پ – طول دوره آموزش
ضروری است طول مدت برنامه دستیاری رشته چشم پزشکی چهار سال تمام باشد.
II – تشکیلات سازمانی
الف – دانشکده پزشکی
1 – هر برنامه دستیاری رشته چشم پزشکی باید تحت سرپرستی دانشکده پزشکی یکی از دانشگاههای علوم پزشکی کشور باشد . موارد استثنا از این بند توسط کمیسیون برنامه ریزی و ارزشیابی به صورت موردی بررسی و برای تصویب به شورای آموزش پزشکی و تخصصی ارایه خواهد شد . هر دانشکده پزشکی می تواند یک یا چند برنامه دستیاری را در این رشته تخصصی تحت پوشش قرار دهد.
2 – ضروری است دانشکده مذکور :
الف – برنامه ( های ) دستیاری را تحت پوشش گروه آموزشی رشته چشم پزشکی اجرا نماید .
ب – هیأت علمی ، امکانات و منابع مالی مورد نیاز برای امور آموزشی ، درمانی و پژوهشی و تسهیلات رفاهی دستیاران را که برای اخذ مجوز هر برنامه دستیاری لازم می باشند تأمین نماید .
3 – لازم است مدیر گروه در هر یک از برنامه های دستیاری یک نفر را به پیشنهاد اعضای هیأت علمی هیأت مذکور و به عنوان مدیر برنامه دستیاری منصوب نماید . فرد مذکور در برابر مدیر گروه پاسخگو است . مدیر گروه می تواند در برنامه دستیاری که خود در آن حضور دارد ، خود را به عنوان مدیر برنامه دستیاری معرفی کند . مدیر برنامه وظایف خود را در بخش های تحت پوشش برنامه دستیاری ، از طریق رئیس این بخش ها به انجام می رساند .
4 – لازم است دانشکده پزشکی ، در صورت تغییر هر یک از مدیران برنامه های دستیاری ، از طریق معونت آموزشی دانشگاه ، کمیته تدوین و ارزشیابی برنامه های دستیاری رشته مربوطه را حداکثر ظرف یک ماه مطلع نماید .
ب – مراکز آموزشی
1 – برنامه دستیاری می تواند به طور کامل در یک یا چند مرکز آموزشی اجرا شود در صورت کافی نبودن امکانات مراکز آموزشی دانشگاهی دانشکده پزشکی می تواند با کسب موافقت شورای آموزشی دانشگاه از امکانات مراکز دولتی و غیر دولتی غیر دانشگاهی استفاده نماید .
2 – لازم است در مورد هر یک از مراکز آموزشی ، موافقت گروه آموزشی مربوطه، شورای آموزشی دانشکده پزشکی و شورای آموزشی دانشگاه در این زمینه موجود باشد . در مورد مراکز غیر دانشگاهی موافقت رسمی بالاترین مسوول مرکز ضروری است .
3 – لازم است در مورد هر یک از مراکز موضوع بند 2 ،موارد زیر مشخص باشد :
الف ) عنوان و نوع مرکز آموزشی ( بیمارستان ، مرکز تحقیقات ، مرکز خدماتی – درمانی )
ب – مدت زمان حضور دستیاران در مرکز آموزشی مزبور
پ – مسوول آموزش دستیاران در مرکز آموزشی
ت – اهداف آموزشی در نظر گرفته شده برای طی دوره در آن مرکز
ث – وظایف و مسوولیت های دستیاران در مرکز آموزشی
ج – در صورتی که در مرکز آموزشی مزبور ، دستیاران برنامه های دستیاری دیگری نیز به طور همزمان آموزش می بینند ، لازم است نوع رابطه دستیاران با یکدیگر در ارتباط با فعالیت های آموزشی و مراقبت از بیماران دقیقاً مشخص باشد.
لازم است موارد فوق به اطلاع دستیاران و اعضای هیأت علمی مربوطه برسد .
4 – لازم است نیروی انسانی و امکانات به کار گرفته شده در هر یک از مراکز آموزشی مشارکت کننده در برنامه دستیاری برای تامین اهداف آموزشی در نظر گرفته شده برای آن مرکز ، براساس ضوابط برنامه دستیاری مربوطه کافی باشد .
5 – لازم است در مورد چرخش های دستیاران در گروه های آموزشی دیگر نیز موارد بند 2 ، 3 و 4 رعایت شوند .
6 – مجموع چرخش های دستیاران در مراکز آموزشی غیر وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ارایه دهنده برنامه دستیاری نباید بیش از 6 ماه باشد .
III – کارکنان برنامه
مدیر برنامه دستیاری و اعضای هیأت علمی ، مسوول اجرای برنامه می باشند . این مسوولیت ها شامل امور مربوط به آموزش نظارت ، ارزیابی و ارتقای دستیاران ، مرافبت از بیماران ، فعالیت های دانش پژوهی و ثبت و نگهداری مدارک مربوط به مجوز برنامه می باشد .
الف ) مدیر برنامه دستیاری
1 – لازم است یک نفر از اعضای هیأت علمی هر برنامه به عنوان مدیر برنامه دستیاری زیر نظر گروه آموزشی رشته چشم پزشکی ، مسوولیت برنامه را بر عهده داشته باشد . این فرد به پیشنهاد اعضای هیأت علمی برنامه و توسط مدیر گروه منصوب می گردد .
2 – دوره فعالیت مدیر برنامه دو سال است و انتخاب مجدد وی بلامانع می باشد .
1 – شرایط :
لازم است مدیر برنامه :
الف – دارای دانشنامه تخصصی معتبر در ایران ، در رشته چشم پزشکی باشد .
ب- عضو هیأت علمی آموزشی یکی از مراکز آموزشی مشارکت کننده در برنامه دستیاری باشد .
پ – از توانایی و تجربه بالینی ، آموزشی و پژوهشی و اجرایی لازم و مستند برخوردار باشد .
مفتضی است مدیر برنامه دستیاری :
1 – حداقل دارای 5 سال سابقه فعالیت آموزشی – پژوهشی باشد .
2 – حداقل دارای رتبه داشنگاهی استاد یار رسمی ( رسمی آزمایشی یا رسمی قطعی ) باشد .
2 – مسوولیت ها و وظایف :
الف – اختصاص دادن وقت کافی جهت انجام وظایف محوله و حصول اطمینان از تحقق اهداف آموزشی برنامه دستیاری
ب – ننظارت و سازماندهی برنامه آموزشی و پژوهشی ، از جمله این موارد عبارتند از :
- مشخص کردن اهداف آموزشی برای هر یک از سالهای آموزشی ، چرخش های اصلی با دیگر دوره های برنامه دستیاری ( بر اساس اهداف آموزشی اصلی تهیه شده توسط کمیته تدوین و ارزشیابی ) ضروری است متن مذکور در اختیار کلیه دستیاران و اعضای هیأت علمی قرار گیرد .
- هدایت و نظارت ، بر تمامی فعالیت های آموزشی در کلیه مراکز آموزشی مشارکت کننده در برنامه دستیاری ، از جمله تنظیم جدول زمان بندی چرخش دستیاران ، سخنرانی ها و کنفرانس های آموزشی مراکز آموزشی مختلف .
تهیه شرح وظایف و مسوولیت های دستیاران و سلسله مراتب نظارتی ایشان در فعالیت های آموزشی و پژوهشی مختلف به شکل واضح و روشن با همکاری اعضای هیأت علمی براساس این متن به نظارت بر عملکرد دستیاران بپردازند .
- ارزیابی دستیاران و برنامه دستیاری در کلیه مراکز آموزشی مشارکت کننده در برنامه دستیاری .
- مشارکت در ارزیابی اعضای هیأت علمی برنامه دستیاری در کلیه مراکز آموزشی مشارکت کننده در برنامه دستیاری .
مناسب است مدیر برنامه با راه اندازی کمیته های مربوطه که با شرکت اعضای هیأت علمی و دستیاران تشکیل می شود نسبت به نظارت و سازمان دهی برنامه آموزشی اقدام نماید .
پ – پیشنهاد و پیگیری استخدام اعضای هیأت علمی جدید متناسب با نیاز برنامه دستیاری با موافقت گروه آموزشی
ت – شرکت درفعالیت های آموزشی ، بالینی و دانش پژوهی
ث – فراهم کردن امکانات لازم برای دستیاران شرکت کننده در فعالیت های دانش پژوهی
ج – حصول اطمینان از اجرای صحیح مقررات آموزشی پژوهشی و انظباطی
چ – تهیه گزارش از برنامه دستیاری به درخواست کمیته تدوین و ارزشیابی ، که لازم است قبلاً به تأیید مدیر گروه برسد .
ح – مطلع ساختن کمیته تدوین و ارزشیابی از تغییرات عمده در برنامه دستیاری ، به ویژه هر گونه تغییر در تعداد اعضای هیأت علمی ، تعداد و تنوع بیماران و مراکز آموزشی ، تعداد دستیاران ( ناشی از تمدید دوره یا انصراف دستیاران ) ، و هر گونه تغییر در برنامه چرخش های دستیاران .
ب ) اعضای هیأت علمی
1 ـ تعداد مورد نیاز
ضروری است به منظور آموزش و نظارت مناسب بر عملکرد دستیاران ، حداقل 5 نفر عضو هیأت علمی واجد صلاحیت در برنامه حضور داشته باشند .
این اعضا باید 5 نفر عضو تمام وقت دارای مدرک فلوشیپ یا معادل آن در زمینه های زیر باشند :
1- سگمان قدامی چشم
2- سگمان خلفی چشم
3 – چشم پزشکی اطفال و استرابیسم
4 – گلوکرم و یا نور وافتالمولوژی
5- اکولوپلاستیک
همچنین در صورتی که تعداد کل دستیاران بیش از 10 نفر باشد . لازم است به ازای هر دو دستیار بیشتر ، یک نفر عضو هیأت علمی تمام وقت به برنامه اضافه شود .
2 – شرایط
لازم است اعضای هیأت علمی :
الف – دارای دانشنامه تخصصی معتبر در ایران در رشته رادیولوژی ، یا مدرک معتبر در ایران در رشته های دیگر مرتبط و مورد نیاز برنامه دستیاری باشند .
ب – عضو هیأت علمی آموزشی یکی زا مراکز آموزشی مشارکت کننده در برنامه باشند .
پ – از توانایی های آموزشی ، بالینی و دانش پژوهی لازم برخوردار باشند .
بدین منظور لازم است :
1 – حداقل دارای دو مقاله تحقیقاتی چاپ شده در یکی از مجلات داخلی یا خارجی به عنوان نویسنده اول مقاله باشد .
2 – حداقل دو سخنرانی علمی – تخصصی در جمع اعضای هیأت علمی و مدیر برنامه و با تایید ایشان داشته باشد.
3 – وظایف
الف – در زمینه تدوین و اجرای برنامه آموزشی ، نظارت بر دستیاران ، ارزیابی و ارتقای ایشان ، فعالیت های دانش پژوهی و مراقبت از بیماران با مدیر برنامه دستیاری همکاری نمایند .
ب – از اهداف آموزشی برنامه پیروی کنند .
پ – مدت زمان کافی برای آموزش و نظارت بر عملکرد دستیاران اختصاص دهند .
ت – در آموزش دستیاران و نظارت بر عملکرد ایشان مشارکت فعال داشته باشند .
ث – در جهت ارتقای توانایی های آموزش بالینی و تدریسی خود تلاش نمایند ، ازجمله در برنامه های آموزشی که توسط مراجع ذی ربط به این منظور برگزار می گردد ، شرکت کنند .
ج – در جهت ارتقای دانش تخصصی خود و به روز نگهداشتن آن تلاش کنند .
چ – در فعالیت های دانش پژوهی شرکت نمایند .
در مورد فعالیتهای آموزشی – پژوهشی ( بند پ به بعد ) هر یک از اعضای هیأت علمی تمام وقت باید حداقل :
1 – دوازده ساعت تدریس دروس نظری برای دستیاران در سال داشته باشد .
2 – چهار روز آموزش بالینی در هفته داشته باشد .
3 – در هر دو سال ، یک مقاله تحقیقاتی به عنوان نویسنده اول ارایه دهد .
4 – در هر سال یک مورد سخنرانی در کنفرانس های داخلی یا خارجی ارایه دهد .
پ – سایر کارکنان برنامه دستیاری
ضروری است برنامه دستیاری ، افراد متخصص ، فنی و کارکنان دیگری را ، که برای امور اداری – اجرایی و هدایت آموزش برنامه دستیاری مورد نیاز است ، در چارچوب ضوابط و مقررات در اختیار داشته باشد .
علاوه بر کارکنان یاد شده در قسمت های فنی و اداری – اجرایی :
1 – ضروری است مدیر برنامه ، فردی را به عنوان منشی در اختیار داشته باشد . مناسب است فرد مذکور با کامپیوتر و زبان انگلیسی آشنایی داشته باشد . لازم است منشی مدیر برنامه ، اطلاعات مربوط به برنامه دستیاری را جمع آوری ، طبقه بندی ، روز آمد و بایگانی نموده ، همواره آماده ارایه داشته باشد .
2- مناسب است که در هر واحد درمانگاهی حداقل یک نفر بهیار یا پرستار برای کمک به کادر پزشکی جهت ارایه خدمات حضور داشته باشد .
IV – مقررات مربوط به دستیاران
الف – پذیرش دستیار :
1- انتخاب دستیاران
پذیرش دستیار در هر برنامه دستیاری رشته چشم پزشکی از طریق آزمون پذیرش دستیار ، که توسط دبیر خانه شورای آموزش پزشکی ، و تخصصی و بر اساس مقررات و روش های مصوب برگزار می شود ، صورت می گیرد .
2 – ظرفیت پذیرش دستیار
الف – حداکثر ظرفیت پذیرش دستیار در هر برنامه رشته چشم پزشکی توسط کمیته تدوین و ارزشیابی تعیین وبه تصویب کمیسیون می رسد . حداکثر ظرفیت پذیرش دستیار براساس تعداد و توانایی های علمی وحرفه ای اعضای هیأت علمی ، تعداد و تنوع بیماران ،و منابع و امکانات مراکز آموزشی مربوطه تعیین می گردد.
ب – با هدف تأمین محیط بحث و گفتگو و تبادل اطلاعات و تجربیات در بین دستیاران لازم است حداقل ظرفیت پذیرش سالانه دستیار در هر یک از برنامه های دستیاری رشته چشم پزشکی 2 نفر باشد .
پ – تعیین و توزیع ظرفیت پذیرش دستیار رشته چشم پزشکی در هر سال تحصیلی توسط دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و تخصصی ، بر اساس درخواست دانشگاه بررسی های انجام شده در زمینه نیاز کشوربه متخصصان این رشته و با نظر خواهی از کمیته تدوین و ارزشیابی برنامه های دستیاری این رشته انجام می شود . ضروری است ظرفیت پذیرش اعلام شده برای هر یک از برنامه های دستیاری از حداکثر تعداد ظرفیت مصوب کمیسیون برنامه ریزی و ارزشیابی برای آن برنامه تجاوز ننماید .
ب – نظارت
1- ضروری است کلیه خدمات ارایه شده به بیماران ، تحت نظارت اعضای هیأت علمی ( برحسب نوع خدمات ارایه شده و توانایی های دستیار ) باشد .
2 – دستیاران باید امکان دسترسی سریع به پزشکان ناظر خود ( اعم از اعضای هیأت علمی یا داستیاران مافوق ) را داشته باشند .
پ – ساعات و شرایط کار
1 – مقتضی است ساعات کار و کشیک های موظف دستیاران به نحوی تنظیم شود که در آموزش دستیاران و ارایه مراقبت و خدمات پزشکی مناسب به بیماران اختلال ایجاد ننماید .
2 – مقتضی است تعداد کشیک موظف دستیاران به نحوی تنظیم گردد که به طور معمول از دوازده کشیک در ماه تجاوز ننماید .
3 – ضروری است امکانات لازم برای استراحت و تغذیه دستیاران در ساعات کار فراهم باشد .
ت – واگذاری تدریجی مسوولیت به دستیاران
1 – ضروری است برنامه دستیاری شرایطی فراهم کند تا دستیاران به موازات کسب تجربه وپیشرفت در دوره آموزشی ، مسوولیت بیشتری در مورد مراقبت از بیماران و ارایه خدمات پزشکی بر عهده گیرند .
2 – روند واگذاری تدریجی مسوولیت باید به گونه ای باشد که دستیاران در پایان دوره تحصیل بتواند مستقلاً به طبابت در حیطه تخصصی رشته چشم پزشکی بپردازند .
ث – مقررات مربوط به حضور دستیاران دیگر ( میهمان ، رشته های دیگر ، تکمیلی تخصصی و فوق تخصصی )
چنانچه برنامه آموزش دستیاری رشته چشم پزشکی همراه با سایر برنامه های آموزشی ارایه شود ، برنامه های مذکور نباید تأثیر سویی بر کیفیت آموزش دستیاران دوره تخصصی داشته باشند .
ج – آموزش به دانشجویان پزشکی و سایر دستیاران
مقتضی است دستیاران در آموزش دانشجویان گروه پزشکی و سایر دستیاران شرکت داشته باشند .
چ – ارتقا ، گواهی نامه و دانش نامه
1 – لازم است هر یک از دستیاران در طول دوره دستیاری نسبت به اجرای یک پروژه تحقیقاتی به عنوان پایان نامه دوره تخصصی ، تحت نظارت اعضای هیأت علمی برنامه اقدام نمایند .
2 – دستیاران جهت ارتقاء و دریافت گواهی نامه ویا دانشنامه تخصصی ملزم به شرکت در آزمون ارتقای سالانه و آزمون دانشنامه تخصصی که توسط دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و تخصصی و براساس مقررات و روش های مصوب برگزار می گردد ، هستند .
V – امکانات ومنابع
الف – فضا و تجهیزات آموزشی
- ضروری است برنامه دستیاری فضاها و تجهیزات آموزشی زیر دسترسی داشته باشد :
1- واحد سمعی – بصری جهت انجام کارهای آموزشی و پژوهشی شامل تهیه و نگهداری اسلاید و فیلم های آموزشی .
2 – واحد کامپیوتر ، شامل حداقل دو دستگاه کامپیوتر ، نرم افزارها و CD های آموزشی لازم جهت آموزش و پژوهش .
- ضروری است مکانی مناسب با امکانات کافی در اختیار مدیر برنامه قرار گیرد . همچنین لازم است برای اعضای هیأت علمی نیز متناسب با تعداد آنها ، مکان هایی مناسب و با امکانات کافی ترجیحاً در کنار محل آموزش در نظر گرفته شود .
- مقتضی است فضا ها و امکانات لازم جهت آموزش جراحی برروی مدل های غیر انسانی و یا کاداور ( جسد ) وجود داشته باشد .
ب – امکانات بخش ها ، درمانگاه ها ، اتاق عمل و سایر تسهیلات بالینی
1 – درمانگاه
در هر یک از مراکز آموزشی شرکت کننده در برنامه دستیاری چشم پزشکی ، مجموعه درمانگاه ها شامل درمانگاه چشم پزشکی عمومی ، درمانگاه تخصصی ، درمانگاه اورژانس ، واحد های تشخیصی ، و واحد اپتیک و رفراکشن می باشد .
الف – درمانگاه چشم پزشکی عمومی
- لازم است در مجموعه درمانگاه های هر برنامه دستیاری حداقل یک درمانگاه یا مجموعه درمانگاهی عمومی وجود داشته باشد .
- هر درمانگاه یا مجموعه درمانگاهی از یک یا تعدادی واحد درمانگاهی تشکیل شده است .
- ضروری است هر واحد درمانگاهی حداقل شامل فضاهایی مناسب جهت پذیرش ع انتظار و معاینه بیماران باشد فضاهای لازم برای معینه بیمارن شامل مکانی برای تعیین میزان دید ، انجام رفراکشن و معاینه فسمت های قدامی و خلفی چشم است .
- ضروری است در هر یک از واحد های درمانگاهی ، حداقل یک ست مجهز معاینه برای حداکثر دو دستیار وجود داشته باشد . هر ست معینه باید دارای اجزای زیر باشد :
تابلوی دید استاندارد یا چارت پروژکتور تنظیم شده ، چراغ قوه مناسب افتالموسکوپ مستقیم ، رتینوسکوپ ، جعبه عینک و ضمایم آن ، اسلیت لامپ همراه با تونومتر اپلاناسیون ، لنزهای تری میرور ، کونیولنز ، لنزهای D 90+ و D 78+، دستگاه افتالموسکوپ غیر مستقیم ، لنزهای D 30+ ( یا D 28+ ) و D 20+ جعبه منشور لوز و بار ، کراتومتر ، لنزومتر ، اکلودر، تونومتر ، شیوتس ، و Multiple Pinhole .
- ضروری است در مجموعه درمانگاهی عمومی وسایل پلاسیدودیسک ، اپتوکینتیک درام وجود داشته باشد .
- ضروری است در هر واحد درمانگاهی حداقل یک تخت معاینه و یک ست جراحی کوچک برای برداشتن بخیه و شستشوی مجرای اشکی وجود داشته باشد .
- مناسب است هر واحد درمانگاهی یک بایگانی برای بیماران سرپایی در اختیار داشته باشد .
ب – درمانگاه تخصصی
- مناسب است در مجموعه درمانگاهی ، درمانگاههای تخصصی وجود داشته باشد . این درمانگاهها شامل موارد زیر می باشد :
1 – سگمان قدامی
2- سگمان خلفی
3- چشم پزشکی اطفال و استرابیسم
4- گلوکرم ویا نوروافتالمولوژی
5 – اکولوپلاستیک
پ – درمانگاه اورژانس
- لازم است در هر برنامه دستیاری یک درمانگاه اورژانس وجود داشته باشد .
- ضروری است هر درمانگاه اورژانس حداقل شامل فضاهای مناسب جهت پذیرش ، انتظار و معاینه ( تعیین میزان دید ، انجام رفراکشن ، معاینه قسمت های قدامی و خلفی چشم ) باشد .
- لازم است در هر درمانگاه اورژانس حداقل یک ست کامل معاینه موجود باشد . این ست حداقل باید شامل اجزای زیر باشد :
تابلوی دید استاندارد یا چارت پروژکتور تنظیم شده ، چراغ قوه مناسب ، افتالموسکوپ مستقیم ، رتینوسکوپ ، جعبه عینک و ضمائم آن ، اسلیت لامپ همراه با تونومتر اپلاناسیون ، لنزهای تری میرور ، گونیو لنز گلدمن ، لنزهای D 90+ و D 78+ دستگاه افتالموسکوپ غیر مستقیم لنزهای D30+ ( یاD28+ ) و D 20+ ، اکلودر و تونومتر شیوتس .
- ضروری است در هر درمانگاه اورژانس حداقل : یک تخت معاینه ، یک ست کوچک جراحی برای برداشتن بخیه و شستشوی مجرای اشکی و برداشتن اجسام خارجی وجود داشته باشد .
- ضروری است دستیاران در هر درمانگاه اورژانس به یک لابراتوار که دارای وسایل رنگ آمیزی و کشت ، میکروسکوپ و انکوباتور باشد دسترسی آسان داشته باشند .
ـ لازم است لوازم احیای قلبی ـ ریوی در درمانگاه اورژانس در دسترس باشد .
ت ـ واحد ( های ) تشخیصی لازم
ـ ضروری است تجهیزات ذیل در واحد ( های ) تشخیص و یا مجموعه درمانگاهی وجود داشته باشد :
پری متری گلدمن ، پری متری اتوماتیک ، اولتراسونوگرافی A و B ، فلورستین آنژیوگرافی ، پاکی متر ، اگزوفتالمومترهرتل ، اتورفراکتومتر ، تونومتر الکترونیک یا اپلاناسیون دستی ، ابزارهای تست حسی ( ورث ، باگولینی After Image ) ، Deviometer ، تست دید عمق ( شامل Titmus و Random dot ) ، تست اختلال دید ، رنگ ( شامل Ishihara 100 Hue Test ) تست کم بینایی ، آمسلر چارت ، تست هس اسکرین یا لانکاستر و دستگاه توپوگرافی قرنیه .
ـ مناسب است تجهزیات ذیل در واحد ( های ) تشخیصی و یا مجموعه درمانگاهی وجود داشته باشد :
تستهای الکتروفیزیولوژی ، دستگاه ICU ، ( دستگاه آنژیوگرافی ایندوسیانین سبز) دستگاه اندازه گیری استریوپسیس دور و کنتراست سنسیتیویتی ( Contrast Sensitevity ) ، آمیلیوسکوپ بزرگ ، اکلودرترانسپارنت و Red Filtdr Ladder .
ـ ضروری است وسایل اولیه احیای قلبی ـ ریوی در اتاق آنژیوگرافی موجود باشد.
ث ـ واحد اپتیک و رفراکشن
ـ لازم است در مجموعه درمانگاههای هر برنامه دستیاری واحد اپتیک و رفراکشن برای آموزش رفراکشن و Management بیماران دارای مشکل اپتیکی ( مثل کنترل کیفی C.L. و نیز کنترل کیفی عینک و بینایی ، آموزش Coating و ضد انعکاس) وجود داشته باشد .
ـ ضروری است تجهیزات ذیل در واحد اپتیک ورفراکشن وجود داشته باشد :
1 ـ چارت های استاندارد بینایی برای دید دور و نزدیک ، 2 ـ جعبه عینک ، 3 ـ Astigmatig Dial 4 ـ Cross Cylinders ، شامل 25/0 ، 5/0 و ا ، 5 ـ لنزومتر ، 6 ـ رتینوسکوپ ، 7 ـ کراتومتر ، 8 ـ وسایل اندازه گیری کیفی Contrast Sensitivity ، 9 ـ وسیله Glare Test ، 10 ـ Multiple Pinhole ، 11 ـ ست کم بینایی شامل انواع تلسکوپها ، 12 ـ ست های آزمون لنزهای تماسی ، 13 ـ انواع منشورها به خصوص روتاری پرسیم ، 14 ـ Trial Set Fresnel Prism ، 15 ـ فریم کودکان و بزرگسالان ، 16 ـ شیشه های Maddox Rod قرمز و سفید .
ـ مناسب است تجهیزات ذیل در واحد اپتیک و رفراکشن وجود داشته باشد :
1 ـ دستگاه رادیومتر ، 2 ـ دستگاه ارزیابی Abberation های نور و آشنایی با فیزیک نور و لیزر ، 3 ـ فوروپتر ، 4 ـ (Dosometer) Vertex Meter ، 5 ـ Potential Acuity Meter .
2 ـ اتاق عمل
ـ ضروری است تسهیلات جراحی در هر یک از مراکز آموزشی که دستیاران در آنها آموزش جراحی می بینند به شرح زیر موجود باشد .
یک مجموعه اتاق عمل که حداقل شامل دو واحد اتاق عمل که کاملاً مجهز به تجهیزات بیهوشی و جراحی چشم باشد هر واحد اتاق عمل باید دارای یک تخت جراحی و یک میکروسکوپ جراحی دارای Teaching Tube باشد . ضروری است در هر مجموعه اتاق عمل دستگاه فاکتتوامولسیفیکاسیون ، دستگاه ویترکتومی خلفی و قدامی ، دستگاه افتالموسکو پ غیر مستقیم به همراه لنزهای ضروری دستگاه لیزر ( با افتالموسکوپ غیر مستقیم و پروپ های داخل چشمی) ، دستگاه کرایو ، لوپ های جراحی ، دستگاه کوتر بای پلار ، ست جراحی در هر یک از زمینه های مختلف جراحی و ست معاینه زیر بیهوشی به تعداد کافی موجود باشد . در صورتی که تعداد واحد های اتاق عمل یک مجموعه بیش از پنج واحد باشد ، باید به ازای هر دو تخت ، یک دستگاه ویترکتومی قدامی و به ازای هر پنج تخت یک دستگاه فاکوامولسیفیکاسیون اضافه گردد.
مناسب است در هر مرکز آموزشی یک اتاق عمل سرپایی در مجاورت اتاق عمل وجود داشته باشد که باید دارای تجهیزات لازم برای عمل های سرپایی مجاز باشد.
نسبت اتاق عمل به وزیرنت : هر مرکز آموزشی دستیاری باید به ازای پذیرش هر دستیار در سال معادل چهار دستیار در یک دوره آموزشی یک واحد اتاق عمل داشته باشد ، مقتضی است مدیر برنامه دستیاری در مواردی همچون حضور دستیاران میهمان مردودین سال های قبل ، دستیاران دوره تکمیلی و .... پیش بینی های لازم جهت افزایش تعداد امکانات اتاق عمل را بنماید .
3 ـ واحد لیزر
ضروری است هر برنامه دستیاری یک واحد لیزر در اختیار داشته باشد لازم است لیزر آرگون ، لیزر کربیتون ، لیزر YAG و لیزر دایود در واحد لیزر وجود داشته باشد.
4 ـ امکانات بستری
لازم است در برنامه دستیاری بخش های بستری با تعداد کافی تخت موجود باشد .
لازم است در مجاورت محل بستری بیماران یک اتاق معاینه چشم موجود باشد .
ضروری است که اتاق معاینه چشم مذکور مجهز به اسلیت لامپ با تونومتر اپلاناسیون ، دستگاه شیوتس ، چارت سنجش بینایی ، افتالموسکوپ غیر مستقیم و مستقیم و ست جراحی کوچک باشد .
5 ـ امکانات جراحی روزانه ( Day – Service)
با توجه به عدم نیاز بستری تعداد کثیری از بیماران چشم به منظور کاهش هزینه‌های درمان و آموزش دستیاران ، ضروری است امکانات جراحی روزانه دایر گردد.
مناسب است محل آماده سازی ، مراقبت های قبل و بعد از عمل در مجاورت اتاق عمل چشم باشد .
پ ـ تعداد و تنوع بیماران
ضروری است تعداد و تنوع مراجعین چشم پزشکی در گروههای سنی اطفال و بزرگسالان در زمینه های مختلف به اندازه ای باشد که برای هر یک از دستیاران امکان کسب تجربه در طیف وسیعی از بیماری های چشم را تحت نظر اعضای هیأت علمی فراهم آورد . این زمینه ها عبارتند از :
1 ـ اپتیک و رفراکشن 5 ـ استرابیسم
2 ـ پلک و ضمایم خارجی چشم و اربیت 6 ـ سگمان خلفی
3 ـ قرنیه و سگمان قدامی 7 ـ نور و افتالمولوژی
4 ـ گلوکرم 8 ـ تروما و اورژانس های چشم
به این ترتیب دستیار چشم پزشکی می تواند مهارت های تشخیصی ، درمانی و عملی لازم به همراه دوازده کاربرد آنها را کسب نماید .
ت ـ امکانات جنبی
1 ـ کتابخانه
الف ـ لازم است دستیاران به کتابخانه دانشکده پزشکی مطابق با ضوابط موسسات آموزش تخصصی دسترسی داشته باشند .
ب ـ ضروری است دستیاران در هر بیمارستان یا مجتمع بیمارستانی آموزشی به کتابخانه ای که دارای کتب و مجلات تخصصی روز آمد لازم برای آموزش آنان میباشد ، به آسانی دسترسی داشته باشند . ضروری است این کتابخانه دارای سیستم بازیابی الکترونیک اطلاعات از قبیل مدلاین یا اینترنت باشد .
پ ـ ضروری است کتابخانه یا مجموعه ای از کتاب های مرجع و تخصصی پزشکی لازم در کشیک ها و ایام تعطیل در اختیار دستیاران باشد .
2 ـ مدارک پزشکی
الف ـ لازم است مراکز آموزشی مجری برنامه های دستیاری دارای سیستم بایگانی برای کلیه بیماران سرپایی و بستری باشند . ضروری است بایگانی بیماران بستری دارای سیستم کدبندی براساس یکی از سیستم های بین المللی باشد .
ب ـ لازم است سیستم بایگانی پرونده های بیماران به گونه ای سازمان دهی شود که امکان دسترسی سریع و آسان به پرونده ها وجود داشته باشد .
پ ـ مناسب است سیستم مدارک پزشکی رایانه ای در مراکز آموزشی مجری برنامههای دستیاری اجرا شود .
ت ـ ضروری است اطلاعات بیماران شامل برگه پذیرش ( شرح حال ) ، نتیجه معاینات ،نحوه درمان انجام شده ، خلاصه پرونده و پیگیری بیماران بایگانی شود (فرم های پیشنهادی تخصصی چشم پزشکی شامل برگه معاینه اولیه و خلاصه سیر بیماری ، پیوست این متن می باشد . )
VI ـ برنامه آموزشی
الف ـ اهداف و طرح برنامه
1 ـ هر برنامه دستیاری می تواند براساس شرایط و امکانات آموزشی خاص خود ، علاوه بر اهداف آموزشی اصلی که توسط کمیته تدوین و ارزشیابی برنامه های دستیاری رشته چشم پزشکی با همکاری اعضای هیأت علمی برنامه های دستیاری مربوطه تهیه می شود .
اهداف آموزشی دیگری را در برنامه بگنجاند . این اهداف آموزشی اضافی باید به گونه ای باشد که از نظر محتوا و اهداف آموزشی اصلی برنامه ، به آموزش دستیاران لطمه نزند .
2 – ضروری است مدیر و اعضای هیأت علمی برنامه دستیاری به اهداف آموزشی برنامه خود پایبند باشند .
3 ـ ضروری است تمام اجزای آموزشی برنامه دستیاری بر اساس اهداف برنامه سازمان دهی شوند .
محتوای آموزشی
I ـ در حیطه تخصصی چشم پزشکی :
برای آموزش دستیاران در برنامه دستیاری چشم پزشکی ،باید از جنبه های مختلف و در زمینه های زیر آموزش لازم وجود داشته باشد .
الف ) دانش و مهارت لازم برای تشخیص و درمان مناسب و متناسب با اخلاق پزشکی
1 ـ دانش نظری
ـ ژنتیک ، جنین شناسی ، تشریح ، بافت شناسی ،فیزیولوژی ، آسیب شناسی ، میکروب شناسی ، ایمونولوژی چشم و ضمایم آن راههای بینایی و سیستم بینایی .
ـ اصول اپیدمیولوژی وروش تحقیق درچشم پزشکی
ـ فیزیک نور ، اپتیک ، عیوب انکساری ، ونحوه تصحیح آنها .
ـ فارماکولوژی چشم
ـ تصویر بردای تشخیصی در حیطه چشم پزشکی
اصول ( eye Banking ) ( نگهداری چشم )
- چشم پزشکی طبی شامل تظاهرات جشمی بیماری های سیستمیک ، متابولیک و ژنتیک ، اختلالات راه های بینایی و بیماری های نورولوژیک همراه آن از جمله تفسیر میدان بینایی ، بررسی حرکات چشم و فلج آنها ، بیماری های رتین و ویتره ، گلوکرم و بیماری های مربوط به تغییرات فشار چشم ، بیماری های یو آ (Uvea) ، و تمام بیماریهای خارجی چشمی (extraocular) و ضمایم آن .
ـ ارزیابی کم بینایی (Low Vision) و نحوه تصحیح آن .
ـ چشم پزشکی جراحی شامل دانش تشریح جراحی ، ترمیم زخم ،درمان جراحی بیماریها یا اشکالات ساختاری پلک ، اربیت ، سیستم اشکی ، ملتحمه ، قرنیه ، استرابیسم ، گلوکرم ، کاتاراکت ، تومورها ، بیماری های شبکیه ، اختلالات مادرزادی از جمله افتادگی پلک و درمان آسیب های وارده به چشم .
ـ اصول اصلاح جراحی عیوب انکساری چشم
ـ اصول و کاربردهای درمان با کرایو و لیزر
ـ استفاده از بیهوشی عمومی و بی حسی موضعی ودردبری ( آنالجزی ) در چشم پزشکی و عوارض آنها .
ـ تشخیص و درمان عوارض ناشی از درمان های طبی و جراحی قبلی
ـ اصول درمان عفونت ها
ـ درمان بیماری های نئوپلاستیک چشم و ضمایم آن
ـ اصول ژنتیک پزشکی و دانش مبانی ژنتیکی بیماریها و ناهنجاریهای چشم .
2 ـ مهارت های علمی
انتخاب استفاده مراقبت و نگهداری از وسایل تشخیصی ـ درمانی چشم پزشکی .
انجام رفراکشن ،تجویز و کنترل وسایل توانبخشی بینایی از جمله لنز تماسی و عینک .
توانبخشی بیماران با دید کم ( Low Vision )
انتخاب روش صحیح جراحی ، متناسب با شرایط بالینی بیمار
انجام بی حسی موضعی
انجام اعمال جراحی پایه در چشم پزشکی شامل جراحی پلک و سیستم اشکی ، درمان جراحی استرابیسم ، درمان جراحی گلوکرم ، کاتاراکت و ناهنجاریهای مادرزادی ، جراحی جداشدگی ساده شبکیه ، و درمان جراحی آسیب های وارده به چشم ، اربیت . ...( مطابق فهرست اعمال جراحی در بند V ـ ب ـ 3 ) .
آشنایی با اصول جراحی های مجدد یا پیچیده و همچنین موارد کاربرد ، عدم کاربرد و عوارض ناشی از آنها در زمینه بیماریهای اربیت ، قرنیه ، ویتره و رتین و گلوکرم که در موارد فوق دستیار باید به عنوان کمک جراح شرکت نماید .
نحوه برداشت صحیح نمونه به منظور تهیه لازم ، رنگ آمیزی ، کشت و آنتی بیوگرام ، چگونگی برداشت نمونه های بیوپسی و انتقال صحیح آنها به آزمایشگاه و آشنایی با تشخیص میکروسکوپیک و آزمایشگاهی آنها .
ب – نحوه برخورد سیستماتیک با بیمار از طریق گرفتن شرح حال مناسب ، معاینات بالینی و جستجو در منابع علمی چشم پزشکی به منظور رسیدن به قضاوت و اتخاذ تصمیم صحیح برای بیمار .
پ ـ ارائه خدمات مشاوره ای در رابطه با مراقبت از بیماران ، آموزش و جنبه های قانونی .
ت ـ شناخت مرزهای تخصصی رشته چشم پزشکی .
ث ـ ارائه دانش ، نگرش و مهارت چشم پزشکی متناسب با سن ، جنس ،فرهنگ و قومیت بیماران .
II ـ از نظر نحوه برقراری ارتباط با بیمار
الف ـ برقراری ارتباط با بیمار و خانواده وی در زمینه درمان ، شامل توانایی شناخت عواقب روانی ، شغلی و اجتماعی اختلالات بینایی یا نابینایی و همچنین توانایی ارئه خدمات مشاوره ای مفید به بیماران نابینا .
ب ـ گرفتن تاریخچه مناسب از بیماران و خانواده آنها شامل کسب توانایی بررسی اعتقادات ، علایق و انتظارات بیمار راجع به منشأ ماهیت و درمان بیماری و همچنین کسب توانایی در ارزیابی تأثیر عواملی مانند سن ، جنس ، زمینه قومی ـ فرهنگی ، حمایت های اجتماعی و مسائل روحی بربیماری شخص .
پ ـ ارائه اطلاعات مناسب به بیماران و خانواده آنها و تیم های بهداشتی .
ت ـ تهیه پرونده پزشکی بیماران به طور دقیق صحیح و گویا .
III ـ از نظر مشارکت و مشاوره حرفه ای
الف ـ نحوه انجام مشاوره با سایر پزشکان و گروه های بهداشتی .
ب ـ نحوه مشارکت مؤثر در فعالیت های گروهی شامل تحقیق ، آموزش و یادگیری.
IV ـ درحیطه مدیریت
هدایت بیماران در زمینه مراقبتهای بهداشتی ، مسائل مالی و راهنمایی بیماران دچار اختلال دید به منظور دستیابی به منابع حمایتی و همچنین توانایی در مدیریت تشکیلات بهداشتی و به کارگیری فن آوری پیشرفته در زمینه های فوق .
V ـ از نظر فعالیت های بهداشتی و پیشگیری
کسب شناخت از مهمترین شاخص های بهداشتی مؤثر در بیماران و توانایی در زمینه غربالگری جمعیت هایی که در معرض بیماری های معین چشمی قرار دارند ، ارایه راههای کاهش میزان آسیب های چشمی و تسهیل دستیابی بیماران به مراکز ارایه دهنده خدمات کم بینایی و سایر مراکز حمایتی . به طور کلی دستیار باید بیاموزد هرکجا که نیاز به انجام اقدامات پیش گیرانه وجود دارد چه در سطح فردی و چه اجتماعی دخالت فعال داشته باشد در این راستا باید توصیه های لازم بهداشتی از جمله بهداشت حرفه ای را بیاموزد و آنها را به کار برد .
VI ـ از نظر فعالیت های دانش پژوهی
لازم است دستیار در زمینه فعالیت های دانش پژوهی آموزش های لازم را ببیند . این زمینه های آموزشی عبارنتد از به کارگیری استراتژی آموزش مداوم فردی ، تجسس در منابع اطلاعات پزشکی و نقد آنها ، تسهیل در یادگیری بیماران ، دانشجویان و سایر کارکنان بهداشتی ، درک صحیح از اهمیت تحقیقات پایه و بالینی و کار در زمینه اپیدمیولوژی ، آمار حیاتی ، روش های تحقیقاتی و مشارکت در فعالیت های تحقیقاتی گروهی ، در نظر گرفتن نقش چنس ،سن و جنبه های فرهنگی و قومی و روش تحقیق و هنگام ارایه و تجزیه و تحلیل اطلاعات .
VII ـ از نظر جنبه های حرفه ای
الف ـ نحوه ارایه بهترین خدمات درمانی همراه با صداقت و حس همدردی به بیمار
ب ـ رعایت اخلاق پزشکی و حفظ ظاهر مناسب با حرفه پزشکی و ارتباط صحیح با بیماران ، همکاران و کارکنان .
ب ـ اجزای بالینی
1 . مراقبت های سرپایی
ضروری است در طول دوره آموزش ، دستیاران مسوولیت مراقبت تعداد مناسبی از بیماران سرپایی مبتلا به طیف وسیعی از انواع بیماری های چشمی را بر عهده گیرند . ضروری است ویزیت کلیه بیماران سر پایی تحت نظارت مناسب اعضای هیأت علمی صورت گیرد . نظارت مناسب اعضای هیأت علمی هنگامی تحقق می‌یابد که عضو هیأت علمی مربوط جهت ارایه راهنمایی به راحتی در دسترس باشد .
ـ لازم است سلسله مراتب زیر در مورد آموزش سرپایی دستیاران لحاظ گردد : سال اول : آشنایی با تجهیزات و نحوه گرفتن شرح حال و معاینه بالینی بدون داشتن مسوولیت مستقیم ( این مدت دو تا سه ماه باید در نظر گرفته شود ) پس از آن تا پایان سال اول دستیار بایستی با نظارت مستقیم دستیاران ارشد و با حضور اعضای هیأت علمی حداکثر 800 بیمار نوبت اول ( 5 تا 7 بیمار در هر روز ) در ساعت غیر کشیک ویزیت نمایند .
سال دوم و سوم : طی سالهای دوم و سوم دستیار بایستی حدود 1800 بیمار نوبت اول و به طور متوسط 8 تا 12 بیمار برای هر نوبت درمانگاهی با نظارت دستیاران دوره تکمیلی و یا دستیاران ارشد در ساعات غیر کشیک ویزیت نماید . تأیید نهایی معاینات ، تشخیص ودرمان به عهده هیأت علمی می باشد .
سال جهارم : د ستیار سال چهارم علاوه برنقش نظارتی کامل و انجام مشاوره ها بایستی در هر نوبت درمانگاهی 5 بیمار نوبت اول را به طور مستقل در ساعات غیر کشیک ویزیت نماید و در صورتی که در درمانگاه تخصصی باشد حداقل 10 بیمار ( جمعاً 400 بیمار طی سال ) در ساعت غیر کشیک و در حضور دستیار دوره تکمیلی ویا هیأت علمی معاینه نماید .
ضروری است دستیاران تمامی بیماران نوبت اول را تحت نظارت عضو هیأت علمی چشم پزشک یا PHD اپتومتری ، رفراکشن نمایند
2 ـ مشاوره
مشاوره های چشمی سه دسته اند :
الف ـ مشاوره های درون بخش چشم : لازم است در ساعات کار عادی توسط دستیار ارشد درمانگاه ودرخارج از ساعات کار عادی توسط دستیار ارشد کشیک انجام و در صورت نیاز با دستیار دوره تکمیلی یا عضو هیأت علمی مشورت شود .
ب ـ مشاوره های بخش های دیگر با بخش چشم : لازم است در ساعات کار عادی توسط دستیار ارشد و در خارج از ساعات کار عادی توسط دستیار ارشد کشیک ویزیت و در صورت نیاز ، با دستیاران دوره تکمیلی یا عضو هیأت علمی مشورت شود .
پ – مشاوره های بخش چشم با سایر بخش ها : لازم است برای هر بیمار در ساعات کار عادی توسط دستیار مسوول آن بیمار و در خارج از ساعات عادی توسط دستیار کشیک مسوول ، در خواست مشاوره انجام و نتیجه آن به اطلاع عضو هیأت علمی رسانده شود .
3 ـ اعمال جراحی
اعمال جراحی از نظر درگیری درستیار در اننجام عمل به سه رتبه تقسیم می شوند:
رتبه یک : اعمالی که دستیار ، جراح اصلی می باشد و تنها حضور هیأت علمی در اتاق عمل ضروری است .
رتبه دو : : اعمالی که دستیار ، جراح اصلی می باشد و عضو هیأت علمی به عنوان کمک جراح عمل می کند .
رتبه سه : اعمالی که عضو هیأت علمی به عنوان جراح اصلی و دستیار به عنوان کمک جراح اول عمل می کند.
ضروری است دستیاران قبل از شروع آموزش جراحی ، با مقدمات آن آشنا شوند . پس از آموزش مقدمات ، ضروری است دستیاران به منظور کسب مهارت در تعداد مناسبی از انواع اعمال جراحی با رعایت رتبه بندی آنها به شرح زیر شرکت و همکاری داشته باشند :
در ابتدای سال دوم : دستیار بایستی به مدت 2 تا 3 ماه دوره آشنایی با چگونگی حضور در اتاق عمل ، شستشوی دست ، آماده کردن بیمار ، بررسی پرونده های اتاق عمل ، طریقه نوشتن ، معاینه پس از عمل وچگونگی بررسی عمومی بیمار جهت بیهوشی را طی کرده و دوره آشنایی با میکروسکوپ ، وسایل ضدعفونی و سایر ابزارهای جراحی را گذرانده وانجام موارد معاینه زیر بیهوشی BUA را با حضور اعضای هیأت علمی به عهده داشته باشد .
در بقیه سال دوم تا پایان دوره : دستیاران باید با رعایت و در نظر گرفتن رتبه بندی ذکر شده در بالا ، اعمال جراحی مجاز را انجام دهند . لازم است حدود 25 درصد از حداقل تعیین شده از هر نوع عمل جراحی ، رتبه سه باشد . مابقی به صورت رتبه دو یا یک ، بسته به تبحر دستیار و صلاحدید هیأت علمی انجام گیرد. فهرست اعمال جراحی چشم که دستیاران باید با رعایت تعداد و رتبه بندی مربوط آن را انجام دهند یا فقط به عنوان کمک جراح در آن شرکت داشته باشند . در ذیل می آید ، لازم به ذکر است که فهرست مذکور فقط مربوط به ساعات کار عادی دستیار می باشد .
توضیح 1 :حداقل تعداد تعیین شده برای اعمال جراحی ، فقط مربوط به اعمال بدون ستاره و یک ستاره بوده و شامل موارد دو ستاره نمی شود .
توضیح 2 : اعمال جراحی که نامی از آنها برده نشده ، می تواند بسته به صلاحدید مدیر برنامه ، به شرط آنکه در اجرای ضوابط خللی ایجاد نکند ،در برنامه آموزشی دستیار گنجانده شود .
I ـ اعمال جراحی خارج چشمی
الف ـ جراحی پلک :تعداد کل
[1] تعداد تعیین شده مربوط به کل دوره دستیاری است .
* اعمال جراحي كه فقط دستيار سال چهارم بايد به صورت رتبه يك يا دو انجام دهد.
** اعمال جراحي كه ضروري نيست دستيار به صورت رتبه يك يا دو انجام دهد و مي تواند آنها را فقط به صورت رتبه سه انجام دهد.