بشر در ابتدا براي تهيه لباس و پوشاك و محافظت از خود در مقابل سرما و گرما صنعت نساجي را به وجود آورد. سپس زيرانداز و روانداز خود را به ياري اين صنعت تهيه كرد و امروزه نه تنها انواع پوشاك و فرش و موكت را به ياري صنعت نساجي تهيه مي‌كند بلكه براي ساخت ترمز ماشين، شريانهاي مصنوعي، جاده‌ها، هواپيما‌ها و سايت‌هاي فضايي به منسوجات نياز است.براي مثال بيش از 50% قلب مصنوعي از الياف نساجي درست شده است. همچنين بيش از 75% استحكام تايرها از منسوجات است و در جاده‌سازي نيز قبل از اين كه آسفالت ريخته شود، منسوجات ويژه‌اي را روي سطح جاده مي‌خوابانند كه عمر جاده‌ها را افزايش مي‌دهد. به همين دليل امروزه نمي‌توان همچون گذشته صنعت نساجي را به روش استاد و شاگردي از نسلي به نسل ديگر انتقال داد. چرا كه نساجي در حال حاضر صنعتي بسيار گسترده و پيچيده است كه اداره آن نياز به تخصص و تحصيلات دانشگاهي دارد، تخصصي كه در رشته مهندسي نساجي مي‌توان به آن دست يافت. اين صنعت شامل بخش‌هاي مختلفي مي‌شود كه از آن جمله مي‌توان به كارخانه‌هاي ريسندگي (توليد نخ‌هاي مختلف)، بافندگي (توليد انواع پارچه)، توليد فرش ماشيني و موكت و همچنين كارخانه‌هاي تكميل‌كننده اين كالاها مثل رنگرزي، چاپ و كارخانه‌هاي توليد الياف مصنوعي مثل نايلون و پلي‌پروپيلن اشاره كرد. مهندسي نساجي رشته‌اي است كه دانش و توانايي لازم را براي اداره بخش‌هاي مختلف اين صنعت به دانشجويان مي‌دهد. اين رشته داراي سه گرايش تكنولوژي نساجي و شيمي نساجي و علوم الياف و پوشاك است.
- گرايش تكنولوژي نساجي:
دانشجوي تكنولوژي نساجي نحوه توليد نخ، پارچه، قالي و موكت را مطالعه كرده و آموزش مي‌بيند و تا حدودي با طراحي ماشين‌آلات نساجي و قطعات مختلف آنها آشنا مي‌گردد. همچنين با شيوه‌هاي ريسندگي نخ‌ها، مقدمات بافندگي و بافندگي آشنا مي‌شود و براي شناخت دستگاه‌هاي نساجي دروسي درارتباط با علم مكانيك مي‌گذراند.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل :
- دروس مشترك در گرايش‌هاي مختلف مهندسي نساجي:
رياضي عمومي، فيزيك عمومي، شيمي عمومي، برنامه‌نويسي كامپيوتر، معادلات ديفرانسيل، آمار و احتمالات مهندسي، محاسبات عددي.
- دروس تخصصي گرايش تكنولوژي نساجي:
كارگاه جوشكاري، اصول ساختماني مواد پليمري، استاتيك، نقشه‌كشي صنعتي، ترموديناميك عمومي، كارگاه ماشين‌ابزار، علوم الياف، مقاومت مصالح، ديناميك عمومي، كارگاه ريخته‌گري، فيزيك الياف، بافندگي حلقوي، ريسندگي، طراحي‌ماشين ، مباني مهندسي برق، كفپوش‌هاي ماشيني، مقدمات بافندگي، ريسندگي نخ‌هاي يكسره، تكنيك بافت پارچه، ريسندگي الياف بلند، كارگاه ريسندگي الياف بلند، ريسندگي مدرن، كنترل كيفيت آماري، تجزيه فني بافت پارچه، طرح و محاسبه كارخانه، رنگرزي، چاپ و تكميل، (بسياري از درس‌هاي اين رشته همراه با آزمايشگاه است)
- گرايش شيمي نساجي و علوم الياف:
دانشجوي گرايش شيمي نساجي و علوم الياف در زمينه توليد الياف، خواص الياف، مواد رنگزا، خصوصيات مواد رنگزا و نحوه تكميل مواد نساجي مطالعه مي‌كند. به عبارت ديگر با طرز تهيه الياف و نحوه كاربرد مواد شيميايي در صنايع نساجي آشنا مي‌گردد.
- دروس تخصصي گرايش نساجي و علوم الياف:
نقشه‌كشي صنعتي ، ترموديناميك كاربردي، استاتيك و مقاومت مصالح، شيمي پليمر، كارگاه جوشكاري، شيمي تجزيه، علوم الياف، مباني مهندسي برق ، كارگاه ماشين‌ابزار، اصول مهندسي شيمي، مكانيك سيالات، آزمايشگاه شناسائي الياف و مواد نساجي، كاربرد رياضيات در مهندسي شيمي، تكميل كالاي نساجي، ساختمان فيزيكي الياف، رنگرزي الياف طبيعي، منسوجات بي‌بافت، اصول شيمي رنگ و مواد واسطه، رنگرزي الياف مصنوعي، شيمي الياف طبيعي، فيزيك الياف، مباني برق و الكترونيك، اصول تكنولوژي رنگ، تكنيك‌هاي رنگرزي چاپ و تكميل، تكسچرايزينگ، تكنولوژي توليد الياف، آزمايشگاه كنترل كيفيت كالاي تكميل‌شده. (بسياري از درس‌هاي اين رشته همراه با آزمايشگاه است)
- گرايش پوشاك :
امروزه بخش پوشاك صنعت نساجي به سوي ايجاد واحدهاي بزرگ صنعتي متمايل شده است، اما متأسفانه نيروي كار متخصص براي فعاليت در اين واحدهاي صنعتي وجود ندارد تا جايي كه برخي از صنايع پوشاك، فارغ‌التحصيلان مهندسي نساجي ـ گرايش‌هاي تكنولوژي نساجي و شيمي نساجي و علوم الياف يا فارغ‌التحصيلان طراحي لباس را استخدام مي‌كنند و پس از برگزاري دوره‌هاي كوتاه مدت آنها را براي كار در صنايع پوشاك آماده مي‌كنند. اما در عمل ديده مي‌شود كه همين افراد نيز پاسخگوي نياز صنايع پوشاك نيستند.براي مثال، يك طراح لباس بيشتر در زمينه مدل و طرح لباس و سايز‌بندي آن آموزش ديده است؛ در حالي كه در اِشل صنعتي، طراحي لباس، مرحله اول كار است و در مرحله دوم يك متخصص بايد بتواند طراحي يك خط پوشاك را ارائه دهد.براي مثال، در يك واحد خياطي، الگوي قطعات يك پيراهن مردانه را كه در حدود 10 تا 15 عدد است، با شابلون در مي‌آورند و بر روي پارچه برش مي‌زنند و در نهايت قطعات را به هم وصل مي‌كنند. اما در اشل صنعتي كه در يك روز 1000 تا 2000 دست لباس آماده مي‌شود، نياز به يك مهندس نساجي گرايش پوشاك است تا با طراحي خط توليد، نحوه دوخت و اتصال قطعات را تعيين نمايد. در ضمن يك مهندس نساجي بايد نحوه زمان‌بندي و طراحي خط توليد را به گونه‌اي انجام دهد كه اگر برش و چرخ يك قطعه 20 ثانيه طول مي‌كشد و قطعه‌اي ديگر 3 دقيقه زمان مي‌برد، دستگاهي كه قطعه‌اي را در زمان كمتر توليد مي‌كند، بيكار نماند. اين مسأله زماني اهميت بيشتر پيدا مي‌كند كه بدانيم با توجه به طرح و مدل يك لباس، طراحي خط توليد فرق مي‌كند. براي مثال، يك شلوار جين معمولي حدود 15 قطعه دارد، اما يك شلوار جين تزئيني امكان دارد 50 قطعه داشته باشد؛ قطعاتي كه زمان دوخت آنها متفاوت است. در اين ميان، مهندس نساجي گرايش پوشاك حتي تعداد دستگاه‌هاي موجود براي دوخت هر قطعه را تعيين مي‌كند تا كارخانه از هر دستگاه حداكثر استفاده را بكند.از سوي ديگر، مسأله لايه‌چيني را مي‌توان مطرح كرد؛ چون در كارخانه براي صرفه‌جويي در وقت و هزينه، قطعات هر دست لباس را به صورت مجزا برش نمي‌دهند، بلكه براي هر قطعه 50 يا 70 لايه مي‌چينند و سپس الگو را گذاشته و برش مي‌دهند. حال مسأله اينجاست كه لايه‌چيني بايد با توجه به جنس پارچه انجام گيرد.براي مثال، در پارچه آستري يا ساتن نمي‌توان تعداد لايه‌ها را خيلي زياد كرد؛ چون لايه‌هاي پارچه روي هم ليز مي‌خورند و نمي‌توان آنها را بخوبي برش داد.
توانايي‌هاي لازم :
دانشجوي نساجي براي رسيدن به كارايي لازم بايد پايه رياضي خوبي داشته باشد تا بتواند مشكلات موجود را تجزيه و تحليل كرده و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنين لازم است كه به كارهاي مديريتي علاقه‌مند باشد چون بيشتر فارغ‌التحصيلان اين رشته مسؤوليت بخشي از كارخانه‌هاي نساجي يا پوشاك مثل سالن توليد يا بخش كنترل كيفيت را بر عهده دارند. در گرايش تكنولوژي نساجي بحث شناخت قطعات ماشين و روش ساخت آنها مطرح است. به همين دليل دانشجوي اين رشته بايد در دروس فيزيك و مكانيك قوي باشد. دانشجوي گرايش شيمي نساجي نيز بايد در درس شيمي قوي باشد. گفتني است كه در كل فارغ‌التحصيل اين رشته بايد توانايي كار با نيروي زياد را داشته و به كار با ماشين‌آلات صنعتي نيز علاقه‌مند باشد.محاسبات بالانس خط در خط توليد پوشاك مسأله مهم و پيچيده‌اي است؛ چون با توجه به نوع و مدل پوشاك بايد تغيير و تحول زيادي در خط توليد پوشاك ايجاد نمود. از همين رو دانشجوي مهندسي نساجي گرايش پوشاك نسبت به ساير گرايش‌هاي اين رشته بايد از دانش مهندسي صنايع و دانش مديريت بهتر و بيشتري برخوردار باشد.
موقعيت شغلي در ايران :
صنعت نساجي بعد از نفت، بزرگترين صنعت كشور است. از سوي ديگر بايد توجه داشت كه صنعت نساجي به دليل تنوع خود، بازار جذب وسيعي دارد. يك مهندس نساجي مي‌تواند در كارخانجات نساجي به عنوان مدير عامل، رئيس كارخانه، مدير توليد (مسؤول سالن‌هاي مختلف ريسندگي ، بافندگي، رنگرزي، چاپ و تكميل زير نظر اين مدير كار مي‌كنند)، مدير بازرگاني (مسؤول بازاريابي، مسؤول فروش و مسؤول تداركات در اين بخش فعاليت دارند)، مدير مهندسي صنعتي (مسؤولان آزمايشگاه‌هاي مختلف و كارشناسان كنترل كيفيت بخش‌هاي مختلف در اين حيطه‌كاري فعاليت مي‌كنند) و مشاور كارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خريد خط توليد، طراحي خط توليد، توليد جنس جديد، رفع اشكالات پيش‌آمده در خط توليد، خريد ماشين‌آلات و بررسي افزايش انعطاف‌پذيري آنها) فعاليت كند يا با بخش نساجي مؤسسه استاندارد، اداره نساجي و پوشاك وزارت صنايع، بخش نساجي وزارت كار (براي بررسي مسائل كارگري، كم كردن ضايعات و افزايش توليد و بهره‌وري)، بخش نساجي وزارت دادگستري (براي تعيين قيمت كارخانجات ورشكسته و برآورد كردن قيمت كالاهاي نساجي)، سازمان پژوهش‌هاي علمي و صنعتي و مراكز تحقيقاتي مانند مركز تحقيقات جهاد كشاورزي همكاري نمايد.فارغ‌التحصيل گرايش پوشاك نيز مي‌تواند در يك واحد صنعتي به ياري دانش و توانايي‌هايش، كالايي استاندارد و با كيفيت خوب توليد كند؛ كالايي كه در بازار داخلي و حتي خارجي توان رقابت با مدل‌هاي مشابه را داشته باشد. به همين خاطر بسياري از واحدهاي صنعتي معروف توليد پوشاك ايران از ايجاد اين گرايشاستقبال كرده‌اند.از سوي ديگر، مي‌تواند با يك سرمايه نسبتاً كم، يك واحد توليدي كوچك داير كند و براي خودش فعاليت نمايد؛ كاري كه با توجه به اينكه در ابتداي كار سرمايه نسبتاً كمي مي‌خواهد، ارزش افزوده بسياري دارد.
- دروس اصلي و تخصصي گرايش پوشاك:
شيمي آلي، نقشه‌كشي صنعتي، رياضيات مهندسي، انواع پارچه، مباني مهندسي برق، فيزيك الياف، تكنولوژي نساجي، تكنيك و تجزيه فني بافت، مكاترونيك، تكميل كالاي نساجي، فرآيندهاي رنگرزي و چاپ، كنترل كيفيت آماري، كنترل كيفيت پوشاك، كاربرد كامپيوتر در پوشاك، اصول حسابداري و هزينه‌يابي، كنترل رنگ در پوشاك، صنعت پوشاك در جهان، مكانيك ساختماني نخ و پارچه، اصول طراحي پوشاك، كارگاه اصول طراحي پوشاك، اصول برش و دوخت، مديريت توليد پوشاك، طرح و محاسبه كارخانه پوشاك، تكنولوژي دوزندگي، ايجاد مشاغل كوچك، ديناميك پارچه / ماشين، منسوجات بي‌بافت، تاريخ لباس در ايران، قوانين كار و روابط صنعتي( بسياري از درس‌هاي اين رشته همراه با آزمايشگاه يا كارگاه است.)
دانشگاه های پذیرنده : صنعتی اصفهان ، صنعتی امیر کبیر- تهران ،گیلان – رشت ،یزد ، غیر انتفاعی کار .
مقاطع تحصیلی : کارشناسی
دوره ها : روزانه ، شبانه
دانشگاه : دولتی ، غیر انتفاعی
گرایشها : شیمی نساجی و علوم الیاف ، تکنولوژی نساجی ، پوشاک
مهندسی نساجی – تکنولوژی نساجی
1- تعریف و هدف:
هدف از تدریس این دوره تربیت افراد متخصص به منظور بهره برداری صنایع نساجی در زمینه های: تبدیل الیاف به نخ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه شده در صنعت نساجی و نیز تهیه سایر محصولات نساجی است که مصارف فنی و صنعتی دارند.
2- طول دوره و شکل نظام:
متوسط طول این دوره 5/4 سال تحصیلی است. کلیه دروس آن در 9 ترم برنامه ریزی میشود و یک ترم کامل به کارآموزی اختصاص می یابد. طول هر ترم 17 هفته میباشد. هر واحد درسی به صورت نظری به مدت 17 ساعت و بصورت آزمایشگاهی 34 ساعت و کارگاهی به مدت 51 ساعت و کارآموزی حداقل 72 ساعت در طول نیمسال (17 هفته) تدریس میشود. کارآموزیها در واحدهای تولیدی ذیربط انجام میشود.
3- تعداد واحدهای درسی:
واحدهای درسی این دوره 150 واحد درسی و 7 واحد کارآموزی (کارآموزی – کارگاه و پروژه) به شرح زیر است:
1-3- دروس عمومی 20 واحد
2-3- دروس پایه 30 واحد
3-3- دروس اصلی 36 واحد
4-3- دروس تخصصی 51 واحد
5-3- دروس انتخابی 6 واحد
6-3- کارآموزی 7 واحد
4- نقش و توانائی:
فارغ التحصیلان این دوره میتوانند در صنایع نساجی بعنوان سرپرست خطی تولید، نظارت بر امور مدیریت و کنترل کیفیت به کار بپردازند و دارای توانائی و قابلیت های زیرند:
1-4- رفع اشکالات و معایب در محدوده خود، حفاظت از امکانات موجود و بهره برداری در شرایط مطلوب فنی و اقتصادی.
2-4- تطبیق شرایط کیفی و کمی مواد اولیه نساجی با محصولات مورد تقاضا.
بهره برداری از واحدهای تولیدی صنایع ریسندگی، بافندگی، تریکو بافی، موکت، قالی بافی و کارخانجات تبدیل الیاف و سنتیک.
3-4- برنامه ریزی تولید در صنایع مربوطه از نظر کیفی و کمی.
3-4- برنامه ریزی برای ایجاد واحدهای تولیدی در زمینه های ذکر شده
5-4- قابلیت شناخت سایر قسمتهای نساجی از قبیل علوم الیاف و رنگرزی چاپ و تکمیل و تطبیق محصولات تهیه شده در صنایع ذکر شده با این قسمتها.
6-4- قابلیت شناخت سایر قسمتهای کارخانجات نساجی: واحد تولید آب و برق و بخار، سیستمهای تهویه کارخانجات نساجیف انبارداری.
7-4- قابلیت توسعه و تحقق به منظور به کارگیری مواد اولیه جدید در رابطه با ماشین آلات تولیدی و تطبیق آنها با فرآیندهای بعدی.
8-4- توانائی شناخت در زمینه طرح ساخت قطعات و ماشین آلات نساجی و مدرنیزه کردن ماشین های قدیم نساجی.
5- ضرورت و اهمیت:
صنعت نساجی یکی از قدیمی ترین صنایع ایران است و از لحاظ تعداد شاغلین و سطح زیربنای کارخانه ها و تعداد واحدهای تولید بزرگترین صنعت این کشور میباشد. علاوه بر این، این صنعت در تامین پوشاک اهالی کشور نقش اساسی دارد.
دروس پایه
| ردیف | نام درس | واحد |
|
01 02 03 06 08 09 10 1-10 11 1-11 12 13 1-13 |
ریاضی 1 ریاضی 2 معادلات دیفرانسیل برنامه نویسی کامپیوتر آمار و احتمالات مهندسی فیزیک مکانیک فیزیک حرارت آزمایشگاه فیزیک حرارت فیزیک الکتریسته و مغناطیس آز فیزیک الکتریسته و مغناطیس فیزیک موج و ارتعاش شیمی عمومی آزمایشگاه شیمی عمومی |
4 4 3 2 3 2 2 1 2 1 2 3 1 |
| جمع | 30 |
دروس اصلی
| ردیف | نام درس | واحد |
|
23 24 1-24 28 29 31 32 33 35 43 44 1-44 45 1-45 46 47 48 49 |
ریاضی مهندسی مبانی مهندسی برق 2 آز مبانی مهندسی برق 2 نقشه کشی صنعتی 1 نقشه کشی صنعتی 2 استاتیک دینامیک مقاومت مصالح ترمودینامیک عمومی اصول ساختمانی مواد پلیمری علوم الیاف آز علوم الیاف فیزیک الیاف آز فیزیک الیاف گرمایش و تهویه تبرید در نساجی کارگاه جوشکاری و ورقکاری کارگاه ماشین ابزار کارگاه ریخته گری و آهنگری |
3 3 1 2 2 2 3 3 3 2 2 1 3 1 2 1 1 1 |
| جمع | 36 |
دروس تخصصی
| ردیف | نام درس | واحد |
|
65 66 67 68 69 70 72 73 74 75 76 77 78 79 81 83 85 |
ریسندگی 1 و کارگاه ریسندگی 2 و کارگاه ریسندگی الیاف بلند و کارگاه ریسندگی نخهای یکسره ریسندگی مدرن طراحی ماشین 1 مقدمات بافندگی و کارگاه بافندگی 1 و کارگاه بافندگی 2 و کارگاه تکنیک بافت پارچه 1 تکنیک بافت پارچه 2 تجزیه فنی بافت پارچه بافندگی حلقه ای 1 و کارگاه بافندگی حلقه ای 2 و کارگاه رنگرزی – چاپ و تکمیل و کارگاه کنترل کیفیت آماری و کارگاه طرح و محاسبه کارخانه |
3 3 3 2 2 3 3 3 3 2 2 3 4 4 4 4 3 |
| جمع | 51 |
دروس اختیاری (6 واحد)
| ردیف | نام درس | واحد |
|
483261 71 82 86 91 92 93 94 84 96 97 95 98 481211 481292 99 |
زبان تخصصی 1 طراحی ماشین 2 مکانیک ساختمانی نخ و پارچه نساجی سنتی و قالی بافی منسوجات بی بافت پوشاک قوانین عمومی بازرگانی در صنایع نساجی اصول تکنولوژی رنگ ایمنی و بهداشت صنعتی کنترل اتوماتیک ارزیابی کار و زمان کاربرد صنعتی کامپیوتر در نساجی مدیریت تولید قوانین کار و روابط صنعتی اصول حسابداری صنعتی و هزینه یابی تاریخ علم نساجی |
2 2 2 2 3 2 3 2 2 2 3 2 3 2 2 2 |
| جمع |
پروژه – کارآموزی – کارگاهی عمومی
| ردیف | نام درس | واحد |
|
100 101 102 103 104 |
پروژه کارآموزی 1 و 2 کارگاه جوشکاری و ورقکاری کارگاه ماشین ابزار کارگاه ریخته گری و آهنگری |
3 4 1 1 1 |
| جمع | 10 |
