چیستی ترجمه
چنانچه به عنوان یک شغل، خدمات ترجمه تخصصی را برای مشتریان تان انجام می دهید، باید بدانید که ارائه خدمات با کیفیت کار بسیار دشواری است. همانطور که اطلاع دارید کسب و کار ترجمه خصوصا در محیط آکادمیک در سالهای اخیر تبدیل به یکی از رقابتی ترین زمینه های شغلی شده است که افراد زیادی را از موسسات گرفته تا دانشجویان به خود جلب می کند. بسته به کیفیت کار ترجمه، حجم پروژه و مدت زمان که شخص مترجم به کار اختصاص می دهد ممکن است مبالغ مختلفی به عنوان دستمزد تعیین شود.
اما باید توجه داشته باشید که جدا از مباحث مالی، خدمات ترجمه، خدماتی کاملا تخصصی و حرفه هستند که خروجی آن به دانش و تسلط مترجم و به اصول ترجمه وابستگی شدیدی دارد. بر اساس آمار ارائه شده توسط رسانه اقتصاد آنلاین چیزی در حدود 100 هزار ترجمه به صورت روزانه به موسسات ترجمه واگذار می شود که از این میان مبالغ دریافتی ممکن است بین 50 تا 120 تومان برای هر کلمه در متون تخصصی متغیر باشد. حتی این مبالغ بسته به نوع متون از قبیل کتاب، فایل ویدئویی، مقاله، روزنامه و متون وبسایت می تواند متفاوت و متغیر تعیین شود.
اهمیتترجمه مقالات و متون خصوصا از زبان انگلیسی به زبان فارسی آنقدر بالاست که این گزارش بیان می کند بیش از 70 درصد از اخبار منتشر شده در سایت های خبری برگرفته از ترجمه متون منتشر شده هستند. همانطور که پیشتر بیان کردیم، ارائه یک ترجمه دقیق و با کیفیت نیازمند تخصص، دانش و تسلط به موضوع ترجمه است. اگر به عنوان یک مشتری یا مخاطب قصد دارید بهترین و مناسب ترین ترجمه را داشته باشید می بایست دو نکته را در نظر بگیرید.
انتخاب مترجم مناسب برای هر پروژه: یکی از بزرگترین سوالاتی که در ذهن شما به عنوان یک مخاطب شکل می گیرد این است که چطور یک مترجم مناسب را انتخاب کنیم؟ برای انتخاب یک مترجم مناسب به سه نکته دقت کنید:
اولین نکته تسلط شخص مترجم به زبان انگلیسی رسمی و غیر رسمی (Native) است،
دومین نکته تسلط شخص مترجم به مباحث مرتبط به متون شما است و
سومین نکته سابقه شخص مترجم در ترجمه متون می باشد.
مترجم می بایست به متون غیر رسمی و اصطلاحات رایج زبان انگلیسی تسلط کافی داشته باشد چرا که این متون توسط یک شخص انگلیسی زبان نگارش شده است و در صورت ترجمه نادرست مباحث، مفاهیم در متن مورد نظر تغییر خواهد کرد. برای مثال اصطلاح "I am Up" را در نظر بگیرید. فرض کنید شخص مترجمی با این اصطلاح در یک کتاب که در حال ترجمه آن است روبرو می شود.
اگر بخواهیم این جمله را به صورت واژه به واژه ترجمه کنیم معنی آن می شود "من بالا هستم" که این جمله هیچ مفهومی ندارد و ممکن است ماهیت متن را تغییر دهد. اما در صورتی که این مترجم به اصطلاحات زبان انگلیسی تسلط داشته باشد، سریعا متوجه این جمله شده و می فهمد که معنی این جمله می شود "من پایه هستم". که معمولا در پاسخ به یک موقعیت و یا درخواست انجام یک فعالیت گفته می شود. نکته دوم بر این موضوع تاکید دارد که شخص مترجم می بایست بر حوزه تخصصی پروژه ای که بر عهده می گیرد، تسلط کافی داشته باشد.
فرض کنید شخص مترجمی فارغ التحصیل رشته کارآفرینی است و قصد دارد مقاله ای در حوزه مکانیک سیالات را ترجمه کند. در صورتی که شخص مترجم با واژگان تخصصی رشته مکانیک و یا سیالات آشنایی نداشته باشد، قطعا نتیجه کار مطلوب نخواهد بود و این شخص به عنوان فرد مناسبی برای ترجمه کار شما محسوب نمی شود.
در نهایت سابقه ترجمه شخص نیز بسیار اهمیت پیدا می کند، چرا که تجربه در صنعت ترجمه یکی از با ارزش ترین دارایی های شخص محسوب می شود حتی ارزشمندتر از یک دیکشنری هزار صفحه ای!!
بهره بردن از نرم افزارهای قوی و مناسب: شاید این موضوع به نوعی تقلب در فرآیند ترجمه به نظر برسد اما به هیچ وجه منظور ما از این امر ترجمه ماشینی نیست. یک مترجم با سابقه می تواند به راحتی منظور ما از بهره بردن نرم افزاری را متوجه شود و تفاوت آن را در یابد. بسیاری از مترجمان از نرم افزارها و سایت های ترجمه آنلاین به عنوان یک ابزار کمکی برای یافتن کلمات و واژه های مترادف و مناسب استفاده می کنند اما به هیچ وجه از آن برای ترجمه متنی بهره نخواهند برد.
برای مثال فرض کنید شخص مترجمی به دنبال چند معنی مترادف برای واژه انگلیسی "Use" است اما تنها کلمه "استفاده کردن" به ذهن او میرسد. در این وضعیت شخص مترجم از نرم افزارهای ترجمه آنلاین استفاده کرده و چند کلمه مترادف دیگر مانند "استعمال کردن" و یا "بهره بردن" را پیدا می کند. مترجم سعی می کند در تمامی این مراحل اصول کپی رایت را رعایت کرده و به هیچ وجه متن تحقیق را با استفاده از نرم افزارها ترجمه نکند و تنها در کنار ترجمه تخصصی توسط خودش از این پلتفرم ها نیز کمک بگیرد.
یکی دیگر از نرم افزارهای پرکاربرد برای مترجمان که تخصص انگلیسی به فارسی و فارسی به انگلیسی را دارند، استفاده از Grammarly است. این نرم افزار یکی از قدرتمندترین تکنولوژی ها در تشخیص مشکلات گرامری و نگارشی در متون انگلیسی دارد که سعی میکند همانند یک فرد انگلیسی زبان متن شما را ویرایش ادبی کند. مترجمانی که متون فارسی را به انگلیسی ترجمه می کنند معمولا برای یافتن مشکلات نگارشی و گرامری از نرم افزار Grammarly بهره می برند.
ترجمه متون انگلیسی یا هر زبان دیگری علاوه بر دانش و تخصص شخص مترجم یک فرآیند سلیقه ای است که به روشهای ترجمه شخص بستگی دارد. همانطور که پیشتر بیان کردیم ترجمه تخصصی متون تماما توسط انسان انجام می شود و با وجود اینکه هوش مصنوعی در سال های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است ولی همچنان نتوانسته در این زمینه با انسان رقابت کند.
شاید بتوان گفت یکی از زمینه هایی که قطعا برتری انسان بر ماشین را در دنیای صنعتی امروز به مهندسان و توسعه دهندگان هوش مصنوعی دیکته می کند، موضوعی مانند ترجمه است. بسیاری از برنامه نویسان نرم افزارهای های ترجمه آنلاین را به گونه ای طراحی کرده اند که بیشتر بر روی ترجمه کلمه به کلمه یا Word For Word Translation تمرکز دارد.
اگر به نرم افزارهای ترجمه آنلاین یک کتاب 100 صفحه ای برای ترجمه بدهید ممکن است آن را در کمتر از 10 دقیقه به طور کامل برای شما ترجمه کند اما نه متن قابل فهمی خواهد داشت نه امکان استفاده از محتوای آن وجود دارد. چرا که این برنامه ها معمولا به یک دیکشنری بسیار جامع دسترسی داشته و تمام متون را به صورت لغت به لغت ترجمه کرده و به مخاطب تحویل می دهند.
به همین دلیل در حال حاضر ترجمه ماشینی توانایی رقابت با ترجمه انسانی را ندارد و بهترین گزینه ترجمه انسانی است. اما منظور ما از اعمال سلیقه در فرآیند ترجمه چیست؟ منظور این است که اگر یک مقاله 20 صفحه ای را به بیش از 100 مترجم به صورت همزمان واگذار کنید، خروجی کار متفاوت بوده و امکان اینکه دو مترجم با نتیجه کار کاملا یکسان بیابید نزدیک به صفر است. چرا که هر کدام از آنها از روش ها، کلمات و استراتژی های منحصر به خودشان برای این کار بهره می برند که با سلیقه و تجربه شخص ارتباط مستقیم دارد.
بطور کلی مترجمان از 8 روش برای ترجمه متون استفاده می کنند که بسته به تجربه و نوع متن و یا سلیقه شخصی می توانند یک یا چند استفاده کنند. روشهای ترجمه متون عبارتند از
روش ترجمه کلمه به کلمه یا Word For Word Translation: روشی از ترجمه است که ساختار جمله اصلی در آن حفظ شده و لغات موجود در متن به واسطه رایج ترین معانی ترجمه می شوند. این روش قابلیت انتقال مفاهیم و انتقال اصطلاحات به شکل درستی را ندارد و معمولا برای جملات بسیار پیچیده به منظور درک مقدماتی از متن مورد استفاده قرار می گیرد. برخی از مترجمان سعی میکنند قبل از ترجمه یک پیشنویس مقدماتی برای پروژه خودشان آماده کنند که در آن کل متن با روش کلمه به کلمه ترجمه شده است و معمولا این کار را توسط نرم افزارهای ترجمه آنلاین انجام می دهند.
روش ترجمه تحت اللفظی یا Literal Translation: روش ترجمه تحت اللفظی نیز بسیار شبیه به ترجمه کلمه به کلمه است با این تفاوت که تغییراتی بسیار جزئی در ساختار گرامری جمله ایجاد می شود تا به زبان مورد نظر نزدیک باشد اما همچنان مفاهیم ترجمه شده با زبان اصلی فاصله بسیار زیادی خواهند داشت. میتوان گفت ترجمه تحت اللفظی یک سطح پیشرفت داده شده در پیشنویس مقدماتی محسوب می شود.
روش ترجمه متعهدانه یا Faithful Translation: روشی از ترجمه متون است که در آن شخص مترجم در یک تلاش آگاهانه سعی می کند مفاهیم موجود در متن را با پایبندی به قواعد گرامری و مفاهیم موجود در منبع اصلی به شکل دقیقی ارائه نماید. در این شرایط شخص مترجم هیچ از کلمات و واژه های موجود در متن را برای ترجمه اضافی قلمداد نکرده و تمام کلمات را در کار خود در نظر می گیرد. روش ترجمه متعهدانه سعی میکند اصطلاحات و مفاهیم را به شکل دقیقی ارائه دهد اما این موضوع که تا چه اندازه مفاهیم برای مخاطب ساده و قابل درک است در این روش در نظر گرفته نمی شود. هدف اصلی تنها پایبند بودن و متعهد بودن به متن اصلی در ترجمه است.
روش ترجمه معناشناختی یا Semantic Translation: این روش تفاوت چندانی با روش قبلی یعنی ترجمه متعهدانه ندارد اما تنها و مهمترین ویژگی آن مباحث زیباشناختی مفهومی و معنایی در ترجمه است که در این روش اعمال می شود. در ترجمه معناشناختی، شخص مترجم سعی میکند اصطلاحات و مفاهیم متن اصلی را با تعهد به مبانی گرامری به شکل دقیق منتقل کند اما در عین حال به مباحث زیباشناختی متن ترجمه شده نیز توجه دارد. برای مثال از افعال تکراری استفاده نمیکند و یا لغاتی ادبی و رسمی استفاده می کند تا غنای ترجمه را بالاتر ببرد. البته در این روش میزان تعهد به متن همانند روش ترجمه متعهدانه نیست و تا حدی از آن کمتر است.
روش ترجمه ارتباطی یا Communicative Translation: این روش از ترجمه به تخصص، تجربه و دانش بالایی نیاز دارد و در آن مترجم سعی می کند علاوه بر پایبندی کامل به مفاهیم و اصطلاحات ارائه شده در متن اصلی به قابل فهم بودن متن نیز تعهد داشته باشد. دراین روش مترجم باید تمام متن را بدون کمی و کاستی به زبان مقصد انتقال داده و مفاهیم را به شکلی کاملا ساده و قابل فهم برای مخاطب ارائه نماید که فرآیندی بسیار دشوار و پیچیده است. شاید بتوان گفت تعداد بسیار اندکی از اشخاص و متخصصان فعال در زمینه ترجمه متون به زبان های مختلف قادر به انجام ترجمه ارتباطی یا Communicative Translationهستند.
روش ترجمه اصطلاحی یا Idiomatic Translation: در این روش شخص مترجم یک ترجمه کاملا غیر رسمی و به اصطلاح خودمانی از ترجمه برای مخاطب ارائه می دهد. ممکن است در این فرآیند تا حدی از تعهد و پایبندی به متن اصلی کاسته شود و مفاهیم به شکل اصلی آن منتقل نشوند ولی یکی از قابل فهم ترین و جذاب ترین متون ترجمه برای خوانندگان از نوع Idiomatic translation است.
روش ترجمه آزاد یا Free Translation: مترجم در این روش از ترجمه تنها متعهد به انتقال مفاهیم است و آن را هر طور که بخواهد انتقال می دهد. ممکن است مفهوم یک متن کاملا تخصصی را در قالب یک بیت شعر یا یک جدول به مخاطب ارائه نماید. تنها تعهد مترجم در این زمینه پایبندی به مفهوم متن اصلی و قابل فهم کردن و ایجاد جذابیت بصری برای مخاطب است. معمولا در این روش از ترجمه فایل تهیه شده طولانی تر از فایل اصلی است چرا که انتقال مفاهیم به شکلی جذاب برای مخاطب نیازمند اختصاص زمان طولانی تر و استفاده از کلمات و عباراتی زیبا تر است.
روش ترجمه سازگار یا Adaptation Translation: این روش یکی از آزادانه ترین روش های ترجمه متن است که معمولا در آثار هنری، اشعار و نمایشنامه ها مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش تنها ساختار، تم اصلی و ویژگی های برجسته یک اثر حفظ شده و سایر مفاهیم و عبارات مطابق با زبان و فرهنگ مقصد سازگار شده و تغییر پیدا می کنند. شاید بتوان گفت این روش به معنای نگارش مجدد یک اثر بر گرفته از کار شخصی دیگر است.