روش نمونه گیری در تحقیق معمولا تاثیر زیادی در نتایج تحقیق خواهد داشت. بسیاری از محققان و نویسندگان بدون توجه به اهداف و ماهیت تحقیق اقدام به انتخاب ساده ترین و در دسترس ترین نوع نمونه گیری یعنی نوع تصادفی آن می کنند. برای اینکه بتوانید یک روش نمونه گیری مناسب تحقیق انتخاب کنید بهتر است استراتژی های زیر را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهید.
1. اهداف تحقیقاتی خودتان را لیست کنید: معمولا روش نمونه گیری باید منطبق بر اهداف و چارچوب تحقیق بود و بتواند فرآیند دستیابی به آن را تسهیل کند. به طور کلی سعی کنید پیش از انتخاب روش نمونه گیری بر روی نحوه تعامل با مخاطبین، نحوه جمع آوری داده ها، پیشبینی در مورد روش و احتمال موفق بودن فرآیند گردآوری و چگونگی دسترسی به جامعه آماری تحقیق های لازم را انجام دهید. برخی از مواقع انتخاب یک روش دشوار برای نمونه گیری و داشتن یک جامعه آماری محدود ممکن است فرآیند گردآوری داده ها را با مشکل اساسی مواجه کند.
2. انجام پیش آزمون بر اساس نمونه گیری مورد نظر: یکی دیگر از راه هایی که بتوانید کیفیت بالای نتایج بدست آمده را تضمین کنید و از دستاوردهای مناسب و داده ها صحیح و کاربردی اطمینان حاصل کنید. این است که حداکثر 30 نمونه را با روش نمونه گیری مورد نظرتان به صورت پیش آزمون مورد بررسی و ارزیابی قرار داده و قابل انجام بودن یا نبودن آن را بررسی کنید.
3. استفاده همزمان از چند روش در کنار یکدیگر: یکی دیگر از راهکارهایی که در فرآیند نمونه گیری پیشنهاد می شود این است که در مرحله پیش آزمون سعی کنید از چند روش مختلف نمونه گیری (ترجیحا سه روش) استفاده کرده و در نهایت در زمان ارزیابی، نتایج بدست آمده را با یکدیگر مقایسه کنید.
موضوعی که در این بخش اهمیت دارد تفاوت میان نمونه گیری و سرشماری است که می بایست به آن دقت کنید. سرشماری تمامی افراد یک جامعه آماری را در برمیگیرد و تمامی آنها در فرآیند گردآوری داده ها دخالت دارند. لازم به ذکر است چنانچه جامعه آماری تحقیق شما یک جامعه بزرگ است نمونه گیری بهتر از سرشماری خواهد بود. در مقابل اگر جامعه آماری کوچک باشد روش سرشماری مناسبتر از نمونه گیری است. به طور کلی روش های نمونه گیری یا انتخاب نمونه در تحقیق به دو دسته تصادفی و غیرتصادفی تقسیم می شود و هر کدام دارای زیرمجموعه هایی است که به صورت زیر تعریف می شوند:
الف) نمونه گیری تصادفی: نوعی از نمونه گیری در تحقیق که برنامه ریزی و فرآیند خاصی برای انتخاب افراد در آن تعریف نشده و معمولا انتخاب افراد مبتنی بر فاکتورهای شانس خواهد بود.
1. نمونه گیری تصادفی ساده (Simple Random Sampling): این نوع از نمونه گیری که در تحقیق های کمی مورد استفاده قرار میگیرد یکی از رایجترین و دردسترس ترین روش ها برای انتخاب نمونه در پایان نامه است. در این روش تمامی افراد جامعه شانس برابر برای انتخاب شدن به عنوان عضوی از نمونه را خواهند داشت.
2. نمونه گیری سیستماتیک (Systematic Sampling): این نوع از نمونه گیری بسیار شبیه به نمونه گیری تصادفی ساده است با این تفاوت که برای انتخاب افراد یک فاصله مشخص و ثابت در نظر گرفته می شود. فرض کنید شما لیستی 1000 نفری از کارکنان بانک را در مقابلتان دارید و قصد دارید از میان آنها 150 نفر را به صورت تصادفی انتخاب کنید. در این روش نمونه گیری یک فاصله 2 تایی بین هر نمونه انتخاب شده قرار می دهید و افراد را انتخاب می کنید. نفر اول شماره 5 نفر دوم شماره 7 نفر سوم شماره 9 و الی آخر انتخاب خواهد شد.
3. نمونه گیری طبقه بندی شده (Stratified sampling): برای اینکه بتوان نمونه گیری را به صورت کنترل شده تر انجام داد و تمامی افراد جامعه آماری را پوشش داد بهترین روش نمونه گیری طبقه بندی شده است. در این روش جامعه آماری را به گروه های مختلف با ویژگی های یکسان تقسیم کرده و سپس اقدام به نمونه گیری تصادفی از هر گروه خواهیم کرد.
4. نمونه گیری خوشه ای (Cluster Sampling): در نمونه گیری خوشه بندی افراد جامعه را به چند گروه و مجموعه کوچک که ممکن است در برگیرنده افراد متفاوت باشد تقسیم می کنیم. در نهایت از میان این گروه ها چند گروه را به صورت تصادفی برای نمونه گیری انتخاب می کنیم.
ب) نمونه گیری غیر تصادفی: تکنیک نمونه گیری غیرتصادفی برای تحقیقات کیفی و اکتشافی استفاده می شود که به نمونه گیری هدفمند هم معروف است.
1. نمونه گیری در دسترس (Convenience Sampling): در این روش از دسترس ترین افراد جامعه درخواست می کنید که در پژوهش شما مشارکت کنند که معمولا نتایج بدست آمده قابل تعمیم به کل جامعه نیست.
2. نمونه گیری متوالی (Consecutive Sampling): نمونه گیری متوالی بسیار شبیه به نمونه گیری در دسترس است با این تفاوت که تا زمانی که اعضای نمونه در دسترس باشند فرآیند نمونه گیری ادامه میابد.
3. نمونه گیری داوطلبانه (Volunteering Sampling): در این روش پژوهشگر تعاملی با اعضای نمونه نداشته و تنها پرسشنامه را در اختیار آنها قرار می دهد و هر کدام از آنها که تمایل بیشتری به مشارکت داشته باشند در نهایت در تحقیق خواهند بود.
4. نمونه گیری هدفمند (Purposive Sampling): در نمونه گیری هدفمند شخص پژوهشگر با توجه به معیارهای ذهنی خودش اقدام به انتخاب افراد نمونه خواهد کرد.
5. نمونه گیری گلوله برفی (Snowball Sampling): در این روش از نمونه گیری شما از اعضای جامعه درخواست می کنید که شخص دیگری را برای مشارکت در تحقیق معرفی کنند.
6. نمونه گیری سهمیه ای (Quota Sampling): در این روش از نمونه گیری با توجه به درصد تشکیل شده از اقشار مختلف از جامعه سعی می کنیم به همان اندازه از جامعه آماری نمونه گیری کنیم. برای مثال جامعه ای که شامل 20 درصد لیسانس، 55 درصد فوق لیسانس و 25 درصد دکتری و بالاتر است و نمونه 100 نفری دارد باید نمونه ای را انتخاب کند که 20 لیسانسه، 55 فوق لیسانسه و 25 دکتر و بالاتر داشته باشد.