ضریب تاثیر (IF) : شاخص سنجش اعتبار نشریات علمی

IF1

در دنیای پرشتاب پژوهش و علم، سنجش کیفیت علمی مجلات و نشریات، از اهمیت بالایی برخوردار است.

پژوهشگران، دانشجویان و حتی نهادهای سیاست‌گذار، همواره به دنبال ابزارهایی برای ارزیابی اعتبار و تاثیرگذاری یک نشریه هستند.

در این میان، ضریب تاثیر(Impact Factor یا IF)، به عنوان یکی از معتبرترین شاخص‌های سنجش تاثیر مجلات، جایگاه ویژه‌ای یافته است.

در موسسه ماد دانش پژوهان (مادینو)، ما به اهمیت این شاخص در انتخاب مجله مناسب برای انتشار مقالات شما واقفیم.

این مقاله به معرفی و بررسی این شاخص مهم، نحوه محاسبه آن، و انواع مرتبط با آن می‌پردازد.

ایمپکت فاکتور: تعریفی جامع از شاخص اعتبار

ایمپکت فاکتور (IF)، که اغلب به صورت مخفف IF نشان داده می‌شود، معتبرترین شاخصی است که توسط موسسه تامپسون رویترز (اکنون Clarivate Analytics ) ارائه می‌شود.

این شاخص برای مجلاتی که در لیست مجلات این موسسه قرار دارند، به صورت سالانه تعیین می‌گردد. مفهوم ایمپکت فاکتور توسط یوجین گارفیلد (Eugene Garfield)، بنیان‌گذار موسسه تامسون ISI (که اکنون بخشی از Clarivate Analytics است)، پایه‌گذاری شد.

ضریب تاثیر به صورت میانگین تعداد دفعاتی که مقالات یک مجله در دو سال قبل از آن رفرنس داده می‌شوند، تعریف می‌شود.

به عبارت دیگر، IF یک مجله در سال X، نشان‌دهنده میانگین استناداتی است که مقالات منتشر شده در آن مجله طی سال‌هایX-1 و X-2، در سال X دریافت کرده‌اند. این معیار، نشان‌دهنده میزان استنادپذیری و به تبع آن، میزان تاثیرگذاری مقالات منتشر شده در یک مجله است.

هر ساله در ماه ژوئن، موسسه Clarivate Analytics این ایمپکت فاکتورها را برای مجلاتی که در فهرست وبگاه علم (Web of Science = WOS) قرار گرفته‌اند، منتشر می‌کند.

البته دسترسی به این ایمپکت فاکتورها معمولاً رایگان نیست و نیازمند اشتراک در پایگاه‌های اطلاعاتی مربوطه است.

نحوه محاسبه ایمپکت فاکتور (IF)

برای درک بهتر ایمپکت فاکتور، بیایید به نحوه محاسبه آن بپردازیم.

فرمول کلی محاسبه IF به شرح زیر است:

IF Formoula

به عنوان مثال، برای محاسبه ایمپکت فاکتور یک مجله در سال 2024:

صورت کسر:تعداد استناداتی که مقالات منتشر شده در سال‌های 2022 و 2023 آن مجله، در سال 2024 دریافت کرده‌اند.
مخرج کسر:تعداد کل مقالات قابل استناد (مقالات پژوهشی، مرورها و ...) منتشر شده در آن مجله در سال‌های 2022 و 2023.

این فرمول نشان می‌دهد کهIF تنها به تعداد استنادات مقالات در یک بازه زمانی مشخص (معمولاً دو سال) نسبت به تعداد کل مقالات منتشر شده در همان دوره بستگی دارد. بنابراین، یک مجله با مقالات کمتر اما استنادات بالا، می‌تواند IF بالاتری داشته باشد.

بالاترین ایمپکت فاکتوری که تاکنون به یک مجله اختصاص یافته است، مربوط به مجله CA: A Cancer Journal for Clinicians از انتشارات وایلی با ایمپکت فاکتور ۲۴۴ است. این عدد حیرت‌انگیز نشان‌دهنده تاثیرگذاری بی‌نظیر این مجله در حوزه سرطان‌شناسی بالینی است. بعد از این مجله، ضریب تاثیر سایر مجلات به مراتب پایین‌تر و از اعداد ۶۰ به پایین شروع می‌شود، که این خود اهمیت بالای IF مجلات برتر را نشان می‌دهد.

انواع شاخص‌های سنجش تاثیر نشریات: فراتر از IF

هرچند ایمپکت فاکتور (IF) شناخته‌شده‌ترین شاخص است، اما توجه داشته باشیم که در حال حاضر تقسیم‌بندی استانداردی برای معرفی دقیق انواع ایمپکت فاکتور وجود ندارد و متخصصان حوزه‌های مختلف، شاخص‌های گوناگونی را برای سنجش کیفیت مجلات معرفی کرده‌اند.

برخی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که برای سنجش تاثیر و کیفیت مجلات مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

1). ژورنال ایمپکت فاکتور (Journal Impact Factor - JIF) : این همان شاخص کلاسیک و رایج IF است که توسط Clarivate Analytics محاسبه می‌شود و برای ارزیابی مجلات نمایه‌شده در Web of Science کاربرد دارد.

2). گلوبال ایمپکت فاکتور (Global Impact Factor) : این شاخص که توسط برخی موسسات دیگر ارائه می‌شود، تلاش می‌کند تا دامنه وسیع‌تری از مجلات را پوشش دهد و صرفاً محدود به مجلات نمایه‌شده در یک پایگاه خاص نباشد. هرچند از اعتبار JIF تامپسون رویترز برخوردار نیست، اما می‌تواند برای برخی مجلات کاربرد داشته باشد.

3). شاخص SJR (SCImago Journal Rank) : این شاخص توسط گروه SCImago توسعه یافته و بر اساس الگوریتم پیج‌رنک گوگل (Google PageRank) عمل می‌کند. SJR نه تنها به تعداد استنادات، بلکه به کیفیت و اعتبار مجلاتی که به یک مقاله استناد کرده‌اند نیز اهمیت می‌دهد. به عبارت دیگر، یک استناد از مجله‌ای معتبر، وزن بیشتری نسبت به استناد از مجله‌ای با اعتبار کمتر دارد. این شاخص برای مجلات نمایه‌شده در پایگاه داده Scopus محاسبه می‌شود.

4). امتیاز آیگن فاکتور (Eigenfactor Score) : این شاخص نیز مانند SJR، از الگوریتمی شبیه به پیج‌رنک استفاده می‌کند و به استناداتی که از مجلات با نفوذتر صورت گرفته‌اند، وزن بیشتری می‌دهد. Eigenfactor Score نیز تلاش می‌کند تا از تورم استنادات خودارجاعی مجلات جلوگیری کند و تصویری واقع‌بینانه‌تر از اهمیت یک مجله ارائه دهد. این شاخص نیز توسط Web of Science محاسبه می‌شود.

هر یک از این شاخص‌ها، با وجود تفاوت در نحوه محاسبه، تلاش می‌کنند تا ابزاری برای سنجش اعتبار و نفوذ علمی یک نشریه فراهم آورند.

انتخاب شاخص مناسب بستگی به حوزه پژوهشی، اهداف انتشار و سیستم ارزیابی مورد نظر دارد.

اهمیت و محدودیت‌های ایمپکت فاکتور

ایمپکت فاکتور، علیرغم شهرت و کاربرد گسترده‌اش، دارای مزایا و محدودیت‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد:

مزایا:

سادگی در درک و استفاده: IF به دلیل فرمول محاسباتی نسبتاً ساده، به راحتی قابل فهم و مقایسه است.
ابزاری برای ارزیابی مجلات: IF به پژوهشگران کمک می‌کند تا در میان انبوه مجلات، نشریات با کیفیت و تاثیرگذار را شناسایی کنند.
معیاری برای تصمیم‌گیری: دانشگاه‌ها، نهادهای پژوهشی و کمیته‌های ارتقاء، از IF به عنوان یکی از معیارهای اصلی در ارزیابی عملکرد پژوهشی افراد استفاده می‌کنند.

محدودیت‌ها:

تمرکز بر استنادات دو ساله: IF تنها استنادات دو سال گذشته را در نظر می‌گیرد و ممکن است مقالات مهمی که تاثیرشان در بلندمدت آشکار می‌شود را نادیده بگیرد.
تفاوت‌های رشته‌ای: IF در رشته‌های مختلف علمی متفاوت است؛ به عنوان مثال، مجلات در رشته‌های پزشکی معمولاً IF بالاتری نسبت به مجلات در علوم انسانی دارند که به دلیل تفاوت در الگوهای استناددهی است.
استنادات خودارجاعی:برخی مجلات با استنادات خودارجاعی (ارجاع به مقالات خود مجله)، ممکن است IF خود را به صورت مصنوعی بالا ببرند.
عدم ارزیابی کیفیت واقعی مقاله: IF تنها شاخصی برای مجله است، نه برای تک تک مقالات. یک مقاله در مجله‌ای با IF بالا لزوماً یک مقاله عالی نیست و بالعکس.
عدم پوشش مجلات جدید یا محلی:بسیاری از مجلات معتبر در حوزه‌های نوظهور یا مجلات با تمرکز منطقه‌ای/محلی ممکن است در Web of Science نمایه نشوند و بنابراین IF نداشته باشند.

سخن پایانی از ماد دانش پژوهان (مادینو)

در موسسه ماد دانش پژوهان (مادینو)، ما به شما کمک می‌کنیم تا با درک عمیق از ضریب تاثیر (IF) و سایر شاخص‌های سنجش کیفیت مجلات، بهترین انتخاب را برای انتشار مقالات خود داشته باشید.

در حالی که IF ابزار قدرتمندی برای ارزیابی مجلات است، ضروری است که آن را در کنار سایر معیارها مانند اعتبار هیات تحریریه، داوری مقالات، و ارتباط موضوعی مجله با پژوهش خودتان در نظر بگیرید.

هدف ما در مادینو، توانمندسازی پژوهشگران برای رسیدن به بالاترین سطوح موفقیت علمی است.
ما با ارائه مشاوره تخصصی و خدمات نگارش و سابمیت مقاله، به شما یاری می‌رسانیم تا پژوهش‌های ارزشمندتان در معتبرترین نشریات به چاپ برسند و تاثیرگذاری حقیقی خود را در جامعه علمی جهانی به نمایش بگذارند.

برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره در مورد انتخاب مجله مناسب، با کارشناسان ما در تماس باشید.

اهمیت ایمپکت فاکتور در انتخاب ژورنال – رتبه‌بندی ژورنال ها – ویژگی‌های مقاله بیس - منابع انگلیسی و فارسی - Google Scholar