پروپوزال یا طرح تحقیق، پیش نویس پژوهشی است که شما می بایست برای اخذ مدرک تحصیلی خود انجام دهید. در پروپوزال، شما به معرفی موضوعی که برای پایان نامه خود انتخاب کرده اید، توضیح اهمیت آن موضوع، ذکر پژوهش هایی که در گذشته در این باره صورت گرفته، و نتایجی که فکر می کنید از تحقیق خواهید گرفت می پردازید. همچنین روش یا روش هایی که در پژوهش از آن ها بهره خواهید گرفت را ذکر می‌کنید.
شکل پروپوزال بنا بر هدفی که از آن دارید و یا به مقتضای رشته تحصیلی شما میتواند قدری متغیر باشد. اما شکل بندی بنیادین آن، همواره باید شامل عنوان بندی های مشابه و بخش های زیر باشد:
۱- موضوع تحقیق ( Project Title )
ذیل این عنوان میبایست عنوان دقیق تحقیق خود را ذکر کنید. برای مثال:
Project Title: Women Role in Southeast Thailand
۲- توضیح موضوع و اهمیت آن (Importance and Statement of Topic)
در این بخش میبایست جوانب موضوع، چگونگی ارتباط آن با رشته تحصیلی مورد نظر، و اهمیت موضوع به لحاظ علمی و کاربردی را توضیح دهید. روشن کنید چرا این موضوع باید برای استاد راهنمای بالقوه ی شما جذاب باشد؟ چه مشکل یا مساله ی جدیدی را می‌خواهید مطرح کنید؟ و چرا حل آن مهم است؟
۳- ادبیات تحقیق و پژوهش های مرتبط (Review of Literature and Relevant Topics)
زیر این عنوان، باید توضیح مختصر اما جامعی همراه با رفرنس دهی صحیح آکادمیک (استاندارد هاروارد) درباره پژوهش هایی که پیش از شما روی این موضوع و موضوعات نزدیک به آن انجام شده بدهید. در این بخش در واقع باید به ذکر پژوهش هایی بپردازید که شما قصد دارید یافته های آنها را تکمیل کنید، اشتباهات آنها را رفع نمایید و یا نتایج آن ها را رد کنید. این قسمت باید به استاد راهنمای بالقوه ی شما اثبات کند که شما مطالعه و احاطه ی کافی به مطلبی که موضوع پژوهش است را دارید. بیشترین استفاده از منابع تحقیق (که در قسمت آخر می آیند)، چه کتاب باشند چه مقاله، نشریه، ویدئو یا هر مورد دیگر، در این قسمت انجام میشود.
۴- اهداف و فرضیه ها (Aims and Hypothesizes)
در این بخش باید به ذکر نتایجی بپردازید که فکر می‌کنید از تحقیق خواهید گرفت. توضیح دهید که از انجام تحقیق چه هدفی دارید؟ به کدام سمت حرکت می‌کنید؟ و فکر می‌کنید به کجا خواهید رسید؟ چه گزاره هایی را ممکن است رد یا اثبات کنید؟ باز هم توضیح دهید پژوهش شما دقیقاً چه کارآیی (هایی) خواهد داشت.
۵- روش ها و ابزار های تحقیق (Methodology)
در این قسمت توضیح دهید که در انجام پروژه از چه روش های علمی سود خواهید برد و چه ابزارهایی را برای رسیدن به اهداف تحقیق به خدمت خواهید گرفت. این ها می بایست روش های استاندارد تحقیق باشند که در مورد خاص تحقیق شما کاربرد دارند.
فهرستی از منابعی که در نوشتن پروپوزال از آنها استفاده کرده اید، پایه ی مطالعات قبلی شما هستند یا اینکه فکر می کنید از آن ها استفاده خواهید کرد را الفبایی و منظم کنید و در این بخش بیاورید. رفرنس دهی می بایست با استاندارد هاروارد منطبق باشد.
نکات مهم
۱- پروپوزال را با موضوع شروع نکنید، بلکه عنوانی مانند مثال زیر را در روی جلد بیاورید و بعد متن پروپوزال را بنویسید:
A PhD / Master Dissertation Proposal Presented to
The Department of Gerontology
Faculty of Gerontology
University Putra Malaysia
Presented By : Maryam Mobini
۲- این نکات را در مورد انتخاب و نگارش تیتر پروژه رعایت کنید:
الف) سعی کنید موضوع روشن و ساده باشد. از خوشگل کردن عنوان تحقیق خودداری کنید!
ب) عنوان پروژه را به صورت خلاصه ای فشرده از آن چه در ذهن دارید در نظر بگیرید. سعی کنید با همان یک جمله عنوان پروژه بتوانید چارچوب کلی تحقیق و هدف هایتان را به خواننده منتقل کنید. عنوان کار شما باید کاملاً مشخص کند که شما می خواهید چه چیز را و در چه شرایطی مطالعه کنید.
پ) در جمله بندی عنوان پروژه دقت کنید تا چیدمان آن طوری باشد که آنچه اصل موضوع تحقیق شماست از فرع آن قابل تشخیص باشد. به این دو مثال دقت کنید:
Red-haired Musicians and Their Preferences for Music Style
Music Style Preferences of Red-haired Musicians
در این جا هر دو جمله ظاهراً یک مفهوم را منتقل میکنند: ”سلیقه موزیسین های مو قرمز در انتخاب سبک موسیقی” . اما عملاً تفاوتی بین این دو وجود دارد و آن هم این است که در جمله اول، تعبیر خواننده این است که توجه بیشتر ما به موزیسین های مو قرمز است و ما اول موزیسین های مو قرمز را بررسی می کنیم و بعد به سلیقه موسیقیایی آنها می‌پردازیم. اما در جمله دوم برعکس، اولویت به سبک های موسیقی و سلیقه موسیقیایی داده شده و موزیسین های مو قرمز در درجه دوم قرار دارند.
ت ) سعی کنید کلمات اضافی را از عنوان پروژه حذف کنید. دو مثال زیر در واقع یکی هستند، اما شماره ۲ مقبولیت بیشتری دارد:
The Systematic Development which has occurred during the last fifty years and has Changed the face of Southeast Asia
Changes and Development in Southeast Asia
ث) در هنگام انتخاب موضوع توجه کنید که موضوع تحقیق شما باید برای کسی که پروپوزال را بررسی می کند جذاب باشد و استفاده از بودجه ی دولتی جهت انجام آن پروژه معقول به نظر برسد. به عنوان مثال اگر موضوع تحقیق شما در مورد ایران باشد، برای دولت مالزی سرمایه گذاری روی شما به عنوان دانشجو هیچ گونه توجیهی ندارد. پس سعی کنید موضوعی انتخاب کنید که در مورد مسائل کلی یا در زمینه ی مسائل مربوط به کشور مالزی باشد.
۳- در مورد
(۱)هدف هایی که از تحقیق دارید
(۲) دقت داشته باشید که ابژه ای (موضوع و دست مایه ای) که برای مطالعه انتخاب کرده اید (Objectives) ارتباط کامل داشته باشند و در نگارش پروپوزال سعی کنید که این رابطه را به خوبی نمایش دهید.
۴- در زمینه چگونگی انتخاب روش تحقیق نیز، وضع به همین ترتیب است. سعی کنید مناسب ترین، عملی ترین، علمی ترین و همخوان ترین روش را برای پژوهش مورد نظرتان انتخاب کنید.
۵- پروپوزال را تمیز و با بخش بندی مناسب تحویل دهید. سعی کنید مرز بین عنوان ها مشخص باشد و مطالب را بر روی یک روی کاغذ A4 تایپ کنید.
۶- حجم پروپوزال میبایست برای دوره های کارشناسی ارشد حداقل ۵ صفحه و برای دکتری حداقل ۸ صفحه باشد. در این میان حداقل یک صفحه به ادبیات تحقیق و حداقل یک صفحه به منابع تحقیق اختصاص دهید. سعی کنید از منابع جدید و به روز (حداقل از سال ۲۰۰۰ به بعد) استفاده نمایید و همه ی منابع پروژه فارسی زبان نباشند. همچنین توجه بفرمایید فونت استاندارد برای متن پروپوزالTimes and New Romans با سایز ۱۲است.
۷- از نوشتن موارد اضافه در پروپوزال، مثل عریضه نویسی برای استاد راهنما و غیره، جداً خودداری کنید. از توضیح اضافه هم پرهیز کنید.
۸- در مورد نگارش انگلیسی، حتماً درباره متن پروپوزال با یک مترجم و یا کسی که انگلیسی ادبی را به خوبی میداند مشورت کنید. متن پروپوزال میبایست به لحاظ علمی و ادبی هیچ غلطی نداشته باشد.
۹- پروپوزال را جدی بگیرید! سنجش علمی شما در واقع فقط از طریق پروپوزال میسر است. پس تمام تلاش و دانش خود را برای تنظیم آن به کار بگیرید.
شیوه نگارش طرح نامه پژوهشی (پروپوزال)
بسیاری از دانشجویان و پژوهشگران تازه کار، درک درستی از معنای کارکرد و اهمیت پروپوزال پژوهشی ندارند. کیفیت پژوهش، نسبت مستقیمی با کیفیت پروپوزال دارد. پروپوزال بد حتی اگر به تصویب هم برسد، پروژه را خراب میکند. پروپوزال خوب، برعکس نه تنها موفقیت پروژه را نوید میدهد، بلکه کمیته پروژه را نیز در به رسمیت شناختن شما به عنوان پژوهشگری توانا تحت تأثیر قرار میدهد. هدف از پروپوزال پژوهشی آن است که دیگران باور کنند که شما قصد انجام پروژه پژوهشی ارزشمندی را در سر دارید و شایسته انجام آن هستید و برنامه کاری مناسبی برای تکمیل آن دارید. اصولاً هر پروپوزال پژوهشی باید همه عناصر کلیدی مندرج در فرآیند پژوهشی را داشته باشد و اطلاعاتی کافی را به خواننده بدهد تا بتواند به ارزیابی پژوهش پیشنهادی بپردازد.
همه پروپوزال های پژوهشی، صرف نظر از حوزه پژوهش و روشی که برای انجام آن بر می‌گزینند، باید به سه پرسش زیر پاسخ دهند:
۱- آنچه که می‌خواهید انجام دهید، چیست؟
۲- چرا می‌خواهید آن را انجام دهید؟
۳- چگونه آن را انجام خواهید داد؟
پروپوزال باید حاوی اطلاعاتی باشد که خوانندگانش متقاعد شوند که شما ایده پژوهشی مهمی در سر دارید، دریافت درستی از ادبیات موضوع و مباحث مهم مربوط به آن دارید و در نهایت آن که روش شما روشی معتبر است.
کیفیت پروپوزال پژوهشی شما نه تنها به کیفیت پروژه پیشنهادی، بلکه به چگونگی نگارش پروپوزال شما بستگی دارد. این خطر وجود دارد که یک پروژه پژوهشی خوب به دلیل آنکه پروپوزال آن نگارش خوبی ندارد، رد شود. از این رو، به صلاح است که نگارش شما منسجم، روشن و برانگیزاننده باشد. هدف از این موضوع، تمرکز شیوه نگارشی پروپوزال است و نه نحوه بسط ایده های پژوهشی.
عنوان
عنوان پژوهشی باید مختصر و توصیفگر باشد. برای مثال می توان عبارت “پژوهشی درباره …” را به کار نبرد. عنوان ها اغلب بر حسب کارکرد پژوهش بیان می‌شوند، زیرا چنین عنوان هایی به روشنی نشان دهنده متغیرهای مستقل و وابسته هستند. با وجود این، در صورت امکان، عنوانی روشنگر و جذاب انتخاب کنید. یک عنوان خوب نه تنها توجه خواننده را جلب می کند، بلکه باعث میشود او جهت گیری مثبتی به پروپوزال پیدا کند.
چکیده
چکیده خلاصه کوتاهی از کل پروپوزال است که نباید بیش از حدود ۳۰۰ کلمه باشد. چکیده باید شامل بیان مسئله، ضرورت پژوهش، فرضیه (در صورت وجود)، روش و یافته های اصلی پژوهش باشد. توصیف روش میتواند شامل طراحی، روال کار، نمونه گیری و ابزار مورد استفاده باشد.
مقدمه
هدف اصلی از نگارش مقدمه، ایجاد پیشینه یا بستر لازم برای مسئله پژوهشی شماست. چگونگی صورت بندی مسئله پژوهش، شاید بزرگ ترین مشکل نگارش پروپوزال باشد. اگر مسئله پژوهش در بستر ادبیاتی عام و پریشان شکل گرفته باشد، در آن صورت بی مایه و غیرجالب می‌نماید، اما اگر همان مسئله در بستر حوزه پژوهشی بسیار دقیق و روزآمدی جای گرفته باشد، آنگاه اهمیتش آشکار خواهد شد.
متاسفانه قانون خاصی برای چگونگی نگارش پاراگراف آغازین که هم جالب و هم روشنگر باشد، وجود ندارد. این امر تا حدود زیادی به خلاقیت شما و عمق درکی که از جوانب مسئله دارید بستگی دارد، و اینکه تا چه حدی میتوانید به نحوی روشن، به مسئله پژوهش بیندیشید.
با وجود این، بکوشید نخست مسئله پژوهش خود را یا بر بستری از حوزه های داغ و امروزی جای دهید یا بر حوزه های قدیمی تر که هنوز زنده و مورد توجه هستند بنا کنید.
دوم آن که لازم است پیشینه تاریخی مختصر اما درخوری ارائه دهید. سوم آن که، بستری امروزین فراهم آورید چنان که در چنین بستری، مسئله پژوهش پیشنهادی شما جایگاهی محوری پیدا کند و در نهایت باید بازیگران کلیدی را شناسایی کنید و به مربوط ترین و نمایاننده ترین موارد و مطالب منتشر شده اشاره کنید. خلاصه آن که بکوشید مسئله پژوهشتان را تا حد امکان برجسته سازید و در عین حال اهمیتش را توضیح دهید.
مقدمه معمولاً با عبارتی کلی درباره حوزه مسئله پژوهش و تمرکز بر مسئله ای خاص آغاز میشود. به دنبال آن نیز توجیه یا دلیل منطقی پرداختن به چنین مطالعه ای می‌آید. مقدمه معمولاً موارد زیر را در بر میگیرد:
۱- بیان مسئله پژوهش، که اغلب با عنوان هدف از پژوهش نیز نام برده میشود.
۲- فراهم آوردن بستر و آرایش صحنه برای مسئله پژوهشتان، به نحوی که ضرورت و اهمیت آن را نشان دهد.
۳- ارائه دلیل منطقی مطالعه پیشنهادی و نشان دادن چرایی ارزشمندی انجام آن.
۴- شرح مختصر مباحث عمده و مسائل فرعی که پژوهشی به آنها میپردازد.
۵- شناسایی متغیرهای مستقل و وابسته آزمایش یا مشخص کردن پدیده ای که می خواهید مطالعه کنید.
۶- بیان فرضیه یا نظریه (اگر وجود دارد). در پژوهش های اکتشافی یا پدیدار شناختی، نیازی به داشتن فرضیه نیست (لطفاً فرضیه را با گمانه های آماری بی اهمیت اشتباه نگیرید).
۷- تعیین حدود یا مرزهای پژوهش پیشنهادی برای رسیدن به تمرکزی روشن.
۸- ارائه تعاریفی از مفاهیم کلیدی (این مورد اختیاری است).
مرور ادبیات پژوهش
گاهی مرور ادبیات پژوهش در بخش مقدمه جای میگیرد. با وجود این، بیشتر تصمیم گیران و تصویب کنندگان پروپوزال ها ترجیح میدهند بخش جداگانه ای به این امر اختصاص یابد که در آن، مروری کلی بر ادبیات پژوهش انجام شده باشد. مرور ادبیات پژوهش کارکردهای مهمی دارد از جمله:
۱- این اطمینان را فراهم می‌آورد که شما آن چه را که پیش از این گفته شده است، تکرار نخواهید کرد.
۲- به کسانی که شالوده پژوهش شما را بنیان نهاده اند، اعتبار می‌بخشید.
۳- دانش شما را پیرامون مسئله پژوهشی، نشان میدهد.
۴- درک شما را از مباحث پژوهشی و نظری مربوط به مسئله پژوهش نشان میدهد.
۵- توانایی شما را در ارزیابی انتقادی اطلاعات ادبیات مربوط به موضوع، آشکار میکند.
۶- توانایی شما را در ترکیب و سنتز ادبیات موجود نشان میدهد.
۷- دریافت های نظری جدید به دست می دهد یا الگوی جدید ارائه می کند که همان چهارچوب مفهومی پژوهشتان است.
۸- خواننده پروپوزال را متقاعد میکند که پژوهش، پیشنهادی در غنی سازی ادبیات موضوع مشارکتی مهم و بنیادی خواهد داشت (یعنی مشکل نظری مهمی را حل یا شکاف بزرگی را در ادبیات مورد نظر پر میکند).
بیشتر پژوهشگران تازه کار در مرور ادبیات تحقیق، دچار این مشکلات هستند:
۱- فقدان سامان و ساختار
۲- فقدان تمرکز، وحدت و انسجام
۳- تکراری بودن
۴- کوتاهی در ذکر مقالات و آثار پر نفوذ
۵- ناتوانی در همراهی با پیشرفت های جدید
۶- ناتوانی در ارزیابی انتقادی مقالات و آثار ذکر شده
۷- ذکر منابع نامربوط و نامعتبر
۸- وابستگی بیش از حد به منابع دست دوم
در صورت وجود هر یک از نقایص بالا در پروپوزال، بعدها با مشکل مواجه خواهید شد.
راه های گوناگون برای تنظیم ادبیات پژوهش وجود دارد. برای آن که مرور ادبیات پژوهشتان نظم و انسجام یابد، از تیترهای فرعی استفاده کنید. برای مثال، پس از اشاره به اهمیت حوزه پژوهشی‌تان و وضیعت کنونی پیشرفت های این حوزه، میتوانید زیر بخش های متعددی را به مباحث مرتبط اختصاص دهید. از جمله: الگوهای نظری، ابزار اندازه گیری، تفاوت های فرهنگی و جنسیتی و غیره.
به خاطر داشتن این نکته سودمند است که شما می‌خواهید داستانی برای مخاطبانی نقل کنید. بکوشید این داستان را به گونه ای برانگیزاننده و درگیرکننده نقل کنید، حوصله آنان را سر نبرید، زیرا ممکن است منجر به رد پروپوزال احتمالاً ارزشمند شما شود. (فراموش نکنید که ارزیابان پروپزال ما نیز به هر حال انسان هستند).
روش
بخش روش بسیار مهم است زیرا نشان میدهد که شما چگونه به مسائل پژوهش می‌پردازید. این بخش نشان دهنده برنامه کاری شماست و فعالیت های ضروری برای کامل شدن پروژه را شرح می دهد.
اصل راهنمای نگارش بخش روش این است که باید در بردارنده اطلاعات کافی باشد تا خواننده بتواند تعیین کند که آیا روش شما معتبر است یا نه. حتی برخی می گویند که پروپوزال خوب باید واجد چنان جزئیاتی باشد که پژوهشگر صلاحیت دار دیگری نیز بتواند آن پروژه را به انجام برساند.
لازم است نشان دهید که از روش های جایگزین نیز شناختی کافی دارید، و بر اساس این شناخت به گونه ای از روش خود دفاع کنید که گویی مناسب ترین و معتبرترین راه پرداختن به مسئله پژوهشی است.
لطفاً توجه داشته باشید که ممکن است روش پژوهش کیفی بهترین پاسخ را به مسئله پژوهشی‌تان بدهد. اما از آن جا که جریان غالب پژوهشگری هنوز هم علیه پژوهش های کیفی به ویژه انواع پدیدار شناختی آن دچار پیش داوری است، لازم است که روش کیفی‌تان را به خوبی توجیه کنید. علاوه بر این چون تحلیل کیفی ملاک ها و رسوم چندان تثبیت شده و پذیرفته شده ای ندارد، بخش روش پروپوزال شما باید بسیار پرداخته تر و پخته تر از آن چه که در سنت پژوهش های کمی است، باشد.
مهم تر آن که، فرآیند گردآوری داده ها در پژوهش های کیفی در مقایسه با پژوهش های کمی تأثیر بسیار بیشتری بر نتایج پژوهش می‌گذارد. به همین دلیل توصیف چگونگی جمع آوری و تحلیل داده ها، توجه و دقت بسیاری می‌طلبد (شیوه نگارش بخش روش برای پژوهش های کیفی، موضوعی است در خور فرصتی دیگر).
اما بخش روش در پژوهش های کمی عموماً باید دارای بخش های زیر باشد:
۱- طراحی- آیا روش شما مطالعه ای پرسشنامه ای است یا تجربه ای آزمایشگاهی؟ کدام گزینه را برمی‌گزینید؟
۲- سوژه ها یا نمونه ها– چه کسانی در بررسی شما مشارکت میکنند؟ از چه نوع نمونه گیری استفاده می‌کنید؟
۳- ابزار– چه نوع ابزار اندازه گیری یا پرسشنامه را به کار می‌برید؟ آیا آ ن ها را انتخاب می‌کنید؟ آیا آن ها معتبر و قابل اعتماد هستند؟
۴- روال بررسی– چه برنامه ای برای انجام بررسی‌تان دارید؟ چه فعالیت هایی خواهید کرد؟ چقدر طول خواهد کشید؟
نتایج
روشن است که در مرحله پروپوزال، نتیجه ای نمی توانید داشته باشید. اما لازم است که تصویری از نوع داده هایی که می‌خواهید گرد آورید، و شیوه های آمارگیری که به کار خواهید برد داشته باشید تا بتوانید به مسئله پژوهش پاسخ دهید یا فرضیه تان را به محک آزمایش درآورید.
برآورد زمان و هزینه
ملاک ها و معیارهای چندان دقیقی برای تعیین زمان و هزینه مورد نیاز پژوهش در پروپوزال وجود ندارد. اما یک اصل مهم در این زمینه وجود دارد و آن این است که زمان و هزینه پیشنهادی تا حد امکان باید با ذکر جزئیات و زیربخش های متناسب با کل پژوهش ذکر شود. به عنوان مثال میتوان کل پژوهش را به سه یا چهار مرحله تقسیم کرد، بدین گونه: مرحله اول: تعیین جامعه آماری و نمونه ها، مرحله دوم : تنظیم پرسشنامه (یا آماده سازی لوازم آزمایش)،
مرحله سوم : پیمایش، مرحله چهارم: تحلیل داده ها و نتیجه گیری. به نسبت حجم جامعه آماری و تعداد همکاران طرح میتوان زمانی را به هر یک از این مراحل اختصاص داد و آن را در جدولی که امکان مقایسه آسان مراحل در آن وجود دارد تنظیم کرد. برای ارائه بودجه پیشنهادی نیز میتوان یا بر اساس الگوی مرحله ای اقدام کرد یا بر اساس میزان کاری که مجری یا مجریان طرح بر حسب نفر/ساعت انجام خواهند داد. بهتر است در هر دو حالت، هزینه های جنبی از قبیل سفر، تجهیزات و غیره نیز به صورت جداگانه ذکر شود.
مذاکره
پس از پایان نگارش پروپوزال و ارائه آن به هیأت تصمیم گیرنده، بهتر است مذاکره های حضوری نیز با آنان برای توجیه و دفاع از پروپوزال انجام شود. بسیار مهم است که خوانندگان شما متقاعد شوند که پژوهش تأثیر بالقوه مهمی بر پیشرفت های آن حوزه پژوهش خواهد داشت. لازم است حس اشتیاق و اطمینان خود را بدون بزرگنمایی مزیت های پروپوزال، منتقل کنید. به همین دلیل نیز باید به محدودیت ها و ضعف های پژوهش پیشنهادی اشاره کنید که البته به مرور زمان بر طرف خواهد شد.
خطاهای رایج در پروپوزال نویسی
۱- ناتوانی در ارائه بستری مناسب برای تنظیم مسئله پژوهش.
۲- ضعف در تعیین شرایط محدود کننده پژوهش.
۳- ضعف در ذکر منابع راهنما.
۴- ناتوانی در ارائه درست نحوه مشارکت نظری و تجربی دیگر پژوهشگران.
۵- ضعف در تمرکز بر مسئله پژوهش.
۶- ضعف در پردازش استدلال هایی منسجم و متقاعد کننده برای پژوهش پیشنهادی.
۷- طولانی کردن موضوعات کم اهمیت و ایجاز موضوعات مهم .
۸- این شاخ و آن شاخ پریدن– سرک کشیدن به هر جا بدون جهت گیری خاص.
۹- خطاهای متعدد در نقل قول ها و ارجاعات نادرست.
۱۰- کوتاهی یا بلندی بیش از حد.
۱۱- نگارش شلخته و بی سامان
منابع - نگارش مقدمه برای پایان نامه - اهمیت چکیده نویسی در تحقیق