نگارش رساله دکتری و یا انجام پایان‌نامه ارشد یکی از بزرگترین چالشهای پیش روی دانشجویان در فرآیند فارغ التحصیلی خواهد بود. دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد برای نگارش پایان‌نامه خود باید بتوانند یک موضوع قابل اندازه‌گیری را در حوزه تخصصی خودشان مشخص کرده و به یک سری از فرضیات و سوالات مرتبط به آن پاسخ قانع‌کننده بدهند. هرچه سوالات و فرضیات موجود در پایان‌نامه و رساله دکتری منطقی‌تر باشند، این امر موجب بهبود کیفیت پایان‌نامه شده و در نهایت جهت‌دهی درستی به مسیر کلی تحقیق میدهند. اما نگارش رساله دکتری بر خلاف پایان‌نامه ارشد تنها به انتخاب موضوع قابل اندازه‌گیری خلاصه نمی‌شود بلکه نگارش رساله دکتری باید شامل موارد زیر باشد:
- پژوهشی کاملا دست اول به دور از هر گونه کپی‌کاری و سرقت ادبی
- یک مطالعه عمیق در مورد یک موضوع نوآورانه در یک حوزه تخصصی
- یک پژوهش کاملا دست اول و با کیفیت که خروجی آن قابلیت چاپ در ژورنالهای بین المللی و معتبر را داشته باشد.
- یک پژوهش قوی که موجب بهبود و توسعه دانش و ایجاد ارزش افزوده علمی برای جامعه شده و در برگیرنده اکتشافات کاربردی در یک حوزه خاص باشد.
چنانچه فرآیند نگارش رساله دکتری به دقت و به صورت استاندارد انجام شود در نهایت موجب ارائه یک کار با کیفیت علمی شده و این امکان را فراهم میکند تا بتوانید تخصص و مهارت بسیار بالایی را در یک حوزه علمی مشخص به دست آورید. بنابراین انجام رساله دکتری و نگارش پایان‌نامه ارشد فرآیندی است که نیازمند دانش و تخصصی بالا بوده و میبایست بر اساس استانداردهای ساختاری به صورت بخش به بخش و گام به گام به انجام برسد که در ادامه در مورد این موضوع بیشتر صحبت خواهیم کرد.
پیش‌نیازهای انجام رساله دکتری و نگارش پایان‌نامه ارشد
پیش از اقدام به نگارش پایان‌نامه ارشد و انجام رساله دکتری باید به چند مورد دقت داشته باشیم. مورد اول اینکه دانشجو قبل از انتخاب موضوع باید حوزه مورد علاقه خودش را مشخص نماید. فرآیند نگارش رساله دکتری و انجام پایان‌نامه ارشد بسیار زمانبر، هزینه‌بر و تخصصی است که در صورت عدم وجود علاقه به موضوع ممکن است کار نیمه‌کاره رها شود و فرآیند آماده‌سازی پژوهش بی‌نتیجه باقی بماند. در برخی موارد شخص دانشجو موضوعی را برای رساله دکتری یا پایان‌نامه ارشد خود انتخاب میکند که تخصصی در آن نداشته و موجب میشود شخص کار خود را به موسسه انجام پایان‌نامه واگذار کند. بنابراین پیش از شروع نگارش پایان‌نامه ارشد و انجام رساله دکتری توصیه میشود که حتما حوزه تخصصی و مورد علاقه خود را برای تحقیق مشخص و با اساتید راهنما و مشاور مطرح نمائید.
یکی دیگر از فاکتورهای تعیین‌کننده این است که پیش از اقدام به نگارش رساله دکتری و یا انجام پایان‌نامه ارشد حتما به سایت دانشگاه محل تحصیلتان رفته و سایت را به منظور وجود یا عدم وجود یک فرمت استاندارد برای نگارش جستجو کنید. بسیاری از دانشجویان پس از اتمام نگارش پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری مجددا باید رعایت آیین نگارش را اعمال کنند که هزینه و زمان زیادی را به دانشجویان تحمیل خواهد کرد. مورد دیگر مشخص کردن کلیت و کلیدواژه‌های مربوط به عنوان پایان‌نامه و یا رساله است که توصیه میشود قبل از انتخاب آن حتما منابع انگلیسی و فارسی به روز را مطالعه کرده و نمونه‌ای از پایان‌نامه‌های نگارش شده را بررسی نمائید. حتما توجه داشته باشید که پیش از اقدام به نگارش پایان‌نامه ارشد و یا انجام رساله دکتری با اساتید مشاور و راهنمای خود مشورت کنید و یک زمانبندی دقیق برای تمامی فصول و بخش‌ها به تفکیک مشخص کنید. در صورت عدم وجود برنامه‌ریزی و جدول زمانی امکان عقب افتادن از پروژه و ناموفق بودن آن بسیار بالا خواهد بود.
ویژگی های یک پایان نامه و رساله خوب چیست؟
از اصلی‌ترین ویژگی‌های یک پایان‌نامه و یا رساله خوب این است که محتوا، ایده و کلیدواژه‌های آن منحصر به فرد بوده و مربوط به خلاقیت و نوآوری خود شخص است. در همین راستا سعی کنید در زمان انجام پایان‌نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری تا جای ممکن به موضوع کپی رایت و سرقت ادبی (Plagiarism) نیز دقت داشته باشید. سعی کنید به روزترین و جدیدترین مقالات را مطالعه کرده و در بخش نتیجه‌گیری و پیشنهادات این مقالات به دنبال ایده‌های جدید باشید. در بسیاری از مقالات در بخش نتیجه‌گیری، پیشنهادات و محدودیت‌های تحقیق به صورت خلاصه بیان میشود.
پژوهشگر با جمع‌آوری منابع در بخش ادبیات موضوع تسلط خود به عنوان تحقیق را نشان داده و میتواند یک ارتباط قوی بین تحقیقات پیشین و عنوان تحقیق خودش ایجاد کند.
بنابراین سعی کنید در زمان انجام پایان‌نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری حتما جدیدترین مقالات را مطالعه کرده و به عنوان رفرنس در تحقیقتان استفاده کنید. یکی دیگر از فاکتورهای مهم که موجب میشود پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری شما با کیفیت بنظر برسد نحوه نگارش بخش بحث و نتیجه‌گیری است (Result and Discussion) است. این بخش یکی از مهمترین بخش‌های هر رساله و پایان‌نامه‌ای است. چرا که تمامی موارد مربوط به روش تحقیق، نتایج، محدودیت‌ها، یافته‌ها و تحلیل‌های تحقیق در آن گنجانده میشود. بنابراین هرچه بخش بحث و نتیجه یک پژوهش از کیفیت و اعتبار علمی بالاتری برخوردار باشند نشان‌دهنده کیفیت کلی کار خواهد بود. سعی کنید برای بهبود کیفیت پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری‌تان موارد زیر را رعایت کنید:
یافته‌های تحقیق را بصورت شفاف و دقیق بیان کنید و سعی کنید از تکرار نتایج در بخش‌های مختلف خودداری کنید.
سعی کنید یافته‌های پژوهش خود را با مطالعات قبلی مقایسه کرده و ارتباط منطقی و قابل قبولی بین نتایج تحقیق حاضر و پژوهش‌های قبلی ایجاد کنید. این کار موجب میشود که پژوهشگر تفاوتها، شباهت‌ها، صحت‌سنجی، احتمال انحراف در فرآیند پژوهش و یا امکان آنالیز اشتباه داده‌ها را هرچه کارآمدتر مورد ارزیابی قرار دهد.
محدودیت‌ها و مشکلات پیش روی تحقیق را مشخص نموده و تاثیر این موضوع در یافته‌ها و نتایج پژوهش را بیان کنید. این کار باعث میشود که مخاطب شما از شرایط تحقیق و امکان تعمیم نتایج آگاهی داشته باشد.
استنتاج و تحلیل یافته‌های تحقیق بر اساس داده‌های آماری یکی دیگر از موارد ضروری برای نگارش پایان‌نامه ارشد و انجام رساله دکتری است. پژوهشگر باید بتواند یافته‌های تحقیق که مبتنی بر داده‌های اولیه است را با روشی کاملا استنتاجی و تحلیلی مورد نقد و بررسی قرار دهد.
تایید و یا رد فرضیات و پاسخ به سوالات تحقیق بر اساس یافته‌های بدست آمده و به صورت کاملا منطقی و علمی.
چارچوب‌بندی برای انجام پایان‌نامه ارشد و نگارش رساله دکتری
تفاوتی ندارد که قصد دارید مقاله علمی بنویسید، یک پایان‌نامه ارشد نگارش کنید و یا یک پروژه سنگین‌تر مانند رساله دکتری را انجام داده و از آن دفاع کنید. در تمامی موارد زمانی که بحث پژوهش و تحقیق مطرح میشود، باید مرحله به مرحله پیش رفته و مطالب را آماده کرد. در ابتدا قبل از اقدام به انجام پایان‌نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری سعی کنید چارچوب بندی پروژه‌تان را به اتمام برسانید. شاید این سوال برای شما ایجاد شود که چطور باید پروژه‌ام را چارچوب‌بندی کنم. سعی کنید فرآیندی را برای نگارش پایان‌نامه و یا انجام رساله دکتری‌تان در نظر بگیرید که برایتان آسان‌تر است. برای مثال برخی از پژوهشگران برای انجام پایان‌نامه ارشد اقدام به استخراج یک مدل مفهومی میکنند و بر اساس آن سوالات و فرضیات را تهیه کرده و فصول پایان‌نامه را نگارش میکنند.
اما برخی دیگر سعی میکنند از ابتدا با طرح سوالات تحقیق و بعد بررسی ادبیات موضوع و در نهایت فرضیه‌سازی و مدلسازی اقدام به انجام پژوهش کنند. بنابراین مشخص کنید رویکرد علمی شما برای نگارش پایان‌نامه ارشد و یا انجام رساله دکتری کدامیک از موارد بالا است. یکی دیگر از اقدامات لازم برای چارچوب‌بندی پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری ایجاد جدول محتوا (Table of Content) برای تحقیق است. بر اساس این جدول تمامی سرفصل‌های پژوهش از پیش مشخص شده و فرآیند نگارش تسهیل میشود. پس توصیه میشود قبل از اقدام به انجام پایان‌نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری حتما چارچوب پژوهشتان را مشخص کنید.
اولین گام در نگارش پایان‌نامه ارشد و انجام رساله دکتری
در هر پژوهش علمی اولین چیزی که نظر خواننده را به خود جلب میکند، عنوان تحقیق (Title) است. بنابراین، شما به عنوان یک پژوهشگر فرصت دارید تا در همان برخورد اول مخاطب را تحت تاثیر قرار داده و نظر او را برای مطالعه کار تحقیقاتی تان جلب کنید. در همین راستا پیشنهاد میشود موضوع پایان‌نامه را به گونه‌ای انتخاب کنید که کاملا شفاف، دقیق و قابل اندازه‌گیری باشد. بطور کلی برای انتخاب یک موضوع خوب باید‌ها و نبایدهایی وجود دارد که میبایست آنها را مدنظر قرار دهیم.
- در صورت امکان از کلمات اختصاری در عنوان استفاده نکنید.
- سعی کنید عنوان شما تا حدی طولانی بوده و کلمات بیشتری در آن استفاده شود (بر اساس تحقیقات انجام گرفته بر روی مقالات چاپ شده در ژورنالهای معتبر بین‌المللی، مقالاتی که عنوان طولانی‌تری دارند تعداد سایتیشن‌های بیشتری دریافت کرده اند). البته نباید طولانی شدن عنوان موجب سردرگمی خواننده بشود. باید کاملا هوشمندانه و دقیق این کار را انجام دهید.
- هیچگاه سعی نکنید سوالات و یا فرضیات پایان‌نامه و یا رساله را به عنوان موضوع تحقیق استفاده کنید.
- قبل از انتخاب موضوع سعی کنید مقالات به روز را بررسی کرده و عناوین آنها را با دقت ببینید.
- عنوان باید بگونه‌ای انتخاب شود که نشان دهنده محتوای تحقیق باشد.
- سعی کنید روندهای تحقیقاتی به روز بین المللی (International Trend) را مورد بررسی قرار دهید و حوزه پژوهشی خودتان را در همین چارچوب بگنجانید.
رعایت تمامی موارد بالا موجب میشود تا اولین گام که سنگ بنای پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری شما است کاملا حرفه‌ای برداشته شود.
بخش دوم در انجام پایان‌نامه ارشد و نگارش رساله دکتری
هر پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری میبایست در برگیرنده بخشی به نام چکیده (Abstract) باشد. دومین بخش و مهمترین بخش بعد از عنوان مربوط به نگارش چکیده است. قبل از اینکه بخواهید این بخش را برای پایان‌نامه ارشد خود و یا رساله دکتری‌تان نگارش کنید باید از مفهوم و اهمیت آن آگاهی داشته باشید. شاید مفهوم چکیده کاملا واضح و مشخص به نظر برسد ولی بهتر است قبل از تصمیم‌گیری در مورد آن اطلاعات کافی داشته باشید. بخش چکیده شامل جمع‌بندی، خلاصه‌سازی بخش های مختلف تحقیق و بیان اهمیت پژوهش است. بنابراین با توجه به نکات ذکر شده خلاصه‌سازی تمام این موارد در قالب چند سطر کار بسیار دشواری است. برای اینکه بتوانیم این بخش از پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری را به بهترین شکل ممکن آماده کرده و تمامی موارد بالا را به درستی در آن بگنجانیم باید بتوانیم به سوالات زیر در چکیده پاسخ دقیق بدهیم.
- دلیل اصلی از نگارش این تحقیق چیست؟
- رویکرد اصلی شما برای انجام این تحقیق چیست؟
- این تحقیق قرار است کدامیک از نواقص و کمبودهای موجود در حوزه علوم را پوشش دهد؟
- سوالات و اهداف تحقیق شما چه چیزهایی هستند؟
- از چه ابزارهایی برای گردآوری و تحلیل‌داده‌ها استفاده کرده‌اید؟
- یافته‌ها و دستاوردهای اصلی تحقیق شما چه بوده است؟
- چه نتیجه‌گیری داشته‌اید و کاربرد این یافته‌ها در چه حوزه‌ای خواهد بود؟
چنانچه در فرآیند نگارش چکیده در رساله دکتری و یا پایان‌نامه ارشد بتوانید به این سوالات به دقت و به درستی پاسخ دهید میتوانید یک چکیده خوب و قوی آماده کنید. اما زمانی باید چکیده را بنویسید که کل تحقیق به پایان رسیده باشد و شما به نتایج تحقیق دسترسی داشته باشید. حتما در انتخاب کلیدواژه‌ها (Keyword) که در بخش انتهایی چکیده جای میگیرند نیز دقت کافی به خرج دهید چرا که در نتایج جستجوی اینترنتی بسیار مهم بوده و مقاله شما را در صدر قرار میدهند.
سومین بخش در فرآیند نگارش پایان‌نامه ارشد و انجام رساله دکتری
در فرآیند نگارش رساله دکتری و یا انجام پایان‌نامه ارشد بعد از اتمام چکیده حال نوبت به آماده‌سازی بخش سوم یعنی مقدمه (Introduction) است. هدف اصلی از نگارش مقدمه این است به خواننده بگوییم در ادامه در مورد چه مباحثی صحبت خواهیم کرد. ما قصد داریم با نگارش مقدمه قلمرو تحقیق را مشخص کنیم تا مخاطب بداند در ادامه در بخش ادبیات موضوع منتظر چه سرفصل‌هایی باشد و پیشبینی کند آیا محتوای این تحقیق برای او کاربردی خواهد داشت یا خیر. برای اینکه بتوانیم این بخش را به خوبی نگارش کرده و آماده کنیم نیاز است که فاکتورها زیر را در آن رعایت نماییم.
- ارائه یک توضیح مختصر در مورد اهداف، سوالات و کاربردهای تحقیق
- توضیح مختصر در مورد عنوان پایان‌نامه و یا رساله و اهمیت انجام این پژوهش
- ارائه مختصری از ادبیات موضوع (literature review) مرتبط با عنوان تحقیق
- توضیح مختصری در مورد کلیدواژه‌های ذکر شده در بخش چکیده با استفاده از ادبیات موضوع جدید
- نگارش ادبیات موضوع به صورت تحلیلی و استنتاجی به گونه‌ای که بتوان ضرورت و اهمیت تحقیق را بیان کرده و گپ (Gap) علمی را مشخص کرد.
- ضرورت پژوهش را به صورت شفاف بیان کرده و ذکر کنید این تحقیق چه کاربردهایی خواهد داشت.
- پس از بیان مختصر ادبیات موضوع سعی کنید به طور کلی در مورد فرضیه‌های تحقیق نیز صحبت کنید.
- به صورت مختصر در مورد یافته‌های تحقیقات پیشین مرتبط با عنوان پروژه‌تان صحبت کنید.
- به صورت مختصر روش‌شناسی تحقیق (Methodology) را نیز ذکر نمائید.
حال شما می‌دانید که چطور باید چهارچوب و قلمرو تحقیقتان را برای خواننده مشخص کنید تا مخاطب شما با مطالعه مقدمه چند سطری به رویکرد شما برای ادامه کار پی ببرد. میتوان گفت نگارش مقدمه یک هنر است که به خواننده کمک میکند تا دقیقا متوجه شود آیا مطالعه مطالب ارائه شده در این پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری برای او مفید خواهد بود یا خیر.
بخش چهارم در فرآیند نگارش پایان‌نامه ارشد و انجام رساله دکتری
ادبیات موضوع (Literature review) بیشترین حجم از نگارش رساله دکتری و انجام پایان‌نامه ارشد را به خود اختصاص میدهد. ادبیات موضوع به بررسی نظریات و دستاوردهای حاصل از تحقیقات پیشین در یک حوزه علمی مشخص مرتبط با عنوان تحقیق میپردازد. هدف اصلی پژوهشگر از ادبیات موضوع در فرآیند انجام پایان‌نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری این است که خواننده را با دانش موجود و یافته‌های مرتبط با یک موضوع خاص آشنا کرده و در نهایت با ارائه فرضیه‌هایی در چهارچوب نظری تحقیق اقدام به مدلسازی برای حل مشکل پژوهش کند. نقش ادبیات موضوع بسیار با اهمیت است و در صورتی که استانداردهای لازم در آن پیاده‌سازی شود موجب بهبود کار تحقیقاتی شما خواهد شد. برای اینکه بتوانید یک ادبیات موضوع قوی و با کیفیت نگارش کنید باید نکات زیر را رعایت نمایید.
ادبیات موضوع به روز مرتبط با عنوان و قلمرو تحقیق را بررسی و جمع آوری کنید (برای این کار کلیدواژه‌های مرتبط به عنوان رساله دکتری و یا پایان‌نامه ارشد‌تان را مشخص کرده و در پایگاه‌های مختلفی مانند Google scholar, JSTOR, EBSCO, INSPEC, PROJECT MUSE جستجو کنید).
بعد از مرحله جمع آوری منابع نوبت به بررسی و گزینش آنها میرسد. برای اینکه بتوانید منابع مرتبط‌تر به عنوان تحقیق پایان‌نامه ارشد یا رساله دکتری‌تان را انتخاب کنید چند روش را میتوانید مورد استفاده قرار دهید. در روش اول با استفاده از کلیدواژه‌های تحقیق بررسی کنید تا چه اندازه کلیدواژه‌های شما با مقالات گردآوری شده مشابهت دارد و هر چه این تشابه بیشتر باشد به احتمال زیاد ادبیات موضوع یکسانی خواهید داشت. روش دیگر این است که ببینید نویسنده چه سوالات وفرضیاتی را مطرح کرده است و هر چه این موارد به فرضیات و سوالات تحقیق شما نزدیک‌تر بود میتوانید اطمینان داشته باشید که ادبیات موضوع‌تان نیز تشابه بیشتری خواهد داشت. و اما در روش سوم مقایسه مدل و نتایج تحقیق با مدل پیشنهادی و نتایج مورد انتظار خودتان است که به شما کمک میکند پیشبینی درستی از یافته‌های تحقیق خودتان نیز داشته باشید.
پس از گزینش منابع، نوبت به ساختاربندی و مشخص کردن ترتیب ارائه مطالب است. برای این کار سعی کنید با توجه به مقالات به روز، ترتیب ارائه مطالب را مشخص کرده و یکی از آنها را به عنوان الگو برای کار خود انتخاب کنید.
نگارش ادبیات موضوع با توجه به ساختار مشخص شده
در نهایت در زمان نگارش ادبیات موضوع برای رساله دکتری که نسبت به پایان‌نامه ارشد از حجم بالاتری برخوردار بوده و اهمیت بالاتری نیز دارد، نیاز است که مطالب با رویکردی تحلیلی و استنتاجی گردآوری شود تا بتوان گپ پژوهشی (Research Gap) را بصورت دقیق مشخص کرد.
پنجمین بخش در فرآیند انجام پایان نامه ارشد و نگارش رساله دکتری
شاید بتوان گفت تنها بخش از فرآیند نگارش پایان‌نامه ارشد و یا انجام رساله دکتری که ارتباط کمی با عنوان تحقیق دارد، بخش روش‌شناسی تحقیق یا متدولوژی (Methodology) است. چرا که قالب مشخصی را در بر میگیرد و برای بیشتر تحقیقات یکسان است. برای مثال فرض کنید 10 رساله دکتری با موضوعات مختلف در حوزه علوم انسانی وجود دارد که همه آنها از نرم افزارهای SPSS و SmartPLS برای تحلیل و از پرسشنامه برای گردآوری داده استفاده کرده‌اند.
بنابراین این ابزارها و روشها استاندارد بوده و ارتباط کمی با عنوان و موضوع تحقیقات دارند. تا قبل از آغاز بخش روش‌شناسی تحقیق شما به موضوعاتی مانند سوالات، فرضیات، ادبیات و یافته‌های تحقیقات پیشین و مدل مفهومی تحقیق پرداخته بودید. حال نوبت به آن رسیده است تا در این بخش از فرآیند نگارش رساله دکتری و انجام پایان‌نامه ارشد به آزمایش فرضیات و سوالات تحقیق و ابزارهای آنها و نحوه گردآوری داده‌ها بپردازید. نگارش بخش روش شناسی تحقیق نیاز به دانش بالایی در مورد ابزارهای گردآوری و تحلیل داده‌ها دارد. ولی به طور کلی برای اینکه بتوانید این بخش از پایان‌نامه ارشد و یا رساله دکتری‌تان را با کیفیت انجام دهید نیاز است که موارد زیر را مدنظر داشته باشید.
- متدولوژی قوی باید به گونه‌ای طراحی شود که بتواند به سوالات تحقیق پاسخ روشن و دقیقی بدهد و منطبق با اهداف تحقیق باشد.
- فرآیند و ابزار جمع آوری داده‌ها، روش تحلیل داده‌ها، جامعه آماری روش نمونه‌گیری و موقعیت زمانی و مکانی تحقیق باید کاملا شفاف بیان شوند تا چنانچه پژوهشگر دیگری قصد داشت آزمون طراحی شده توسط شما را مجدداً طراحی و آزمایش کند، مشکل و ابهامی در این رابطه نداشته باشد.
- بیان منطق و استدلال خودتان از انتخاب این روشها و ابزارهای تحلیل داده‌ها، چرایی انتخاب جامعه آماری و روش نمونه‌گیری و تمامی فاکتورهای مرتبط به روش‌شناسی تحقیق را به صورت کامل و با جزئیات بیان کنید.
- ارزیابی استدلال‌های بیان شده در مورد چرایی انتخاب روشها و ابزارهای تحقیق.
- متدولوژی در پایان‌نامه و رساله از اهمیت بالایی برخوردار است. دانشجویان کارشناسی ارشد و یا دکتری با نگارش این بخش میتوانند میزان تسلط خودشان بر اصول و ابزارهای روش تحقیق را نشان دهند.
ششمین بخش در فرآیند انجام پایان نامه ارشد و نگارش رساله دکتری
این بخش از فرآیند نگارش پایان‌نامه ارشد و انجام رساله دکتری که جزء آخرین بخش‌های یک تحقیق علمی محسوب میشود، بحث و نتیجه‌گیری (Result and Discussion) نام دارد. معمولا پژوهشگران این دو بخش را بصورت جداگانه از هم نگارش میکنند تا بتوانند محتوا و مطالب آن را به طور دقیق و کامل‌تری پوشش دهند. ولی آوردن مطالب در قالب یک بخش نیز موضوع عجیبی نخواهد بود. در بخش نتیجه‌گیری (Result) به ارائه یافته های کاربردی تحقیق می پردازیم. در این بخش از پایان‌نامه و یا رساله دکتری تحلیل‌های آماری در قالب جدول و شکل ذکر شده و مشخص میشود آیا فرضیات تحقیق درست بوده‌اند یا خیر و آیا می‌توانیم با نتایج حاضر به سوالات تحقیق پاسخ دهیم یا خیر. این بخش از رساله دکتری بر خلاف پایان‌نامه ارشد کاملا تحلیلی و استنتاجی خواهد بود.
پژوهشگر باید بتواند ادبیات موضوع مرتبط با یافته‌های تحقیقش را در این بخش قرار داده و تا جای ممکن آن را پوشش دهد. و اما در بخش بحث (Discussion) باید به تفسیر و توضیح نتایج بدست آمده بپردازید، به فرضیات و سوالات تحقیقتان با توجه به مطالعات پیشین و یافته‌های تحقیق پاسخ دهید، رویکرد مطالعاتی و پژوهشی خود را تبیین کنید و در نهایت به صورت منتقدانه نتایج را ارزیابی نمایید. در بخش بحث (Discussion) نیاز است که با توجه به ادبیات موضوع و فرضیات، یک بازبینی بر روی یافته‌های تحقیقتان انجام داده و بتوانید کاربرد آنها را مشخص کنید. در این بخش معمولا میتوانید پیشنهادات و محدودیت‌های تحقیق را نیز بیان کرده و به خواننده در درک بهتر مطالب کمک نمائید.
بخش پایانی در فرآیند نگارش پایان‌نامه ارشد و انجام رساله دکتری
پس از اتمام نگارش مطالب مربوط به رساله دکتری و یا پایان‌نامه ارشد حال نوبت به رفرنس‌دهی و معرفی منابع استفاده شده در تحقیق میرسد. برای اینکه بتوانید موثق بودن گفته‌های خود در پایان‌نامه را به اثبات برسانید باید رفرنس‌دهی دقیق و به روز داشته باشید و سعی کنید از یکی از روشهای زیر استفاده کنید:
- MLA:معمولا در حوزه علوم انسانی مورد استفاده قرار میگیرد و نام نویسنده و شماره صفحات در داخل پرانتز هستند.
- APA: معمولا برای رشته‌های روانشناسی، آموزش و علوم اجتماعی مورد استفاده قرار میگیرد و نام نویسنده و تاریخ در داخل پرانتز است.
- Chicago A: معمولا برای رشته‌های تاریخ و کلیه گرایشات علوم انسانی کاربرد دارد که اطلاعات منبع بصورت متنی (Notes) بیان میشود.
- Chicago B: در حوزه گرایشات علوم تجربی، علوم اجتماعی و علوم انسانی مورد استفاده است و نام نویسنده و تاریخ داخل پرانتز است.
- Turabian: در حوزه گرایشات علوم تجربی، علوم اجتماعی و علوم انسانی کاربرد دارد و ممکن است نام نویسنده و تاریخ در داخل پرانتز باشد و یا نباشد.
- Harvard: کاربرد داشته و نام نویسنده و تاریخ درون پرانتز خواهد بود.
- Vancouver: معمولا این رفرنس‌دهی در حوزه پزشکی کاربرد دارد و تاریخ و شماره صفحات و اطلاعات عددی در انتهای رفرنس ذکر می‌شوند.
- OSCOLA: برای رشته‌های حقوق مورد استفاده است و رفرنس‌دهی منبع به صورت متنی (Notes) خواهد بود.
- IEEE: برای رشته‌های مهندسی و فناوری اطلاعات مورد استفاده بوده و تاریخ و شماره صفحات در انتهای رفرنس ذکر میشود.
رفرنس‌نویسی - رشته‌های دانشگاهی - آزمونهای استاندارد بین‌المللی - پایگاه‌های اطلاعات علمی
