تاثیر فضای معماری بر تأمین نیازهای فیزیکی- روانی کودکان اوتیسم
چکیده
کودکان در هر جامعهای، سرمایههای بزرگی در جهت رشد و ترقی آن جامعه محسوب میشوند، بنابراین باید تلاش کرد تا آن ها مسیر آسیب پذیر کودکی را با کمترین خطر سپری کنند. محیط به عنوان یکی از عوامل موثر بر روحیه انسان باید به تفاوتهای افراد اهمیت دهد و پاسخگوی نیازهای متفاوت آنها باشد، به همین خاطر باید سعی شود محیط با نیازهای اساسی روحی انسان هماهنگ گردد. شرایط خاص کودکان مبتلا به اوتیسم، طراحی محیطی مناسب، جهت کنترل رفتار و بهبود سلامت روانی آن ها را میطلبد. جامعه معماری ایران محروم از هرگونه استاندارد و ضوابط ساختاری و فیزیکی برای مراکز مخصوص بیماری اوتیسم است. فضاهای درمان و آموزشی مختص این کودکان به صورت تخصصی فقط در معدودی از کشورها نظیر آمریکا و آلمان به کار گرفته میشوند، و در ایران ساختمانی با استانداردهای مخصوص این کودکان، وجود ندارد. از این رو هدف از این مقاله مطالعه روی قشری از جامعه است که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند و همین طور به دست آوردن ضوابط و استانداردهای و باید و نبایدهای معماری در جهت ارتقای کیفیت زندگی کودک اوتیسم میباشد. و حاصل این پژوهش بیانگر این است که فضاهای آموزشی و توان بخشی برای کودکان اوتیسم باید دارای پتانسیلهای لازم بر پایه شناخت ویژگیهای روحی، روانی و رشد آنها بوده و وجود فضاهای متنوع با مبلمان خاص و رنگآمیزی های مناسب در فضاهای داخلی و خارجی باعث آموزش بهتر و کشف خلاقیت و کنترل اختلالات حسی در کودکان مبتلا به اوتیسم میشود.
واژگان کلیدی: مرکزآموزشی درمانی، اوتیسم، انعطاف پذیری فضای معماری
-
مقدمه
طراحی فضاهایی متناسب با نیازهای کودکان اوتیسم به دلیل افزایش روزافزون مبتلایان به این بیماری در ایران به خوبی مشهود است. در طی پژوهش هایی که توسط محققین ایران صورت گرفته به طور دقیق، از هر 68 کودک در جهان، 1 کودک مبتلا به بیماری اوتیسم متولد می شود و به نظر می رسد این آمار روبه افزایش است. امروزه ما حدود 70 هزار کودک در کشور داریم ولی آمار غیر رسمی وجود 250 هزار کودک اوتیسم را تخمین زده است و همچنین نسبت پسران مبتلا 3 برابر دختران است.(رابطه هماهنگ معماری و کودکان اوتیسم، 1394: 1).
اختلال اوتیسم در جهان و اخیراً در ایران گسترش یافته است و بخش قابل توجهی از کودکان مبتلا به این اختلال هستند. یکی از مهم ترین مسائلی که می تواند در درمان این بیماران کمک کند، بهره گیری از فضاهای مناسب معمارانه است.
محیط عاملی تأثیرگذار در ارتقا شرایط یادگیری افراد به شمار می رود با توجه به بررسی فرآیند یادگیری در کودکان اوتیسم، می توان رویدادهای خارج از یادگیرنده را طوری ترتیب داد که بر فرآیندهای یادگیری اثر کند.
فضاهایی پایدار که بتوانند با ایجاد فضایی آرامش بخش علاوه بر پاسخ گویی به شرایط و نیازهای اولیه بیماران، بستری مناسب برای رشد فکری و اجتماعی این کودکان فراهم آورد. مهمترین مسئله در مورد کودکان مبتلا به اوتیسم، فراهم آوردن شرایط آسایش محیطی با بکارگیری اصول معماری در طراحی داخلی فضاهای ساختمان است تا بتواتیم کیفیت هم زیستی میان کودکان و ساختمان را افزایش دهیم.
از جمله تحقیقات انجام شده در این زمینه می توان به مقاله تحت عنوان " بررسی زمینه های کاربرد اصل طراحی برای انسان در طراحی ساختمان های آموزشی- درمانی کودکان( نمونه موردی: مرکز آموزشی- درمانی اوتیسم شیراز)" اشاره به موضوع نحوه طراحی فضا و تأثیر آن در جهت درمان کودکان اتیسم پرداخته و نتایج تحقیق او حاکی از آن است که کودکان اتیسم باید در یک محیط آرامش بخش که مانع بالا رفتن استرس در آن ها می شود، رشد کنند. ( نمونه موردی: مرکز آموزشی- درمانی اوتیسم شیراز، 7)
اخیراً تحقیقات زیادی در ارتباط با پیوند معماری و اتیسم و یا طراحی محیط های دوستدار اتیسم انجام شده است که نشان می دهد معماری مناسب می تواند در بهبود حالات کودکان با اختلالات طیف اتیسم موثر واقع شود.
جدول 1 : پیشینه تحقیقات انجام شده بر کودکان اتیسم
این پژوهش با هدف چگونگی تعریف فضاهایی با حداکثر کارایی در طراحی، با ایجاد فضاهای انعطاف پذیر با کیفیت در عین حال به نوبه خود یک حس اجتماعی را در فضاهای کالبدی انسان ساخت تقویت می بخشد.
-
معماری برای کودکان اوتیسم
یکی از مهم ترین ویژگی های کودکان که درک آنان از فضا موثر است، قوه تخیل است، ولی به دلیل این که این کودکان فاقد قوه تخیل یک کودک طبیعی هستند، ضرورت استفاده از عناصر و شکل های متنوع و گوناگون در فضاهای داخلی و خارجی قابل درک است. لازم به ذکر است که فضاها باید با استفاده از علم معماری به نحوی شکل گرفته اند که کودک بتواند در مراحل مختلف آموزشی و تفریحی گام به گام بعد از تجربه کردن از یک مرحله به مرحله دیگر برسد.
در مفهوم کلی مراکز توانبخشی و نگهداری کودکان اوتیسم باید محیطی قابلانعطاف باشد، محیطی که فضاهای مشخصی برای بازیهای فعال، آرام و گروه های آموزشی دارا باشد. برنامه فیزیکی مجموعه شامل فضاهای آموزشی، درمانی و خدماتی، کتابخانه، فضاهای بازی روباز، پیاده روی، و ... است. کلاس های آموزشی شامل کار درمانی ذهنی، توانبخشی، گفتار درمانی، موسیقی درمانی، بازی درمانی، تئاتر درماتی و ... می باشد. فراموش نکنیم گرچه علل بیماری اوتیسم در کودکان هنوز ناشناخته است، اما با استفاده از علم معماری می توان به درمان این دسته از کودکان کمک کرد.
2-1- ویژگی های معماری تأثیرگذار بر کودکان اتیسم
2-1-1- آکوستیک فضاها
انسان ها نسبت به اصوات درجات مختلفی از حساسیت را تجربه می کنند ولی کودکان اوتیسم حساسیت بیشتری نسبت به بقیه کودکان از خود نشان می دهند، بنابراین ساختمان طراحی شده برای آن ها می تواند پاسخ مناسب در برابر این نیاز خاص کودکان را دارا باشد.
2-1-2- طراحی منحنی
دیوارهای منحنی حرکت و جابجایی در ساختمان را تسهیل بخشیده و مخصوصاً برای کودکانی که دچار اختلال در پردازش بصری فضایی هستند مفید است. معلوم شده است که کودکان اوتیسم مشکلات حسی عمیقی را تجربه می کنند. آن ها معمولاً به سختی از مکانی که در آن قرار گرفته اند آگاه می شوند و نمی توانند به راحتی موقعیتی که در آن هستند را درک کنند. علاوه بر آن دیوارهای خمیده حالت سازمانی بودن را از مکان می گیرد و فضا را زیباتر می سازد. بعضی از کودکان اوتیسم دوست دارند در کنار دیوار و در حالی که دستشان را به دیوار خمیده می گیرند راه بروند. دیوارهای خمیده در فضاهای گردشی برای کودکان حکم راهنما را داشته و آن ها پس از ورود به ساختمان از طریق این دیوارها جهت خود را پیدا کرده. دیوارهای خمیده به برخی از بچه ها کمک می کند تا راه خود را در ساختمان بیابند؛ چرا که آن ها دوست دارند انحنا را دنبال کنند و از گوشه های تیز، دوری می کنند. دیوارهای منحنی، حرکت و جابجایی در ساختمان را تسهیل بخشیده و خصوصاً برای کودکان اتیسم که دچار اختلال در پردازش بصری فضایی هستند، مفید است. علاوه بر آن دیوارهای خمیده، حالت سازماندهی بودن را از مکان می گیرد و فضا را زیباتر می سازد. در تصاویر (1)، نمونه هایی از این طراحی منحنی آورده شده است.
تصویر 1:استفاده از دیوارهای منحنی در طراحی مرکز اتیسم وسترن
2-1-3- استفاده از سالن های گردشی به جای راهروها
راهروها چون در یک مسیر مستقیم قرار می گیرند کسل کننده می باشند. در حالی که فضای گردشی که در فضای آموزشی این پروژه استفاده شده است کاملاً متفاوت است. فضای گردشی فضایی است که می توان داخل آن نشست و با دیگران ارتباط برقرار کرد فضایی که در آن می توان تنها نشست و مطالعه کرد و همچنین رفتن از مکانی به مکانی دیگر را نیز میسر ساخته است. استفاده ی دیگری که از فضاهای گردشی شده است این است که کودکان قبل از رفتن به کلاس هایشان در این فضای جمعی می نشینند تا برایشان قصه بخوانند و آماده ورود به فضای بعدی می شوند، بنابراین این فضاها به یک فضای اجتماعی و فعالیتی تبدیل می شود و می توان آن را نقطه ی کانون ساختمان نامید. شکی نیست به خاطر حس آزادی که این فضا به کودکان اعطا می کند، آن ها خود را آزاد و رها می بینند.
2-1-4- تفکیک مناسب فضاها، قابلیت انعطاف فضاها
تحقیقات نشان داده است که وقتی کلاس های درس به قسمت های مختلف تقسیم شود و هر قسمت به فعالیت خاصی اختصاص داده شود، توانایی شناختی به شدت افزایش می یابد؛ در این پژوهش بخش آموزشی را از نظر ظاهری از سایر قسمت ها جدا شده است. بدین ترتیب به جای یک محل محصور بزرگ تر و مملو از عوامل حواس پرت کننده که در آن به عملکردهای مختلف پرداخته می شود، یک محل توجه برنامه ریزی شده واضح، برای این کودکان فراهم می شود، به علاوه مشاهده شده است که محدود کردن فضای محیط های یادگیری چه از نظر فیزیکی و چه از نظر بصری و نیز تطبیق آن با نیازهای جسمی کودک اتیسم، در یک دوره زمانی خاص، این امکان را می دهد که کودک توجه و تمرکز و فعالیتش را به خاطر بسپارد. زمانی که کودک توجه و تمرکز و فعالیتش را به خاطر بسپارد، زمانی که کودک به فضای تفکیک شده، وارد می شود، تجهیزات، مبلمان و معلم همیشه در یک الگوی خاصی برای هر فعالیت قرار گرفته است که این امر باعث می شود همه چیز برای کودک قابل پیش بینی باشد. تصویر شماره (2) قسمتی از یک فضای آموزشی در مرکز اتیسم فوربوش را نشان می دهد که این تفکیک فضاها با تغییر رنگ در کف مشخص شده است.
تصویر 2:تفکیک فضاهای مختلف آموزشی در کلاس های مرکز اتیسم فوربوش
تصویر 3: پلانی از تفکیک مناسب فضاها در یک مرکز اتیسم
2-1-5 نقش ویژگی های محیطی در درمان اوتیسم
ویژگی های محیط داخلی فضاهای درمانی- آموزشی مانند وضعیت نورپردازی طبیعی و مصنوعی، حرارت، رطوبت، سیستم تهویه، موسیقی و انگیزه های صوتی، نوع موسیقی، سطح صدا، دید به طبیعت، نور غیر مستقیم خورشید برای اتاق ها و راهروها، محل قرارگیری وسایل، کفپوش ها اتاق ها، قراردهی فضای تنهایی در فضاهای جمعی(کلاسها و راهروها و حیاط)، حفاظت تخت ها، داشتن حریم یا سیستم باز اتاق ها و بخش ها از جمله عواملی هستند که ارتباط آنها با درمان و بیماری به اثبات رسیده است.
داشتن آگاهی نسبت به محیط، تنها از طریق محیطی حاصل می شود که در حال تغییر باشد، لذا باید این نکته را مد نظر داشت که طراحی های یکنواخت و خسته کننده و نور مصنوعی بدون تغییر باعث راکد شدن فعالیت حس ها شده و از لحاظ بصری و حسی استرس زا می باشد.
بنا به آنچه در بحث محیط و الگوهای شاخص رفتاری کودکان مطرح شد، فاکتورهای مهم کلیدی که در طراحی مراکز آموزشی درمانی که بر بهبود بیماران تأثیر مثبت دارد، کم کردن و از بین بردن استرس دهنده های محیطی، ایجاد سرگرمی مثبت، برقراری ارتباطات اجتماعی و دادن حس آرامش و امنیت به بیمار اتیسم می باشد.
یکی از شرایط تأثیر گذار بودن محیط بر پروسه بهبود، نزدیکی کلاس ها و اتاق ها و قرارگیری آن ها در محیطی آشنا برای بیماران است. از طرفی درمان بیمار اتیسم نیازمند تعبیه سرویس های درمان شخصی برای هر بیمار به جای سرویس های معمول عمومی می باشد.
2-1-6- مرکز اوتیسم مسبروک
مدرسه ی مسبروک برای کودکان با معلولیت های شدید و طیف مبتلا به اوتیسم، مشغول به آموزش علوم پایه می باشند. سایت آن در کنار دریاچه ای بزرگ قرار گرفته است. البته این مدرسه به صورت انحصاری برای کودک مبتلا به اوتیسم طراحی نشده است، ولی کاربری مختص این قشر را نیز دارد. این مدرسه از یک کلاس علمی بزرگ و سه کلاس کوچکتر برای ابتکار و خلاقیت تشکیل شده است که موضوعات مختلف علمی در آن ها تدریس می شود. از دیگر فضاهای موجود در این مجوعه، استخر توپی است که برای کودکان تعبیه شده تا در تمامی فصول سال بتوانند فعالیت های فیزکی خود را داشته باشند.حجم ساختمان ساده و خواناست. کلاس های درسی ساده و بدون پیچیدگی طراحی شده و مانند کلاس های آموزشی مجموعه های مذکور دیگر از تعدد زیادی برخوردار نیستند. در کلاس ها این امکان به دانش آموزان داده می شود تا به صورت فردی و یا گروه های کوچک به یادگیری مسایل علمی و تمرکز بر فرایندهای علمی بپردازند. در آرام ترین قسمت سایت کتابخانه طراحی شده تا کودکان در آرامش به مطالعه بپردازند( اسکات، 2009).
تصویر 4: فضای خارجی مدرسه ی مسبروک تصویر 5: فضای خارجی مدرسه ی مسبروک
منبع: ( اسکات، 2009)
تامین نور به صورت طبیعی و مصنوعی و قابل کنترل می باشد. تمامی پنجره ها دارای سایبان های داخلی هستند تا در زمان نیاز بتوان نور را کنترل و فضای کلاس را برای نمایش های بصری و صورتی تاریک کنند. روشنایی های مصنوعی نیز طوری طراحی شده اند که فضاهای عمومی روشن و فضاهای شخصی و خلوتگاه کودکان را تاریک تر جلوه دهند. معماران سعی کردند تا گوشه ای از جهان را در این مجموعه در اختیار این کودکان قرار دهند. همچنین این امر باعث شد تا طراحان این فرصت را داشته باشند تا ساختمانی بسازند که خود ابزاری برای آموزش و یادگیری باشد و به کودک این اجازه را می دهد تا از نزدیک با پدیده های طبیعی روبه رو شود. مخزن های سرویس بهداشتی شفاف هستند تا کودکان مکانیسم حرکت آب و پاشیدن آن را نظاره گر باشند. در کف اتاق ها پنجره هایی تعبیه شده تازندگی زیر زمین را ببینند و تجربه کنند( اسکات، 2009).
تصویر 6: فضای داخلی مدرسه مسبروک تصویر 7:فضای داخلی مدرسه ی مسبروک
تصویر 8: فضای داخلی مدرسه ی مسبروک منبع: ( اسکات، 2009).
یکی از دغدغه های طراحان برای اوتیسم تامین امنیت این کودکان است، آنان وظیفه دارند با نمایش مرزها فضایی که کودکان می توانند در آن کنار خانوادهایشان قرار گیرند را مشخص کنند که یکی از راه ها ایجاد محدودیت برای تامین امنیت و ایجاد آرامش است. طراحی باید در تعادل با طبیعت و تعامل با جهان خارج باشد. رنگ آمیزی فضاها نیز مانند دیگر پروژه های مخصوص اوتیسم خنثی بوده و تنها از رنگ های آبی و سبز در کنار آن ها استفاده شده است. پوشش کف ها به گونه ای است که متحرک و قابل حمل است تا به کودکان صوتی و بصری در تمام مجموعه استفاده شده است( اسکات، 2009).
3- مطالعات عملکردی و بررسی استانداردها و برنامه ریزی فیزیکی
3-1- نیازهای کلی کودک اوتیسم در طراحی فضای آموزشی
-
نیاز به ارائه محیط دارای نظم، ساده و دارای فضای خالی متناسب
-
نیاز به ارائه ترکیبی از فضاهای کوچک و بزرگ
-
نیاز به ارائه شرایط محیطی با قابلیت کنترل بالا برای کاربران
-
نیاز برای ارائه روش های آموزشی متفاوت برای اوتیسم
-
نیاز برای متعادل ساختن شرایط بین امنیت و استقلال
-
استفاده مناسب از فنآوری برای کمک به پیشرفت یادگیری کودکان اوتیستیک(گلنیش جونز ،2009).
3-2- اصول کلی طراحی ساختمان برای جلوگیری از سردرگمی و استرس
-
ساختمان می بایست طراحی ساده داشته باشد، به صورتی که در آن نظم و ترتیب، آرامش و پیدا کردن مسیر و اشارات به سادگی و به وضوح دیده شود.
-
طراحی محیط های ساده که حس محرک پایین داشته باشد به منظور کاهش استرس و نگرانی کودکان
-
استفاده از دیوارها و کف های ساده با رنگ های نرم و بدون تزیین
-
ساده گرایی و کاهش جزییات در طراحی نقشه می تواند از پرخاشگری کودکان جلوگیری کند.
-
بهتر است نقاشی کودکان در سرتاسر راهرو قرار گرفته، تا به کودکان احساس فضای شخصی دست بدهد، نه احساس فضای سازمانی
-
دانش آموز اتیسمی به دو دسته تقسیم می شوند، تعدادی از آن ها ممکن است از فضاهای بزرگ و باز بهراسند و در آرزوی قرار گرفتن در اتاق های کوچک تر داشته باشند، در حالی که تعدادی دیگر از قرار گرفتن در محیط های بسته ناراضی هستند و برای این منظور از ترکیب هر دو قسمت می بایست استفاده کرد.
-
از بکار بردن نور مستقیم و سروصدا و عامل های دیگری که ایجاد مزاحمت کنند جدا باید خودداری شود( مانند راهروهای بن بست، لوله های رو کار در معرض دید و غیره).
-
خلق محیطی متعادل و قابل کنترل از نظر آکوستیکی زیرا صدای کودکان دارای بسامد بالایی است.
-
نصب نمایشگرهایی در کلاس ها که مناظری از طبیعت را با صدای آن ها به صورت زنده در کلاس پخش کند. ( همان)
3-3- مولفه های فضاهای آموزشی
-
طراحی اتاق سایت کامپیوتری جهت استفاده مناسب از فناوری برای کمک به پیشرفت یادگیری کودکان اوتیستیک.
-
طراحی یک سینمای کوچک برای تماشای کارتون
-
در نظر گرفتن کلاس های آموزشی شامل کاردرمان ذهنی، توانبخشی، گفتار درمانی، موسیقی درمانی، بازی درمانی، تئاتر درمانی
-
طراحی فضایی شامل یک استخر توپ که در آن کودکان بتوانند در هر شرایط آب و هوایی به تمرین بدنی( ورزش) بپردازند. زیرا حرکات فیزیکی و ورزش برای کاهش استرس در کودکان مبتلا به اوتیسم موثر است (گرندین،1995).
3-4- نحوه کاربرد رنگ
-
بهتر است رنگ انتخاب شده برای دیوارها و کف کلاس های درسی کاملاً خنثی باشدو تنها مکان مثتثنی، ورودی واحد است که در آن برای ایجاد فضای خوش آیند و آرامش بخش از رنگ سبز برای دیوارها استفاده شود.
-
استفاده از رنگ های روشن در رنگ آمیزی برخی از فضاها برای ایجاد تحریک بینایی در جهت کم کاری بینایی (همان)
3-5- اصول و مفاهیم مورد استفاده در طراحی
آنچه را که امروزه فرهنگ یک ملت یا به عبارتی دیگر میراث اجتماعی او می نامند، نتیجه کوشش هایی است که نسل های گذشته در راه آموختن یا یادگیری به کار برده اند. فرهنگ مجموعه ی پیچیده ای است شامل: دانش ها، اعتقادات، هنر، اخلاق قوانین، رسوم و تمامی چیزهایی که به وسیله انسان به عنوان عضو جامعه اکتساب می شود.
3-6- مواردی که می بایست در طراحی اتیسم مورد توجه واقع گردد:
-
کشف – پرورش و فراهم سازی زمینه های رشد استعدادهای کودکان
-
ایجاد فضای مناسب برای حضور کودکان حتی خانواده ها که در بیمارستان اتیسم فراهم شود.
-
احیا ترویج و بهبود کردن این نوع بیماری برای کودکان
-
ترویج روحیه شادی و انبساط خاطر به کودکان
-
کمبود فضای فرهنگی- هنری در منطقه
-
برنامه ریزی برای گذراندن اوقات فراغت
-
حمایت از این بیماری جدید
-
تقویت روحیه خودباوری
3-7-1- معماری، طراحی، ضوابط و استانداردها
3-7-1-1- مکان یابی شهری
-
انتخاب محل مرکز، در محدوده شهر ترجیحاً مرکز شهر و نزدیک به مراکز شبانه روزی.
-
ساختمان این مراکز نباید در کنار خیابان های پرسر و صدای شهر یا در کنار فرودگاه، ایستگاه قطار، بزرگراه و غیره ساخته شود.
-
ساختمان این مراکز نباید درمحدوده ای مکانیابی شوند که دسترسی و برخورداری از کلیه تسهیلات و خدمات شهری( آب سالم و بهداشتی، برق، گاز،تلفن) را داشته باشند.
-
زمین انتخابی برای طراحی چنین مراکزی باید بزرگ اتتخاب شود تا علاوه بر تأمین گسترش آینده، ساختمان از ترافیک اطراف جدا باشد.
-
همجواری مراکز درمانی با فضاهای سبز ارجحیت دارد.( شریف خواجه پاشا، 1391)
3-7-1-2- ویژگی ساختمان
-
مستقل بودن مرکز و عدم انجام هرگونه فعالیت غیر از خدمات تعریف شده و اختصاصی مرکز
-
برخورداری از فضای آزاد و فضاهای فیزیکی لازم حسب نوع خدمات.
-
برخورداری از اسنحکام و ایمنی لازم
-
مراکز شبانه روزی حداکثر باید دو طبقه باشد و در صورتی که مرکزی بیش از دو طبقه داشته باشد ضروری است بخش های اقامتی حداکثر در دو طبقه از ساختمان قرارداشته باشد.( شریف خواجه پاشا، 1391)
3-8- نحوه طراحی فضا و تأثیر آن در جهت درمان کودک اوتیسم
-
طراحی سقف کوتاه و یا متوسط جهت دستیابی به:
-
کاهش پژواک بیش از حد آسایش
-
کاهش اختلال بینایی و کاهش توهم های فضایی برای کودکانی که کمکاری بینایی دارند.
-
خلق محیطی متعادل و قابل کنترل از نظر آکوستیکی زیرا صدای کودکان دارای بسامد بالایی است( مصطفی، 2008)
-
عدم هارمونی بصری با استفاده از تاکیدها و تضادها برای ایجاد تحریک بینایی برای کم کاری حی بینایی( مصطفی، 2008)
-
استفاده از رنگ های روشن در رنگ آمیزی فضاها برای ایجاد تحریک بینایی در جهت کم کاری بینایی
-
استفاده از بافت های خشن و یا نسبتاً زبر در طراحی دیوارها، جهت تحریک کم کاری لمسی( مصطفی،2008)
-
استفاده از گیاهان با رنگ ها و بوها و شکل های مختلف برای تحریک حسی( مصطفی، 2008)
-
عدم طراحی فضاهای تنگ، باریک و دلگیر، زیرا چنین فضاهایی می تواند سطح استرس رابالا برده، عملکرد را کاهش، باعث اقزایش رفتار پرخاشگرانه، و روابط میان فردی رو به وخامت ببرد.
-
عدم استفاده از مجسمه های انتزاعی یا مبهم در طراحی داخلی( آلریچ،2008)
-
طراحی فضاهای نامتوازن برای ایجاد تحریک بینایی برای کم کاری بینایی
-
طراحی پنجره های سراسری و یا سقفی برای بهره گیری از نور روز و روشنایی طبیعی، زیرا نور روز باعث افزایش توانایی و سلامت جسمی کودک اوتیسم می شود( هسجون ماهون،1999). ضروری است که باید از عبور پرتوهای مستقیم خورشید به داخل ساختمان جلوگیری کرد زیرا طی تحقیقات صورت گرفته توسط پروفسور الگا بوگداشینا بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم ابزار می کنند که چراغ روشن و نورآفتاب، مزاحم آن ها بوده و باعث تحریف بینایی آن ها می شود و به علاوه بر آن مسبب سردرد، خستگی چشم، و افزایش رفتارهای تکراری آن ها می شود. بنابراین می توان با نصب شیشه مات کن بر روی شیشه ها از عبور مستقیم نور جلوگیری کرد.( بوگداشینا، 2003)
3-9- راهکارها و پیشنهادها
جدول 3: راهکارها و پیشنهادها
-
نتیجهگیری
کودکان مبتلا به اتیسم باید در یک محیط آرامش بخش که مانع بالا رفتن استرس در آنها میشود، رشد کنند. نتایج تحقیق نشان میدهد، مراکز توانبخشی و نگهداری کودکان اتیسم باید محیطی قابل انعطاف باشد، محیطی که فضاهای مشخصی برای بازهای فعال، آرام و گروه های آموزشی دارا باشد. کلاسهای آموزشی شامل کاردرمان ذهنی، توانبخشی، گفتار درمانی، موسیقی درمانی، بازی درمانی، تئاتر درمانی و میشود. نتیجه این تحقیق به معیارهای کیفیت فضایی و تمهیدات عناصر و اجزای معماری اشاره دارد که در جهت احترام به کاربر شکل گرفته اتد و موجب راحتی کودکان و افزایش تعامل و ارتباط و هم زیستی میان آن ها و ساختمان می گردد. این موارد عبارتند از:
-
فرم های ساده و ابتدایی بر فرم های پیچیده و نامنظم ارجحیت دارد.
-
استفاده از رنگ در مشخص کردن اتاق های بیماران از طریق رنگ آمیزی متفاوت ورودی اتاق های مجاور یکدیگر
-
طراحی مبلمان خاص به اشکالی فانتزی، استفاده از اشکال کارتونی و حیوانات در طراحی مبلمان در کنار رنگ آمیزی شاد و ملایم و متنوع آن ها برای کودکان
-
سیستم صوتی با خروجی و هدفون مجزا برای هر کودک در جهت ایجاد امکان کنترل صدا و موسیقی دلخواه برای کودکان اوتیسم
-
فضابندی کلاس های گروهی از طریق راهکارهایی نظیر طراحی و تعبیه جداکننده های ریلی، به طوری که هر دو امکان برقراری تعاملات اجتماعی و نیز تنها بودن برای کودکان اتیسم وجود داشته باشد.
-
آموزش کودک در مرکز آموزشی در مواقع اضطراری از طریق تعبیه رنگ های اطلاع رسانی و طراحی غیر متمرکز ایستگاه های نگهبانی پرستاری
-
طراحی سرویس های بهداشتی درداخل مجموعه اتاق بیمار اوتیسم با تهویه مناسب و داشتن حریم بصری مناسب
-
طراحی فضاهای گشاده و دلباز و پرهیز از طراحی فضاهای تاریک و بدون مقیاس
-
تمامی وسایل و اشیا داخل مجموعه و بالاخص در کلاس ها، با توجه به کاربرانشان یعنی( کودکان اتیسم) طراحی و ساخته شود.
-
ارائه فضاهای ساده، معتدل و دلپذیر با دیوارهای خالی از تزیین و رنگ های ساده می تواند به معلمان فرصت ارائه آموزش های خاص و اعلام برنامه های روزانه را برای تأمین نیازهای کودکان بدهد.
-
به دلیل احتمال حضور کودکان با ناتوانی های مختلف، استفاده از مصالح مقاوم و ایمن برای بازشوها، لوله کشی، سیم ها و ... ضرورت دارد.
-
طراحی سقف کوتاه و یا متوسط جهت کاهش پژواک و اختلال بینایی و توهم های فضایی.
-
استفاده از گیاهان با رنگ ها و بوها و شکل های مختلف برای تحریک حسی
-
استفاده از نور غیر مستقیم از طریق طراحی پنجره های سراسری زیر سقف و یا سقفی برای بهره گیری از نور روز و روشنایی طبیعی، زیرا نور روز باعث افزایش توانایی و سلامت جسمی کودک اتیسم میشود.
منابع
-
الگوی طراحی فضاهای آموزشی و درمانی کودکان مبتلا به بیماری اوتیسم، اولین همایش ملی اندیشه ها و فناوری های نو در معماری، 20 اسفند، تبریز، 1391، ایران
-
ای بنتلی و دیگران، محیط های پاسخده، مترجم: مصطفی بهزاد فر، چاپ ششم، تهران، انتشارات علم و صنعت ایران،1390
-
حسن زاده، آنیه، رشید کلویر، حجت الله، مقاله تأثیر رنگ و نور بر ایجاد آرامش روانی کودکان مبتلا به اوتیسم، اردیبهشت 1393
-
شریف خواجه پاشا، س، 1391، طراحی مرکز نگهداری بیماران روانی اسکیزوفرنیک مزمن در شهر ارومیه، پایان نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد شبستر
-
عالی، شهربانو، طراحی سنجش و درمان ترکیبی خانواده- محور مبتنی بر مدل تحول یکپارچه ی انسان و اثر بخشی آن بر نیمرخ عصب- روانشناختی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، دکتری( Ph.D) ، دانشگاه فردوسی مشهد، 1393
-
کابت و ریوو، 2010، آماده سازی کلاس برای کودکان اوتیسم، ترجمه: مجاهدی، حسام، قاسمی سیچانی، انتشارات اندیشه گویا، 1393
-
کامل نیا، حامد، دستور زبان زراحی محیط های یادگیری، انتشارات سبحان نور، 1386
-
کریمی، ویکتوریا، هنر درمانی رنگ، فرم و فضا و تأثیر آن بر گرافیک محیطی بیمارستان کودکان، مجله رهبوبه هنر، شماره اول، 1385
-
کوشا، مریم، 1392، اختلالات طیف اوتیسم، راهنمایی عملی برای والدین ئ درمانگر، تهران، قطره
-
محمودی، محمد مهدی،1391، طراحی فضاهای آموزشی با رویکرد انعطاف پذیر، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران
-
هالجین، کراس ویتبورن، س 1390، آسیب شناسی روانی (دیدگاه های بالینی درباره اختلال های روانی، ترجمه یحیی سید محمدی، جلد دوم، چاپ نهم، تهران، انتشارات روان
Ehrenkrantz, E, Eckstut, E. And Kuhn, Architect 1999. Planning for Flexibility, Not obolescence, Avilable at: www.designshare.com/Research/EEK/Ehrenkrantz 4.htm
Linehan J, 2008, Landscape for autism: Guidelines and design of outdoor space for children with autism spectrum disorder. BSc thesis, Landscape architecture program, University of California
Scott, Scott(2009), Designing Learning space for children on the autism spectrum, GAP, 10(1): 37-53
Van Herzele, A, and Wiedemann, T (2003) A monitoring tool for the provision of accessibleand attractuve urban green space. Landscape and Urban Planning. Volume 63, Issue2, pages 109-126