمتر بود رتبه پایین تری بدست می آوردند. دکتر جورج ای هیرش مقیاس جدیدی را اختراع کرد که به واسطه آن نه تنها تعداد ارجاعات بلکه تعداد مقالات منتشر شده نیز مورد ارزیابی قرار می گرفت.
بر اساس تعریف هیرش از اچ ایندکس، یک محقق زمانی تاثیرگذار محسوب می شود که در صورت داشتن H تعداد مقاله حداقل به تعداد H ارجاع داشته باشد. این موضوع بدین معناست که تنها داشتن تعداد مقالات بالا یا تنها استنادهای زیاد از یک مقاله معیاری برای سنجش عملکرد یک محقق نیست.
برای مثال فرض کنید یک شخص 30 مقاله دارد و برای اینکه اچ ایندکس استاندارد و مناسبی داشته باشد حداقل می بایست 30 ارجاع نیز در هر یک از مقالاتش داشته باشد. این موضوع نشان می دهد که میانگین ارجاعات به اندازه تعداد مقالات اهمیت دارد و موجب افزایش امتیاز محقق می شود.
باید توجه داشته باشید که شاخص اچ ایندکس (H-Index) موجب فعالیت بیشتر محقق حتی پس از چاپ مقاله می شود، چرا که محقق برای افزایش شاخص اچ ایندکس خودش می بایست دیگران را تشویق به مطالعه مقالاتش کند. هرچه تعداد مقالات او بیشتر باشد در نهایت کار و زمان بیشتری برای افزایش شاخص اچ ایندکس و تعداد استنادها نیاز است.
برای مثال شخصی که 30 مقاله در ژورنال های برتر جهان به چاپ رسانده است می بایست با تبلیغات گسترده برای مقالاتش تعداد ارجاعات هر کدام را حداقل به 30 برساند تا از نظر شاخص اچ ایندکس یک محقق تاثیرگذار قلمداد شود. در حالی که یک پژوهشگر با 5 مقاله نسبتا کار راحت تری برای افزایش ارجاعات و اچ ایندکس خودش دارد.
شاخص اچ ایندکس (H-Index) علاوه بر امتیازدهی و رتبه بندی محققان از نظر تاثیرگذاری در ارزیابی های شغلی و سازمانی نیز اهمیت قابل ملاحظه ای دارد.
زمانی که قصد دارید رتبه علمی و میزان تخصص یک شخص در زمان مصاحبه را مشخص کنید می توانید مقالات وی را به همراه شاخص اچ ایندکس آنها مورد بررسی قرار دهید.
علاوه بر اعتبار علمی، این شاخص به شما نشان می دهد که یک محقق تا چه اندازه در زمینه تخصصی خودش دانش داشته و مباحث کاربردی و دقیقی را مطرح کرده است.
با وجود اینکه این شاخص یکی از بهترین و مناسبترین گزینه های موجود در دسترس برای سنجش و رتبه بندی محققان است اما همچنان مشکلات و نواقصی در ارتباط با آن مطرح می شود.
اولین مشکل مربوط به امکان دستکاری شاخص اچ ایندکس است که به وسیله آن یک محقق با درخواست از دوستان و آشنایان و یا به طرق نه چندان علمی باعث افزایش ارجاعات مقاله خودش شده و اچ ایندکس را افزایش می دهد.
دومین نقص شاخص اچ ایندکس وجود رتبه بندی و سیستم امتیازدهی متفاوت با توجه به رشته های مختلف است. برای مثال این شاخص در رشته های فیزیک، مکانیک و یا اقتصاد از رتبه بالاتری نسبت به ادبیات یا هنر برخوردار است.
بنابراین ممکن است این شائبه برای محققان ایجاد شود که یک فیزیکدان با تعداد مقالات و ارجاعات یکسان نسبت به یک متخصص ادبیات از رتبه و جایگاه بالاتری برخوردار است.
اما شاید این سوال برای شما ایجاد شود که چگونه می توان شاخص H نویسنده یا محقق مورد نظرمان را در اینترنت پیدا کنیم؟ شما می توانید شاخص اچ ایندکس محقق مورد نظرتان را در پایگاه های علمی مانند آی اس آی (ISI)، اسکوپوس (SCOPUS) و گوگل اسکولار (Google Scholar) مشاهده نمایید.
برای اینکار می توانید وارد صفحه اسکوپوس (www.scopus.com) شوید و در قسمت بالای صفحه سمت راست بر روی گزینه جستجوی نویسنده یا author search کلیک کنید.
پس از آن وارد صفحه ای می شوید که باید در آن نام و نام خانوادگی نویسنده را وارد کنید و سپس می توانید تمامی مقالات شخص مورد نظرتان را به همراه شاخص H مشاهده کنید.
در صورتی که تمایل داشته باشید می توانید آخرین مقاله به چاپ رسیده از این محقق و همچنین مقالات منتشر شده از این شخص را در بخش documents ببینید.
برای مشاهده شاخص اچ ایندکس یک نویسنده در پایگاه علمی ISI نیز دقیقا روند مشابه اسکوپوس است و شما با جستجوی نام نویسنده می توانید تعداد مقالات وی و شاخص H را مشاهده نمایید.
اما در پایگاه علمی گوگل اسکولار می توانید با جستجو کردن نام نویسنده یک صفحه به عنوان پروفایل مشاهده کنید که در آن لیستی از مقالات شخص مورد نظر و تعداد ارجاعات به هر مقاله را می توانید مشاهده کنید و در کنار نام وی شاخص اچ ایندکس نیز وجود دارد.
اگر نام نویسنده را نمی دانید می توانید کلیدواژه های مربوط به عنوان مقاله را جستجو نمایید. زمانی که نتایج توسط موتور جستجو ارائه شد می توانید بر روی عنوان و یا نام نویسنده کلیک کرده و در صفحه باز شده اطلاعات مربوط به وی را مشاهده نمایید.
یکی از نکات جالب توجه در پایگاه علمی گوگل اسکولار این است که در زمان نمایش هر مقاله تعداد ارجاعات آن از زمان چاپ را ارائه می کند که می تواند به شما در انتخاب یک پژوهش مناسب کمک کند.
شاخص اچ ایندکس را می توان به صورت دستی نیز محاسبه کرد و شما در این روش می توانید حداکثر تعداد استنادهای یک مقاله را به نسبت تعداد مقالات به چاپ رسیده یک شخص مورد مقایسه و بررسی قرار دهید.
برای مثال یک شخص 50 مقاله را به چاپ رسانده است وحداکثر تعداد استنادها با توجه به تعداد مقالات 15 است. بنابراین شاخص اچ ایندکس این شخص 15 در نظر گرفته می شود.
توجه داشته باشید اگر در میان مقالات وی یک مقاله 100 استناد داشت و یکی دیگر از آنها 70 استناد و مابقی میانگین 14 یا 15 استناد باید میانگین ارجاعات در کل مقالات را مورد بررسی قرار دهید و با تعداد مقالات به چاپ رسیده مقایسه کنید که در اینجا شاخص 15 در نظر گرفته می شود.
نکته آخر اینکه سعی کنید در پژوهشتان از مقالاتی استفاده کنید که تعداد ارجاعات بالاتری دارند و مقالات پژوهشگرانی را به عنوان منبع انتخاب کنید که اچ ایندکس بالاتری دارند.
این کار به شما کمک می کند که اعتبار علمی پژوهشتان را بالاتر برده و توجهات بیشتری را به کار خودتان جلب کنید.
رویدادهای علمی - آزمونهای استاندارد - رشته های تحصیلی