مختصر و مفید، روش‌های رفرنس نویسی

رفرنس دهی و معرفی منابع استفاده شده در یک پژوهش روش‌های مختلفی دارد. برای این‌که بتوانیم موثق بودن گفته‌های خود در پایان‌نامه را به اثبات برسانیم باید رفرنس‌دهی دقیق و به روز داشته باشیم و سعی کنیم از یکی از روش‌های زیر استفاده کنید:

MLA: معمولا در حوزه علوم انسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نام نویسنده و شماره صفحات در داخل پرانتز هستند.
آموزش روش

APA: معمولا برای رشته‌های روانشناسی، آموزش و علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نام نویسنده و تاریخ در داخل پرانتز است.
آموزش روش

Chicago A: معمولا برای رشته‌های تاریخ و کلیه گرایشات علوم انسانی کاربرد دارد که اطلاعات منبع بصورت متنی (Notes) بیان می‌شود.
آموزش روش

Chicago B: در حوزه گرایشات علوم تجربی، علوم اجتماعی و علوم انسانی مورد استفاده است و نام نویسنده و تاریخ داخل پرانتز است.
آموزش روش

Turabian: در حوزه گرایشات علوم تجربی، علوم اجتماعی و علوم انسانی کاربرد دارد و ممکن است نام نویسنده و تاریخ در داخل پرانتز باشد و یا نباشد.
آموزش روش
Harvard: معمولا برای رشته اقتصاد کاربرد داشته و نام نویسنده و تاریخ درون پرانتز خواهد بود.
آموزش روش

Vancouver: معمولا این رفرنس دهی در حوزه پزشکی کاربرد دارد و تاریخ و شماره صفحات و اطلاعات عددی در انتهای رفرنس ذکر می‌شوند.
آموزش روش

 IEEE: برای رشته‌های مهندسی و فناوری اطلاعات مورد استفاده بوده و تاریخ و شماره صفحات در انتهای رفرنس ذکر می‌شود.
آموزش روش

OSCOLA:برای رشته‌های حقوق مورد استفاده است و رفرنس دهی منبع به صورت متنی (Notes) خواهد بود.

چرا انواع روش های رفرنس دهی شکل گرفته اند؟

برخلاف تصور بسیاری از دانشجویان، رفرنس دهی یک تکنیک مشخص نیست. بلکه شامل ده ها روش مختلف می شود. احتمالاً می پرسید چرا روش های مختلفی برای منابع نویسی شکل گرفته است؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت مهم ترین دلیل شکل گیری انواع روش های رفرنس دهی، متفاوت بودن رشته های مختلف آکادمیک بوده است.

از سوی دیگر امروزه مجلات و نشریه های مختلف، تلاش می کنند تا با بکارگیری یکی از این روش های موجود و یا ابداع یک روش جدید، یک ساختار یکپارچه به بخش های مربوط به رفرنس دهی دهند.
مشخصاً اینکار کمک می کند تا فرمت چاپ مقالات در نشریه های مختلف به یکپارچگی مشخص، نظم و زیبایی قابل توجه برسد. شما هنگام انجام سمینار و پایان نامه و یا برای اینکه بتوانید مقاله علمی خود را در نشریه های ایرانی یا خارجی به چاپ برسانید، باید به این ساختار مشخص احترام گذشته و از آن برای ارجاع دهی استفاده کنید.

14 روش رفرنس دهی پرکاربرد و مهم

زمانی که به دنبال یادگیری انواع روش های رفرنس دهی در سمینار، پایان نامه، تحقیق و مقالات علمی می گردید، با لیست مختلفی از روش ها با اسامی خاص انگلیسی روبرو می شوید. احتمالاً در این مرحله از کار حسابی سردرگم می شوید.
ما در همیار سمینار تصمیم گرفته ایم تا این تکنیک های مختلف را به زبانی کاملاً ساده تشریح کنیم. اگر به دنبال یادگیری روش های مختلف رفرنس دهی هستید، این مقاله مختص شما خواهد بود و تا انتها با ما همراه باشید.

1- روش رفرنس دهی APA

روش American Psychological Association که به اختصار APA نامیده می شود، توسط انجمن روانشناسی آمریکا ابداع شده است. این شیوه رفرنس دهی برای اولین بار در سال 1929 به شکل یک مقاله در «Psychological Bulletin  » منتشر شد.
آخرین ویرایش این نوع رفرنس دهی نیز در سال 2001 ارائه شده است. به همین خاطر است که معمولاً افرادی که در رشته های علوم اجتماعی و یا روانشناسی دست به تحقیقات علمی می زنند، از این روش رفرنس دهی استفاده می کنند. اما این روش مختص این افراد نیست. ممکن است سایر محققین نیز این روش را مورد استفاده قرار دهند.
با انتخاب روش رفرنس دهی APA لازم است تا در زمان استفاده از منابع دیگر، به شکل اختصاری و درون متن به منبع اشاره کنید و در نهایت، در یک فهرست مشخص که در انتهای مقاله قرار می گیرد، لیست تمام مرجع های خود را به طور کامل بنویسید.
در صفحه رفرنس دهی نیز می بایست یک اینچ از چهار طرف کاغذ فاصله گرفته و فونت Times New Roman  را به عنوان فونت مورد تأیید این انجمن، به کار بگیرید.
البته باید بدانید زمانی که در نگارش متن سمینار و یا مقالات علمی معمولی خود از این تکنیک استفاده میکنید، دیگر حساسیتی از بابت نوع فونت وجود ندارد. رفرنس دهی به روش APA به صورت زیر انجام می شود.

• درون متن: داخل پرانتز (نام نویسنده یا نویسندگان، سال انتشار). مثال: (حقیقی، 1380) یا (حقیقی و همکاران، 1380)
• در فهرست منابع: نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان، حرف اول نام یا نام کامل نویسنده. داخل پرانتز (سال انتشار مقاله). عنوان مقاله. عنوان مجله در حالت ایتالیک، جلد (شماره انتشار مجله)، صفحه مجله) در صورت وجود نام دامنه مورد استفاده.
• مثال: حقیقی، ع. (1380). روش های تحقیق در کتب فارسی. مجله علوم ادبیات، 5 (4)، 10-1).

2- روش رفرنس دهی MLA

در صورتی که تحقیق شما در حوزه ادبیات و علوم انسانی است، می توانید به راحتی از رفرنس دهی به روش MLA استفاده کنید. معمولاً روش MLA مختص محققینی است که از رفرنس هایی همچون کتاب برای تحقیق خود استفاده می کنند.
از آنجایی که نمی توان عنوان کتاب را در بخش اصلی متن جای داد، در روش MLA در بخش های اصلی متن از اسم نویسنده استفاده می شود. سپس در قسمت انتهایی مقاله به طور مفصل به توضیح راجع به منابع، رفرنس ها و اطلاعات کتاب پرداخته می شود. رفرنس دهی به روش MLA به صورت زیر انجام می شود.

• درون متن: (نام نویسنده یا نویسندگان، سال انتشار، شماره صفحه ی صفحات) – مثال: (حقیقی و همکاران 1380، 607)
• در فهرست منابع: نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان، نام نویسنده یا نویسندگان. “عنوان مقاله.” عنوان مجله، شماره جلد مجله،شماره مجله، تاریخ انتشار، صفحات، محل انتشار، لینک اینترنتی اثر (در صورت وجود).

3- رفرنس دهی به روش AMA

معمولاً افرادی که در حوزه پزشکی به تحقیق و نگارش مقالات علمی می پردازند، روش AMA را برای رفرنس دهی مورد استفاده قرار می دهند. در این روش بلافاصله پس از مواجهه با یک منبع یک عدد به شکل بالا نویس قرار می دهید.
در صورتی که یک منبع چندین بار در داخل متن مقاله شما به کار برود، می توانید از همان عددی که قبلاً به آن ارجاع کرده اید، در سرتاسر متن استفاده کنید. سپس در انتهای مقاله با ارائه یک لیست شماره گذاری شده، به توضیح راجع به اعداد پرداخته و مشخصات رفرنس خود را در اختیار خواننده قرار می دهید.

شکل کلی این نوع از رفرنس دهی به صورت زیر است:

•  داخل متن: نقل قول نویسنده ⁷
• در فهرست منابع: 7. کریمی س. تحلیل انتقادی مطالعات پژوهشی در علوم تجربی. مجله پژوهش در تجربی. 1384: 29(3): 195-20

4- روش فرنس دهی IEEE

یکی دیگر از پرکاربرد ترین انواع روش های رفرنس دهی، IEEE است. اگر در حوزه کامپیوتر و سایر رشته های مهندسی به تحقیق پرداخته اید، روش IEEE را برای ارجاع دهی استفاده کنید. در این روش نیز اعدادی را برای ذکر منبع در داخل متن به کار می گیرد و در انتها به توضیح راجع به آن می پردازید.

بدین شکل که برای استناد به منبع بعد از جمله مورد استفاده به عنوان منبع، یک عدد را داخل کروشه قرار می دهید. عدد مربوط به آن نیز در انتهای کروشه و پس از نقطه پایانی آن قرار می دهید. سپس در بخش فهرست منابع به ترتیب شماره هایی که استفاده کرده اید، به توضیح راجع به منابع می پردازید.

این یعنی در این حالت دیگر بر اساس حروف الفبای نویسندگان عمل نمی کنید و تنها از سیستم عددی پیروی می کنید. روش رفرنس دهی IEEE که جزو پرکاربردترین روش های رفرنس دهی به شمار می آید، دارای یک الگوی مشخص است. همچنین در بخش معرفی منابع می بایست منابع فارسی در ابتدا و منابع انگلیسی در انتهای آن جای بگیرند.

شکل کلی این نوع از رفرنس دهی به صورت زیر است:

• داخل متن: عدد داخل براکت. [3]
• در فهرست منابع: عدد یا شماره واقع شده در متن/ حرف اول نام نویسنده،”عنوان مقاله،” عنوان مجله، جلد، شماره مجله،صفحه یا صفحات استفاده‌شده، سال انتشار.

5- رفرنس نویسی به روش شیکاگو (Chicago)

شیکاگو یکی از قدیمی ترین انواع روش های رفرنس دهی به حساب می آید. این سبک به طور مجزا دارای دو روش مختلف است که شامل  Chicago A و Chicago B می شود. در نوع اول از سیستم نشانه گذاری در داخل متن و توضیح منابع در پاورقی استفاده و در حالت دیگر نیز فرمت نویسنده-تاریخ در درون متن به کار گرفته می شود. در حالتی که از فرمت Chicago B استفاده می شود، ساختار کلی رفرنس دهی مشابه با روش API خواهد بود. هر دو این روش ها از فرمت نویسنده-تاریخ برای رفرنس دهی استفاده می کنند.

ساختار رفرنس دهی به روش شیکاگو به صورت زیر است:

• درون متن: (نام خانوادگی نویسنده، تاریخ انتشار، شماره صفحات) – مثال: (فرشاد 1364، 33-40)
• در فهرست منابع: نام نویسنده ( ویراستار، گردآورنده و  یا مترجم اثر)، تاریخ انتشار اثر، عنوان. برای کتابها، محل نشر و ناشر؛ و برای مقاله ها نام نشریه علمی، شماره جلد یا دوره، شماره (های) صفحه، و در مواردی شماره نسخه نیز اضافه می ­شود. در این صورت باید نام مجله را به شکل اریب و ایتالیک وارد کنید. مثال: فرشاد، مهدی. 1364. ساختمانهای پوسته ای. شیراز: دانشگاه شیراز.

6- روش رفرنس دهی Turabian

روش Turabian ساده شده تکنیک شیکاگو است که توسط کیت تورابیان از دانشگاه شیکاگو ابداع شده است. مشابه روش شیکاگو رفرنس دهی از این طری نیز به دو شکل انجام می پذیرد.
در روش یادداشت-کتاب شناسی از طریق توضیح در پاورقی می توان به رفرنس دهی پرداخت. اما در روش نویسنده-تاریخ که حرفه ای تر بوده و برای چاپ مقالات مناسب تر است، منبع در متن اصلی مقاله به شکل نقل قول ذکر شده و سپس در فهرست منابع به طور کامل توضیح داده می شود.

ساختاری کلی این روش را می توان بدین شکل توصیف نمود.

• درون متن: (نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان، سال انتشار، شماره صفحه) – مثال: (حقیقی و شافعی 1385، 26)
• در فهرست منابع: نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان، نام نویسنده (ها). سال انتشار. “عنوان مقاله.” عنوان مجله/ شماره جلد مجله (شماره مجله): شماره صفحات. مثال: حقیقی، مسعود و شافعی، حسن. 1385.”دستورالعمل‌ های آماری برای مقالات علوم آزمایشگاهی.” مجله راهنمای پزشکی 63 (13): 21-34.

7-  رفرنس نویسی به روش وونکوور (Vancouver)

اگر تصمیم دارید تا مقاله یا سمینار علمی خود را در مجلات علمی معتبر به چاپ برسانید، چاره ای نخواهید داشت جز اینکه از روش وونکوور برای رفرنس دهی استفاده کنید. تکنیک ونکوور که به شکل رسمی در سال 1978 معرفی شد، در مقالات مربوط به علوم پزشکی، طبیعی و یا فناوری به کار می رود. الگوی اصلی این روش را می توان در موارد زیر عنوان نمود.

• درون متن: شماره عدد در داخل پرانتز. (11)
• در فهرست منابع: شماره ارجاع شده به متن. نام خانوادگی نویسنده/ حرف اول نام نویسنده (ها). عنوان مقاله. عنوام مجله (درصورت منبع انگلیسی باید مخفف نوشته شود). تاریخ انتشار؛ جلد (شماره): شماره صفحات.

برای استفاده صحیح از این روش می بایست چند نکته مهم را مورد توجه قرار دهید.

1. در این روش از شماره برای نشانه گذاری استفاده می شود. جملاتی که به عنوان منبع استفاده می شوند به صورت عدد یا شماره در داخل پرانتز قرار می گیرند.
2. شماره بالای متن رفرنس به کار گرفته می شود.
3. شماره قبل از علائم نگارشی همچون کاما یا ویرگول استفاده می شود.
4. در صورتی که در یک عبارت از دو رفرنس استفاده شود، شماره هر دو رفرنس در قسمت انتهایی جمله به کار گرفته می شود.
5. رفرنس ها با ترتیب ایجاد شده در متن در قسمت انتهایی مقاله معرفی می گردند.
6. در صورتی که نویسندگان بیش از 6 نفر بودند، در فهرست منابع 6 نفر اول را لیست کنید و سایرین را با واژه همکاران که معادل آن در زبان انگلیسی ” et al”  نام دارد، معرفی کنید.
7. حتی زمانی که نام نویسنده را به طور اجبار در کنار متن به کار بردید، باز هم باید از سیستم شماره گذاری برای معرفی منبع در فهرست منابع استفاده کنید.

8- روش رفرنس دهی هاروارد

در ادامه معرفی انواع روش های رفرنس نویسی، می توان به روش رفرنس دهی هاروارد که بهترین گزینه برای دانشجویان به حساب می آید، اشاره نمود. برای این روش زمانی که از یک نقل قول یا رفرنس استفاده می کنید، بلافاصله پس از اتمام جمله، نام نویسنده و سال انتشار مقاله را در داخل یک پرانتز مجزا عنوان می کنید.
در آخر نیز در فهرست منابع، اطلاعات کاملی از منابع استفاده شده، ارائه می دهید. تفاوتی ندارد در کدام رشته یا گرایش تحصیلی هستید، در هر حال می توانید در انجام سمینارهای دانشجویی و کلیه مقالات دانشجویی خود از روش رفرنس دهی هاروارد کمک بگیرید.

ساختار کلی این روش رفرنس نویسی به شرح زیر است:

• درون متن: (نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان، تاریخ انتشار اثر)
• در فهرست منابع: نام خانوادگی نویسنده، حرف اول نام نویسنده (ها). (سال) عنوان مقاله، عنوان مجله به صورت مورب یا ایتالیک. جلد (شماره)، صفحه. لینک اینترنتی صفحه در صورت وجود.
  رفرنس نویسی به روش harvard
  

  
  9- رفرنس دهی به روش NLM

  این روش رفرنس نویسی نیز مختص محققین رشته پزشکی است. National Library of Medicine که توسط کتابخانه ملی پزشکی ابداع شده، از سیستم عددی برای استناد به منابع استفاده می کند.
  مشابه آنچه که در خصوص سیستم IEEE گفته شد، در این روش نیز منابع داخل متن با یک عدد داخل کروشه نشانه گذاری می شوند. سپس لیست کامل منابع به همراه جزئیات آن در فهرست منابع توضیح داده می شود. شکل کلی این روش به شکل زیر است.

•  داخل متن:  [23]
• داخل فهرست منابع: عدد ارجاع شده به متن. نام خانوادگی نویسنده/ حرف اول نام نویسنده(ها). عنوان مقاله. عنوان مجله [اینترنت]. سال انتشار (روز، ماه و سال قید شود): جلد (شماره): صفحه استفاده‌شده. مثال: 23. حقیقی ر. مطالعه روش‌ حفظ سلامت دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان. مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان [اینترنت]. 17 مرداد 1382: 12(46): 41.

10- روش رفرنس نویسی ACS

یکی دیگر از پرکاربردترین انواع روش های رفرنس نویسی، روش ACS است که به سه شکل مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.

1.  استفاده از اعداد بالانویس: در این حالت پس از استفاده از منبع، یک عدد در قسمت بالای ان قرار می گیرد. در صورت استفاده از این تکنیک می بایست فهرست منابع به ترتیب اعداد تنظیم شود.
2. استفاده از اعداد مورد داخل پرانتز: در این حالت یک عدد به شکل مورب در داخل پرانتز قرار می گیرد تا منبع را نشانه گذاری کند. در این شکل از رفرنس دهی نیز فهرست منابع بر اساس ترتیب اعداد تنظیم می گردد.
3. استفاده از روش نویسنده-تاریخ: در این روش پس از نقل قول، نام خانوادگی نویسنده به همراه سال انتشار در داخل یک پرانتز جای می گیرد. در این حالت می بایست فهرست منابع را بر اساس حروف الفبای نام خانوادگی نویسندگان تنظیم کنید.

شکل کلی این سبک ارجاع نویسی به صورت زیر خواهد بود.

• داخل متن: نقل قول نویسنده ^7، نقل قول نویسنده (7)، نقل قول نویسنده (حقیقی، 1380)
• در فهرست منابع: نام خانوادگی نویسنده/ حرف اول نام نویسنده(ها). عنوان مقاله. نام مجله به صورت مورب، جلد، صفحات.

11- رفرنس دهی به روش OSCOLA

در صورتی که تحقیق شما در حوزه رشته های حقوقی است، رفرنس دهی به روش OSCOLA بهترین گزینه خواهد بود. این تکنیک که توسط دانشگاه آکسفورد ابداع شده، از سیستم عددی به صورت پاورقی پیروی می کند.
در این حالت در انتهای جملاتی که از منابع دیگر به کار رفته اند، پس از نقطه عدد بالانویس می شود. سپس منبع در پاورقی پایین صفحه توضیح داده می شود. در پایان نیز فهرست منابع بر اساس نوع منبع و سپس حروف الفبا تنظیم می گردد.

الگوی کلی این روش بدین شرح است: نویسنده، “عنوان” (سال)/ اسم مجله/ صفحه اول مقاله.

12- روش رفرنس نویسی APSA

تکنیک APSA توسط انجمن علوم سیاسی آمریکا ابدع شده و در اختیار پژوهشگران حوزه علوم سیاسی قرار گرفته است. اگرچه روش APSA  نیز مشابه روش های APA و MLA از سیستم نویسنده و تاریخ استفاده می کند، اما به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد. تنها تفاوت این روش با سایرین در نحوه نگارش آن است.
در روش APSA برای ارجاع منابع داخل متن، نام نویسنده به همراه سال انتشار بدون ویرگول داخل پرانتز قرار می گیرد. همچنین در فهرست منابع نیز نام نویسندگان به طور کامل تشریح داده می شود. این یعنی نباید در فهرست منابع نام اول نویسنده را قرار داد. الگوی کلی این روش را می توان بدین شکل تشریح کرد.

• داخل متن: (کرمی 1380)
• در فهرست منابع: نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده (ها). سال انتشار. “عنوان.” عنوان مجله به صورت مورب/ جلد (شماره مجله): صفحه استناد شده. آدرس اینترنتی دسترسی به آن (تاریخ دسترسی).

13- رفرنس نویسی به روش AAA

این روش از ارجاع دهی توسط انجمن مردم شناسی آمریکا ابداع شده و از سیستم نویسنده-تاریخ پیروی می کند. با این تفاوت که در ارجاع دهی منابعی که توسط چند نویسنده نگارش شده اند، از نقطه ویرگول استفاده می شود. همچنین اسامی نویسندگان در هر یک از منابع بر اساس حروف الفبا تنظیم می شود.
در فهرست منابع نیز، منابع بر اساس زمان انتشار مطلب از قدیمی ترین به جدیدترین لیست می شوند. در صورتی که چند منبع در یک سال منتشر شده باشند، از حروف الف، ب، ج و یا a، b، c و … برای تفکیک آن ها استفاده می شود. ساختاری کلی این روش به شرح زیر است:

• درون متن: (نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار). مثال: (کریمی 1390)
• در فهرست منابع: نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده (ها). سال انتشار. “عنوان مقاله.” نام مجله به صورت مورب/ شماره جلد مجله(شماره مجله): صفحات. مثال: کریمی، محسن. 1390. “نویسندگی در مجلات علوم تجربی (مقاله مروری).” مجله علمی سازمان نظام پزشکی 29 (2): 176-169.

14- رفرنس دهی به روش ABNT

یکی دیگر از روش های رفرنس دهی ABNT نام دارد که توسط انجمن استانداردهای فنی برزیل ابداع شده و بیشتر در کشورهای پرتغالی زبان به کار می رود. از این روش نیز می توان به دو شکل سیستم عددی و یا سیستم نویسنده و تاریخ استفاده نمود. الگوی اصلی این روش را می توان بدین شکل توصیف کرد.

•  درون متن (نام نویسنده اول; نویسنده دوم، سال انتشار) مثال: (رضایی; حسنی، 1390)
• فهرست منابع: نام خانوادگی نویسنده، حرف اول نام نویسنده (ها). عنوان مقاله. عنوان مجله که به صورت پررنگ است.، شماره جلد مجله، شماره مجله، صفحات، سال انتشار. مثال: رضایی، م؛ و حسنی ، ع. بررسي تغييرات شدت و دوره بازگشت خشك‌ سالی. مجله آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 25 (2): 326-315، 1390.

کلام آخر

در این مقاله با انواع روش های رفرنس دهی آشنا شدید. همانطور که متوجه شدید، بسیاری از روش ها برای حوزه های خاصی از علوم و فنون شکل گرفته اند. اما برخی سبک ها نیز به طور مشترک در کلیه تحقیقات علمی به کار می روند.
شما می توانید در تناسب با نیاز خود از روش های ذکر شده در این مطلب برای ارجاع و رفرنس دهی استفاده کنید. اما به خاطر داشته باشید عدم رفرنس دهی به طرز قابل توجهی ارزش علمی سمینار، پایان نامه و مقاله علمی شما را کاهش می دهد.
پس تمام دقت و مهارت خود را برای انجام یک رفرنس دهی دقیق به کار بگیرید. شما می توانید در این راستا از همیار سمینار نیز کمک بگیرید.