جغرافيا؛ يعني كشور شناسي اين، ديدگاهي است كه در ذهن بسياري از دانش‌آموزان وجود دارد. زيرا دانش‌آموزان در كتاب جغرافياي خود، بيش از هر چيز درباره وسعت، محصولات و وضعيت آب و هواي كشورهاي مختلف مطالعه مي‌كنند. در حالي كه در رشته جغرافيا فقط يك درس در شاخه جغرافياي طبيعي، تحت عنوان جغرافياي قاره‌ها وجود دارد و تمام مباحث اين رشته كاربردي و فني است.در يك كلام مي‌توان گفت كه موضوع جغرافيا مكان است و اين علم، مكان را تا جايي كه به زندگي انسان مربوط مي‌شود، مطالعه مي‌كند و در اين مطالعه سعي دارد سطح زمين را از نظر تمام ويژگي‌هاي آن مانند سردي و گرمي، حاصلخيزي، سستي و سختي، شوري و شيريني، خشكي و رطوبت و هزاران ويژگي ديگر بشناسد. به همين دليل مشاهده مستقيم زمين، روش اصلي مطالعه جغرافيا است. جغرافيا در مقطع كارشناسي در پنج شاخه اصلي جغرافياي طبيعي، جغرافياي انساني ، كارتوگرافي، جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري و جغرافياي سياسي ـ نظامي ارائه مي‌شود و هر يك از گرايش‌هاي جغرافياي طبيعي و انساني داراي شاخههاي متعددي است. البته تفاوت هر گرايش با گرايش ديگر تنها در 8 واحد تخصصي است و به همين دليل بسياري از دانشگاه‌ها در دفترچه راهنماي آزمون سراسري، گرايش‌هاي موجود در دانشگاه خود را ذكر نكرده و تنها به شاخههاي اصلي جغرافيا كه در آن دانشگاه تدريس مي‌شود، اشاره نموده‌اند.
- شاخه جغرافياي طبيعي:
جغرافياي طبيعي علمي است كه محيط طبيعي و تأثير عوامل و عناصر محيطي بر زندگي و فعاليت انسان را مطالعه مي‌كند. اين علم در مقطع كارشناسي داراي دو گرايش ژئومورفولوژي و آب و هواشناسي است.
- گرايش ژئومورفولوژي:
ژئومورفولوژي بيشتر به پديده‌هاي سطح زمين توجه دارد؛ يعني ريخت يا چهره زمين را مطالعه مي‌كند. به همين دليل اين علم ارتباط بسياري با زمين‌شناسي دارد و تحت تأثير يافته‌هاي علم زمين‌شناسي است. چرا كه ريخت يا شكل ظاهري زمين، تبلور اتفاقات درون زمين مي‌باشد. البته زمين‌شناسي بيشتر به اعماق و لايه‌هاي دروني زمين مي‌پردازد اما ژئومورفولوژي فرآيندهاي بيروني يا سطحي زمين را مطالعه مي‌كند.
- دروس تخصصي گرايش ژئومورفولوژي:
ژئومورفولوژي مناطق شهري، نقشه‌ها و نمودارهاي ژئومورفولوژي، هيدرولوژي كاربردي، كاربرد ژئومورفولوژي در برنامه‌ريزي شهري و منطقه‌اي، تفسير نقشه (توپوگرافي و زمين‌شناسي)، پايان‌نامه.
- گرايش آب و هواشناسي (اقليم):
رشته آب و هواشناسي فرآيندهاي حاكم در داخل جو از جمله انرژي و توزيع آن در سطح سياره زمين، حركات جو و قانونمندي‌هاي حاكم بر اين حركات و تأثير اين فعاليت‌ها را بر روي زيست و فعاليت انسان‌ها، جانداران و محيط بي‌جان سياره زمين مطالعه مي‌كند. در اين گرايش بيشتر مسائل آب و هوا و تأثير عناصر و عوالم اقليمي در فعاليت انسان و مسائل بهره‌برداري از زمين مثل كشاورزي مطرح مي‌شود.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل :
- دروس مشترك در شاخههاي مختلف جغرافيا:
جغرافياي آب‌ها، جغرافياي خاك‌ها، جغرافياي زيستي، آب و هواي ايران، ژئومورفولوژي ايران، منابع و مسائل آب ايران، اصول و روش‌هاي برنامه‌ريزي ناحيه‌اي، مباني جغرافياي جمعيت، مباني جغرافياي روستائي، مباني جغرافياي اقتصادي (كشاورزي) ، مباني جغرافياي اقتصادي (صنعت) ، حمل و نقل و انرژي، جغرافياي سياسي، مباني جغرافياي شهري، جغرافياي كوچ‌نشيني، پژوهش ميداني در جغرافيا (روش تحقيق عملي)، زمين در فضا، رياضيات ، آمار و احتمالات ، منابع و مآخذ جغرافياي ايران، فلسفه جغرافيا و جغرافياي كاربردي، تاريخ علم جغرافيا، كارتوگرافي (نقشه‌كشي)، نقشه‌برداري (نظري و عملي)، نقشه‌خواني، روش تحقيق (نظري) ، اصول سنجش از دور، كاربرد عكس‌هاي هوايي و ماهواره‌اي در جغرافيا، كامپيوتر در جغرافيا، مباني علم جغرافيا، زمين‌شناسي براي جغرافيا، مباني اقليم‌شناسي، آب و هواي كره زمين، مباني ژئومورفولوژي.
- دروس اصلي مشترك در گرايش‌هاي جغرافياي طبيعي:
جغرافياي قاره‌ها، جغرافياي كواترنر، زمين‌شناسي ايران، مسائل جغرافيائي مناطق خشك ايران، حفاظت خاك، جنگل و مرتع و مسائل آن در ايران، جغرافياي ناحيه‌اي ايران ، متون جغرافياي طبيعي به زبان خارجي ، جغرافياي انساني ايران، نقشه‌برداري تكميلي، مباني محيط زيست، ژئومورفولوژي اقليمي، كاربرد جغرافياي طبيعي در برنامه‌ريزي شهري و منطقه‌اي (با تأكيد بر ايران).
- شاخه كارتوگرافي:
كارتوگرافي هنر، علم و فن تهيه انواع نقشه براي استفاده در ساختار اقتصادي، فرهنگي، دفاع ملي، روابط بين‌الملل،تعليم و تربيت، جهانگردي و موارد متنوع ديگر است. يعني يك جغرافيدان به ياري نقشه، اطلاعات دقيقي درباره موقعيت‌ها و پراكندگي‌ها به دست مي‌آورد. با توجه به اين كه ما صدها نوع نقشه داريم، مشخص است كه تهيه يك نقشه نياز به مهارتي خاص دارد كه اين مهارت را دانشجوي شاخه كارتوگرافي به دست مي‌آورد.
- دروس پايه و اصلي:
رياضيات ، سنجش از راه دور، ژئومورفولوژي ايران، جغرافياي آب‌هاي ايران، منابع و مآخذ جغرافياي ايران، متون جغرافيايي به زبان خارجي ، جغرافياي خاك‌ها، جغرافياي نظامي ايران، مباني جغرافياي سياسي، فلسفه جغرافيا، زمين در فضا، زمين‌شناسي براي جغرافيا، مباني آب و هواشناسي، جغرافياي آب‌ها، ژئومورفولوژي عمومي، جغرافياي زيستي، كاربرد آمار در جغرافيا، جغرافياي اقتصادي عمومي، جغرافياي جمعيت، جغرافياي روستايي (عمومي و ايران)، جغرافياي شهري (عمومي و ايران).
- دروس تخصصي:
آمار و احتمالات، كامپيوتر، فيزيك نور، كليات جغرافياي جهان، تئوري خطاها، فتوگرامتري، تفسير عكس، هيدروگرافي، نقشه‌برداري، كارتوگرافي رياضي، كارتوگرافي موضوعي، عكاسي و فن چاپ، گرافيك، نقشه‌برداري هيدروگرافي، پروژه كارتوگرافي، كارتوگرافي كامپيوتري، جغرافياي خليج‌فارس، ژئودزي عمومي، نجوم ژئودزي، كارتوگرافي، متون جغرافيايي به زبان خارجي، جغرافياي آب‌هاي ايران، جغرافياي نظامي در ايران.
- شاخه جغرافياي انساني:
جغرافياي انساني به عنوان يكي از شاخههاي مهم علم جغرافيا در دو گرايش جغرافياي شهري و روستائي در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي كشورمان ارائه مي‌شود.
- گرايش جغرافياي شهري:
جغرافياي شهري به مطالعه مسائل مهمي از جمله گسترش شهرها، مسائل اقتصادي و جمعيتي شهرها و بحث روز جغرافياي شهري؛ يعني توريسم مي‌پردازد. بررسي نحوه اشغال فضا، نوع، تمركز و پراكندگي مشاغل در يك شهر و چگونگي جابه‌جايي از محل كار به سكونت، ارتباط شغل و مسكن و تأثيرات متقابل و چندجانبه‌اي كه ميان اين متغيرها برقرار است، در جغرافياي اجتماعي شهرها بررسي مي‌شود.
- دروس اصلي مشترك در گرايش‌هاي مختلف جغرافياي انساني:
جغرافياي جمعيت ايران، جغرافياي روستائي ايران، جغرافياي شهري ايران، جغرافياي اقتصادي ايران، حمل و نقل انرژي، اصول علم اقتصاد، نظريه‌هاي اقتصادي و اقتصاد توسعه، متون جغرافياي انساني به زبان خارجي ، نقشه‌ها و نمودارهاي موضوعي در جغرافياي انساني، ويژگي‌هاي جغرافياي انساني مناطق خشك ايران، جغرافيا و صنعت توريسم، ويژگي‌هاي جغرافيائي كشورهاي توسعه يافته، ويژگي‌هاي جغرافيائي كشورهاي اسلامي، ويژگي‌هاي جغرافيائي آسياي ميانه، كاربرد جغرافياي طبيعي در برنامه‌ريزي شهري و روستائي، جغرافياي تاريخي (با تأكيد بر ايران).
- دروس تخصصي گرايش جغرافياي شهري :
اقتصاد شهري، شهرها و شهرك‌هاي جديد، روابط متقابل شهر و روستا با تأكيد بر ايران، اصول و روش‌هاي برنامه‌ريزي شهري، برنامه‌ريزي شهري در ايران، كارگاه برنامه‌ريزي‌شهري و منطقه‌اي(روش تهيه تفسير طرح‌هاي شهري و منطقه‌اي)،پايان نامه.
- گرايش جغرافياي روستايي:
اين گرايش به بررسي رابطه شهر و روستا، برنامه‌ريزي و توسعه روستايي، نوسازي و آينده روستاها، روستاهاي آينده،علل و عوامل مهاجرت روستانشينان، بهداشت و اوقات فراغت روستائيان، حفظ محيط زيست، نحوه حمل و نقل، كيفيت زندگي و وضعيت اقتصادي روستاها مي‌پردازد.
دروس تخصصي گرايش جغرافياي روستايي:
اصول و روش‌هاي برنامه‌ريزي روستائي، اقتصاد روستائي، روابط متقابل شهر و روستا با تأكيد بر ايران، برنامه‌ريزي روستائي در ايران، كارگاه برنامه‌ريزي روستائي (روش تهيه و تفسير طرح‌هاي روستائي)، پايان نامه.
- شاخه جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري:
شاخه جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري تلاش مي‌كند تا با توجه به عوامل انساني و طبيعي موجود در هر شهر، براي مسائل جمعيتي، اقتصادي و زيست محيطي آن، برنامه‌اي بينديشد تا مطابق اين برنامه مهندسين معمار، عمران، سازه و تأسيسات، بخش‌هاي مختلف شهر را طراحي كرده و مشكلات شهر را حل نمايند.
- شاخه جغرافياي سياسي ـ نظامي:
اين شاخه از جغرافيا به بررسي نقش عوامل جغرافيايي در سرنوشت جنگ‌ها مي‌پردازد؛ عواملي مثل وضعيت ارتفاعات، آب‌و هوا يا وضعيت كشورهاي همسايه كه مي‌تواند نقش بسزايي در سرنوشت يك جنگ و در نتيجه در وضعيت سياسي يك كشور داشته باشد.
- دروس پايه و اصلي:
تهيه و تفسير نقشه‌هاي هوا و اقليم، سازمان‌هاي بين‌المللي، نظاميان و سياست، مباني و اصول
جغرافياي نظامي، اصول روابط بين‌المللي، حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران، مقدمه‌اي بر روش تحقيق در جغرافيا، نقشه‌خواني، مباني عكس‌هاي هوايي، تفسير عكس‌هاي هوايي، اصول سنجش از دور، آشنايي با رسته‌هاي نظامي، اطلاعات و عمليات، طرح و عمليات، اصول آفند و پدافند.
- دروس تخصصي:
آب و هواي مناطق نظامي ايران، تهيه و تفسير نقشه‌هاي ژئومورفولوژي، ژئومورفولوژي ايران، جغرافياي نظامي ايران ، مسائل سياسي و نظامي ايلات و عشاير ايران، جغرافياي نظامي تركيه و عراق، جغرافياي نظامي كشورهاي حاشيه خليج‌فارس، جغرافياي نظامي افغانستان و پاكستان، جغرافياي نظامي شوروي، مسائل نظامي و استراتژيك معاصر، جغرافياي سياسي ايران، تاريخ اجتماعي و سياسي ايران، جغرافياي سياسي خليج‌فارس، جغرافياي اقتصادي سياسي جهان سوم، جغرافياي سياسي جهان اسلام، جنبش‌ها و نهضت‌هاي سياسي اسلام در قرن 20، هنر جنگ، سياست خارجي ايران، نقشه‌هاي موضوعي، جغرافياي آب‌هاي ايران، متون جغرافيا به زبان خارجي .
توانايي‌هاي لازم :
آمار و مباني رياضي در رشته جغرافيا اهميت ويژه‌اي دارد زيرا تهيه مدل‌هاي مختلف و نمايش آنها مانند محاسبه سطح جزر و مد دريا، محاسبه بارش باران يا محاسبه آب‌هاي زيرزميني از طريق علم آمار و احتمالات و زبان رياضي ممكن است. همچنين هندسه و رياضي دو پايه مهم گرايش كارتوگرافي است و به همين دليل به اعتقاد بسياري از استادان رشته جغرافيا بهتر است كه براي اين گرايش از بين داوطلبان گروه رياضي فيزيك دانشجو پذيرفته شود. علاوه بر هندسه و رياضي دانشجوي اين رشته بخصوص دانشجوي جغرافياي انساني بايد به علوم اجتماعي علاقه‌مند بوده و درك خوبي از مسائل اجتماعي داشته باشد تا بتواند مسائل اجتماعي و جمعيتي شهر را بررسي كرده و راه حل‌هاي مناسبي براي مشكلات موجود ارائه دهد.
موقعيت شغلي در ايران :
فارغ‌التحصيلان گرايش آب و هواشناسي مي‌توانند در سازمان هواشناسي، وزارت نيرو، وزارت جهاد كشاورزي، سازمان حفاظت از محيط زيست، شهرداري‌ها، ستاد حوادث غيرمترقبه وزارت كشور و مراكز نظامي مشغول به كار شوند. دانشجويان گرايش ژئومورفولوژي نيز مي‌توانند در وزارت جهاد كشاورزي مشغول به كار گردند. مؤسسه تحقيقات آبخيزداري جهاد كشاورزي نيز كه لايه‌هاي سطحي زمين را براي كنترل فرسايش مطالعه مي‌كند، مركز مناسبي براي جذب فارغ‌التحصيلان اين رشته است و در نهايت بايد به سازمان زمين‌شناسي به عنوان يكي ديگر از مراكز اشتغال فارغ‌التحصيلان اين رشته اشاره نمود. فارغ‌التحصيلان كارتوگرافي نيز مي‌توانند در مراكز متعددي مانند سازمان نقشه‌برداري كشور، سازمان جغرافياي نيروهاي مسلح و وزارتخانه‌هاي نيرو و معادن مشغول به كار شوند. فارغ‌التحصيلان جغرافياي انساني مي‌توانند به عنوان محقق در سازمان برنامه و بودجه، بنياد مسكن انقلاب اسلامي، بنياد مستضعفان و جانبازان، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، سازمان محيط زيست، شهرداري‌ها و وزارتخانه‌هاي آموزش و پرورش، مسكن و شهرسازي، كشور، جهاد كشاورزي، معادن و فلزات، دفاع و نفت مشغول به كار شوند و در بخش بازاريابي كارخانجات كشور فعاليت كنند. همچنين در حال حاضر در اكثر كشورهاي جهان ، افرادي كه در صنعت توريسم كار مي‌كنند، فارغ‌التحصيل جغرافياي شهري هستند. چون بخش مهمي از دروس جغرافياي شهري در زمينه توريسم است. استانداري‌ها و شهرداري‌ها نيز از مراكز اصلي فعاليت فارغ‌التحصيل جغرافياي شهري مي‌باشد. جغرافياي نظامي نيز در مقطع ليسانس يك رشته كاربردي است. به همين دليل فارغ‌التحصيلان اين رشته به راحتي جذب سازمان‌هاي نظامي، انتظامي و سياسي مي‌شوند و در مراكزي مانند ستادهاي تخصصي و عمومي و مراكز مطالعات جغرافيايي نيروهاي مسلح و دفتر مطالعات منطقه‌اي وزارت امور خارجه فعاليت مي‌كنند.
دانشگاه های پذیرنده : ارمیه ، اصفهان ، تبریز ، تربیت معلم تهران ، تریبت معلم سبزوار ، تهران ، رازی – کرمانشاه ، زابل ، زنجان ، سیستان و بلوچستان – زاهدان ، شهید بهشتی – تهران ، شهید چمران – اهواز ، فردوسی – مشهد ، مازندران – بابلسر ، یزد ، امام حسین (ع) – تهران ، غیرانتفاعی طبرستان – چالوس ،
مقاطع تحصیلی : کارشناسی
دوره ها : روزانه ، شبانه ، نیمه حضوری
دانشگاه : دولتی ، پیام نور ، غیر انتفاعی
شاخه ها : کارتوگرافی ، جغرافیای طبیعی ، جغرافیای انسانی ، جغرافیای سیاسی – نظامی ، جغرافیا و برنامه ریزی شهری .