چنانچه دانشجوی سال آخر کارشناسی هستید و یا در حال نگارش و آماده سازی پایان نامه می باشید حتما اصطلاح دفاع از پایان نامه را شنیده اید و در مورد آن نگرانید. قطعا بخش عمده ای از نمره پایان نامه شما علاوه بر محتوا و کیفیت پایان نامه بر اساس قدرت بیان، نحوه ارائه و دفاع از آن تعیین می شود. دانشجویان تحصیلات تکمیلی در آخرین بخش از فرآیند فارغ التحصیلی شان باید از تحقیق علمی نگارش شده که ممکن است پایان نامه ارشد یا رساله دکتری باشد دفاع کرده و مسیر تحصیل خودشان در آن مقطع را به پایان برسانند. معمولا زمانی که پایان نامه خودتان را از تمامی جهات ویرایش و تکمیل کردید باید برای بررسی نهایی به اساتید مشاور و راهنما ارائه کنید تا تایید نهایی توسط آنها انجام شود. پس از تایید نهایی، یک فرم مربوط به تعیین جلسه دفاع به شما داده می شود که بر اساس نظر استادتان آن را پر کرده و یک زمان برای دفاع از پایان نامه تعیین خواهید کرد. در نهایت باید در یک جلسه حدود 20 دقیقه ای با حضور یک داور، استاد مشاور و استاد راهنما کار تحقیقاتی خودتان را ارائه کرده و نمره مورد نظرتان را کسب نمایید. 

در طول فرآیند دفاع از پایان نامه ممکن است اساتید سوالات زیادی را در ارتباط با موضوع تحقیق از شما بپرسند تا دریابند تا چه اندازه نسبت به موضوع مسلط بوده و مفاهیم را میشناسید. در حقیقت دلیل اصلی دفاع از پایان نامه مشخص کردن درجه مهارت، تخصص و کارشناسی شما در یک حوزه تحقیقاتی مشخص است که با تایید مستقیم سه استاد برجسته از دانشگاه تان انجام می گیرد. باید به خاطر داشته باشید که هدف اصلی اساتید از سوال پرسیدن ایجاد مشکل یا درگیر کردن دانشجو به موضوعات حاشیه ای نیست. بلکه هدف اصلی آنها درک درست از میزان تسلط شما نسبت به مفاهیم و روش تحقیق است. بنابراین در پاسخ هایتان کاملا صبورانه، متین و با فکر رفتار کنید و از ارائه هرگونه پاسخ عجولانه و با لحن خشن جدا خودداری کنید. فرآیند دفاع از پایان نامه نیز حدود 20 دقیقه به طول می انجامد که کمتر از 5 دقیقه آن به معرفی موضوع و حدود 5 دقیقه به ادبیات موضوع اختصاص می یابد و بقیه زمان مربوط به روش تحقیق، نحوه گردآوری داده ها و بحث و نتیجه گیری می شود. ما در این بخش سعی میکنیم 6 نکته بسیار مهم در فرآیند دفاع از پایان نامه را ذکر کنیم که به واسطه آن بتوانید نتیجه مطلوبی را بدست آورید.

1. سوالات مرتبط با موضوع تحقیق و عنوان پایان نامه را پیشبینی کرده و جواب های مناسبی برای آن آماده کنید: پیش از جلسه دفاع سعی کنید سوالاتی که ممکن است اساتید از بخش های مختلف داشته باشند را پیشبینی کنید و زمان زیادی را صرف پیدا کردن جواب مناسب و مختصر برای آن کنید. برای مثال در طول تحقیق فرآیند گردآوری داده ها، طراحی پرسشنامه و ابزار تحلیل داده ها با ابهامات و دشواری های بسیاری برای خودتان همراه بوده است و اساتید قصد دارند بدانند چطور و چگونه به این مشکلات فائق آمده اید و آنها را برطرف کرده اید. یا موضوع شما کانتریبیوشن بالایی داشته و اساتید قصد دارند بدانند که چطور توانسته اید چنین موضوعی را انتخاب کنید و کاربردهای این تحقیق چه مواردی خواهد بود. بنابراین سعی کنید بخش های مهم و بعضا مبهم و دشوار پایان نامه را بیشتر بررسی کرده و لیستی از سوالات و جوابهای مناسب را برای آن تهیه کنید.

2. کاملا رسمی و مناسب لباس بپوشید: لحظه دفاع از پایان نامه یک اتفاق کاملا رسمی و آکادمیک است و حتی ممکن است افراد بسیار برجسته ای از دانشگاه در آن حضور پیدا کنند، بنابراین یک پوشش رسمی می تواند علاوه بر تاثیر در نحوه ارائه شما در دید مخاطبان نسبت به شما نیز اثر مثبتی داشته باشد.

3. برای مدیریت بهتر کارها بخشی از آن را به دوستان خودتان بسپارید: لحظه دفاع از پایان نامه ممکن است برای شما همراه با استرس و نگرانی باشد و کاملا هم حق دارید! ولی بودن یک دوست در کنارتان که بتواند بخشی از کارها را مدیریت کرده و تا حد ممکن در آماده سازی تجهیزات و امکانات پیش از دفاع کمکتان کند از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و قطعا از سطح استرس شما کم خواهد کرد. 

4. یک جلسه تمرینی برگزار کنید: قبل از جلسه دفاع سعی کنید پاورپوینت ها، داده ها، نمودارها، فایلها و تمامی مطالبی که قصد دارید ارائه دهید را چندین بار تست و تمرین کنید. اتفاقات غیرقابل پیشبینی زیادی ممکن است رخ دهد بنابراین سعی کنید تمامی فایلهای خودتان را در چند درایو مختلف ذخیره داشته و قبل از جلسه دفاع در مورد عملکرد درست آنها اطمینان داشته باشید. لازم به ذکر است جلسات تمرینی دفاع به شما کمک می کند که استرس پایین تری داشته و بتوانید با تمرکز بیشتر به ارائه مطالب بپردازید.

5. برای نمره خوب نیاز نیست بی نقص باشید کافی است عملکرد قابل قبولی داشته باشید: بسیاری از دانشجویان گمان می کنند که برای کسب نمره خوب باید بی نقص بود و به تمامی سوالات جواب داده، رفتاری کاملا استادانه داشت و اصطلاحا همچون علامه دهر رفتار کرد!. اما هرگز اساتید از شما چنین توقعی ندارند بلکه آنها به دنبال این هستند که ببینند عملکرد کلی شما در ارتباط با پایان نامه چگونه بوده و چنانچه در سطح قابل قبولی باشد قطعا نمره خوبی دریافت خواهید کرد.

مقاله - پایان نامه ارشد - پروپوزال  - رساله دکتری  - اعتماد به نفس - مدیریت زمان 

مقدمه به عنوان اولین بحث تخصصی و شروع فرآیند علمی در پایان نامه قلمداد می شود. مقدمه در پایان نامه ارشد و دکتری از یک اصول استاندارد نگارشی تبعیت می کند و هدف اصلی آن آگاه کردن مخاطب در مورد اهمیت و ضرورت تحقیق است. نمونه های بسیار زیادی از مقدمه پایان نامه در اینترنت قابل دسترسی هستند ولی برای اینکه بتوانید یک نمونه مقدمه استاندارد و صحیح برای پایان نامه نگارش کنید به شما توصیه می کنیم که موارد زیر را در زمان نگارش رعایت کنید. هدف ما از بیان کردن این موارد این است که به شما بیاموزیم چطور میتوان یک مقدمه جامع و کامل بدون کپی کردن از نمونه های دیگر نگارش و تهیه کرد. دانشگاه آریزونا در امریکا سه اصل اولیه و بسیار مهم برای نگارش مقدمه در پایان نامه دارد که عبارتند از:

1. در مقدمه پایان نامه توجه مخاطبان را جلب کنید: در بخش مقدمه علاوه بر توضیح کلی و عمومی در مورد موضوع پایان نامه باید بتوانید در محتوا نویسی از کل به جزء حرکت کرده و زبان نوشتاری جذابی را به کار ببرید. برای مثال می نویسید که " موضوع توسعه پایدار در صنایع غذایی در سالهای اخیر توجه بسیاری از محققان در سراسر جهان را به خود جلب کرده است و پژوهش های بسیاری در جهان در حال انجام بر روی این موضوع است" که این جمله توضیح کلی و عمومی موضوع تحقیق است و در ادامه می نویسید "اما پژوهش های مختلف نشان می دهد که بیش از 60 از آسیب های زیست محیطی و مشکلات ایجاد شده در زمینه توسعه پایدار محصولات غذایی مربوط به زنجیره تامین می شود" این جمله نشان دهنده بیان مسئله در حالت عام و مرتبط با موضوع پایان نامه شما ولی به شکلی جزءی تر از جمله قبلی است.

این جملات مقدماتی در پایان نامه معمولا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند چرا که میتوانند نظر مخاطب را به محتوای آن و اهمیت و ضرورت انجام تحقیق جلب نمایند. برای اینکه بتوانید یک متن زیبا، جذاب و متقاعد کننده برای مخاطب در بخش بیان مسئله در مقدمه پایان نامه نگارش کنید نیاز است که

(1) از داده های آماری و واقعیت های جذاب درارتباط با موضوع پایان نامه استفاده کنید،

(2) سوالات بنیادین و اصلی در مورد موضوع پایان نامه را در مقدمه بیان کنید،

(3) چند سوء برداشت مفهومی و اشتباهات رایج ادراکی در ارتباط با موضوع پایان نامه را ذکر نمایید مثلا این جمله "برخلاف باور عموم که گمان میکنند آسیب های زیست محیطی در ارتباط با محصولات غذایی ناشی از فرآیند تولید است، اما بیشتر این آسیب ها مربوط به مرحله بسته بندی و توزیع غیرمسئولانه و نادرست در زنجیره تامین مواد غذایی می باشد" و

(4) تجربه ها و داستان های شرکت ها یا موسسات در ارتباط با موضوع پایان نامه نیز می تواند برای جلب نظر مخاطبان تاثیر گذار باشند برای مثال این جمله "در سال 2018 شرکت کوکاکولا با اصلاح فرآیندهای توزیع و بسته بندی در محصولات خودش و اجرای سیاست های مربوط به توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست توانست 45 درصد از آلودگی های زیست محیطی شرکتش را کاسته و سود شرکت را 25 درصد نسبت به سال مشابه قبل افزایش دهد" 

2.درمقدمه پایان نامه بر اهمیت موضوع، کانتریبیوشن و کاربردهای آن تمرکز کنید: دراین بخش باید بتوانید به درستی به این سوالات پاسخ دهید که

(1) پایان نامه شما در مورد چه موضوع است و قصد دارد چه چیزی را بسنجد؟،

(2) چرا انجام و پیاده سازی این پایان نامه با موضوع مشخص شده ضرورت دارد؟،

(3) چطور پایان نامه حاضر گپ های تحقیقاتی در حوزه موضوع مشخص شده را پر خواهد کرد،

(4) پایان نامه شما چه کاربردهایی برای دانشگاه، جامعه، صنعت و یا مدیران خواهد داشت؟

(5) پایان نامه شما چه نکته یا فرآیند منحصربه فردی نسبت به سایر تحقیقات این حوزه دارد؟.

برای اینکه بتوانید پاسخ دقیقی به این سوالات بدهید نیاز است که تسلط بالایی به ادبیات موضوع جدید در این حوزه داشته باشید و روندها، فرآیندها، فاکتورها و تمامی عوامل تاثیرگذار بر موضوع تحقیق را به دقت بشناسید. پاسخ به سوال اول به نوعی شفافیت در ارتباط با موضوع و بیان مسئله را فراهم خواهد کرد، سوال دوم به ضرورت و اهمیت تحقیق خواهد پرداخت، سوال سوم در ارتباط با کانتریبیوشن و نوآوری در پایان نامه است، سوال چهارم به کاربردهای تحقیق اشاره دارد و در نهایت سوال پنجم به تمایز تحقیق و قابلیت های آن در توسعه دانش در حوزه مشخص می پردازد. 

3. در مقدمه پایان نامه شفاف، منسجم و قابل فهم صحبت کنید: تمامی مواردی که در بالا ذکر شد برای نگارش یک مقدمه مناسب برای پایان نامه ضروری هستند و در تمامی نمونه های موجود وجود داشته و رعایت می شوند ولی توجه داشته باشید که گنجاندن این موضوعات بدون رعایت اصول شفافیت، انسجام و قابل فهم بودن برای مخاطب کاربردی نخواهند داشت.

تشابه جویی - طریقه فیش نویسی موثر در تحقیق - انتخاب عنوان تحقیق،بایدها و نبایدها

فصل بحث و نتیجه گیری (Discussion and Conclusion) در پایان نامه آخرین و شاید دشوارترین بخش در پایان نامه باشد که در آن دانشجو باید دستاوردهای پژوهشش را تبیین کرده و کاربردهای آن را ذکر نماید. در بخش بحث و نتیجه گیری (Discussion and Conclusion) باید فرضیات، سوالات و ادبیات موضوع را بیان کرده و با توجه به نتایج بدست آمده در فصل قبلی یعنی همان روش تحقیق به دنبال تفسیر آنها باشید. البته لازمه تفسیر نتایج استفاده از منابع معتبر است که به شما کمک میکند بتوانید یافته های خودتان را در فضای علمی تایید و تبیین کنید. برای مثال چنانچه در پژوهش خودتان بر اساس تحلیل های آماری به این نتیجه دست یافته اید که فاکتور X بر فاکتور Y تاثیرگذار است، در نهایت باید منابع معتبری را برای اثبات این نتایج معرفی کنید که برای مثال کدام متخصص در چه سالی به چنین نتایجی دست یافته است. بنابراین هیچ نتیجه ای با وجود منبع موثق که آن را تایید کنید قابل قبول و قابل انتشار نخواهد بود. 

برای اینکه بتوانید فصل مربوط به بحث و نتیجه گیری را درست و دقیق نگارش کنید باید بتوانید به سوالات زیر پاسخ دهید:

1. نتایج بدست آمده شما چه معنا و مفهومی دارند؟ (تفسیر نتایج) بسیاری از مخاطبان پایان نامه شما از اقشار غیرمتخصص جامعه هستند و زمانی که با داده ها و نتایج آماری در فصل سوم روبرو می شوند ممکن است نتوانند درک درستی از آنها داشته و اعداد موجود در این بخش آنها را گیج کند. بنابراین اولین نکته در نگارش بحث و نتیجه گیری در پایان نامه، تفسیر نتایج به شکلی شفاف و قابل فهم برای مخاطبان است. توجه داشته باشید که بیان نتایج باید به همراه تایید و ارائه منبع معتبر باشد. 

2. چرا نتایج به دست آمده اهمیت دارند؟ (دلالت معنایی) در این بخش مشخص میکنید که نتایج بدست آمده از چه جهت دارای اهمیت بوده و می توانند برای جامعه، محیط آکادمیک، صنعت و یا تصمیم گیران و برنامه ریزان مفید باشند. دلالت معنایی بر این امر تاکید دارد که چطور اشخاص مختلف می توانند از این نتایج بدست آمده در پایان نامه شما بهره برده و توسعه ای مثبت در فرآیندهای موجود ایجاد کنند. 

3. نتایج شما چه چیزهایی را نمیتواند بیان کند؟ (محدودیت ها) در این بخش باید مشخص کنید که چه چیزهایی ممکن است موجب تفسیر و برداشت نادرست از نتایج شده و ذهن مخاطب را به درک اشتباه نتایج سوق دهد. برای مثال تحقیق شما در یک منطقه خاص انجام گرفته است و قابل تعمیم به کل کشور نیست، یا برای مثال تنها روی یک نمونه کوچک در شرایط محیطی خاص آزمایشات خودتان را انجام داده اید و نتایج آن قابل تعمیم در محیط خارج از آزمایشگاه نیست. تمامی این موارد جزء محدودیت های تحقیق هستند و باید در زمان نگارش پایان نامه به آنها توجه داشته باشید.

4. پیشنهادات برای تحقیقات آینده در حوزه مرتبط به موضوع پایان نامه چیست؟ (پیشنهادات) مهمترین بخش از بحث و نتیجه گیری در پایان نامه که مورد توجه بسیاری از محققان و متخصصان قرار می گیرد همین بخش است که نویسنده مسیر پژوهش را برای محققان بعدی روشن و هموار میکند تا بتوانند نتایج و دستاوردهای بیشتر در این حوزه را به وجود آورند. معمولا پیشنهادات از محدودیت های تحقیق استخراج شده و نویسنده پیشنهاد می کند که محققان بعدی بر روی نکات مبهم، غیر قابل تعمیم و نامفهوم این بخش بیشتر تمرکز کرده و تحقیقات را بر روی آن انجام دهند. 

به طور کلی ممکن است دو بخش بحث و نتیجه گیری در قالب جداگانه از هم قرار بگیرند و یا حتی در یک فصل با هم ترکیب شوند اما در هر دو حالت باید بتوانید تسلط بالایی در دو مورد زیر نشان دهید:

1. درک درستی از الگو، نتایج آماری و ارتباط بین فاکتورهای تحقیق داشته باشید چرا که در زمان تحلیل و تفسیر می بایست فرضیات خودتان را با نتایج بدست آمده مقایسه کنید. بعد از مقایسه با استفاده از ادبیات موضوع بیان می کنید تا چه اندازه شباهت و تفاوت بین فرضیات و نتایج وجود داشته است. 

2. مفاهیم و مبانی مرتبط با موضوع پایان نامه را در بخش بحث و نتیجه گیری تعریف و تبیین کنید. در بخش بحث و نتیجه گیری باید مبانی و مفاهیم مختلف در ارتباط با موضوع را از نتایج تحقیق استنتاج کرده و تبیین کنید.

چگونه یک چکیده خوب برای پایان نامه تهیه کنیم؟ - نگارش پایان نامه