Proposal…
Dissertation…
دوره آموزشی مبانی علم اقتصاد
واژه اقتصاد، ریشه در زبان یونانی داشته و به معنای کسی که «خانوار را مدیریت می کند» است. شناخته شده ترین تعریف از اقتصاد را افلاطون و ارسطو (با معنی مذکور) به کار می بردند. به عبارت دقیق تر ارسطو از اقتصاد به عنوان: فن تدبیر منزل یا خانوار سخن می گوید. با این استدلال واحد اقتصادی از نظر ارسطو و یونانیان خانوار بوده است.
يكي از اهداف نگارش هر پايان نامه، در اصل آشنا نمودن دانشجو با نحوه نگارش و تنظيم يك مبحث علمي است.
پايان نامه نوشته اي است شامل چكيده پايان نامه به فارسي، فهرست تفصيلي مطالب، فهرست تصاوير، جداول و نمودارها، مقدمه و تاريخچه مختصر، مروري بر كارهاي انجام شده و آخرين اطلاعات تئوري، عملكرد تحقيقي و عملي نتايج، بحث و پيشنهادات، فهرست منابع و ماخذ و چكيده پايان نامه به انگليسي كه توسط دانشجو و با هدايت و نظارت استاد راهنما و همكاري استاد مشاور (در صورت داشتن) تنظيم و تدوين مي شود.
شاید اولین روز در شروع نگارش پایان نامه و آماده سازی آن سخترین زمان برای تصمیم گیری در مورد چگونگی انجام فرآیند تحقیقاتی باشد. در این موارد برخی از دانشجویان به دلیل عجله و برخی به دلیل دانش کم دچار اشتباهاتی میشوند که تا زمان اتمام پایان نامه برای آنها مشکلساز خواهد شد. به طور کلی اشتباهات عمده ای در فرآیند نگارش پایان نامه وجود دارد که باید همواره آنها را در ذهن داشته باشید چرا که در صورت اتفاق افتادن در زمان نگارش پایان نامه می توانند کیفیت پروژه را به شکل قابل ملاحظه ای کاهش دهند. برای اینکه به درستی بتوانید از بروز این اشتباهات جلوگیری کنید باید آنها را به درستی بشناسید. این اشتباهات عبارتند از:
در نگاه اول ممکن است به نظر برسد که رساله و پایان نامه واژه های معادل هم هستند و می توان آنها را به جای هم مورد استفاده قرار داد. برخی از دانشجویان ممکن است این سوال را مطرح کنند که با دیدگاه پایان نامه می توان یک رساله دکتری نگارش کرد یا خیر؟ به طور کلی جواب این سوال خیر است چرا که با ارتقاء رتبه تحصیلی فرآیند نگارش طولانی تر، تخصصی تر و دشوارتر خواهد بود. معمولا فرآیند نگارش رساله دکتری با توجه به دانشگاه ها و نظرات اساتید می تواند بسیار دشوارتر بوده و به تسلط بالایی بر مباحث آماری، تحقیقاتی و نگارش علمی نیاز داشته باشد.
تمامی تحقیقات علمی از جمله پایان نامه کارشناسی ارشد نیز از یک استاندارد ساختاری و دستوری مشخص تبعیت می کند. بسیاری از پایان نامه های کارشناسی ارشد در یک قالب استاندارد به شکل زیر قرار می گیرند. اما به یاد داشته باشید که هر کدام از بخش های پایان نامه ممکن است به چند زیرمجموعه جداگانه برای گنجاندن محتوای آن تقسیم بشوند. برای مثال بخش مقدمه ممکن است به دو بخش کلیاتی در مورد عنوان تحقیق و بررسی سوالات تحقیق تقسیم بشود. اما تمامی بخش های یک پایان نامه در قالب استاندارد آن شامل موارد زیر می باشد:
همانطور که پیشتر بیان کردیم نگارش پایان نامه نیز همانند بسیاری از اسناد علمی دیگر تابع قوانین و استانداردهایی است. زمانی که می خواهید شروع به نگارش پایان نامه کنید باید سعی کنید تمامی بایدها و نبایدهای نگارش را یک به یک انجام داده و پیاده سازی کنید تا در نهایت یک پروژه باکیفیت و کاربردی داشته باشید. ممکن است این فرآیند زمانبر، هزینه بر و طولانی به نظر برسد ولی باید بدانید که تمامی این عوامل برای دستیابی به یک پایان نامه باکیفیت ضروری و لازم الاجرا هستند. به طور کلی بایدها و نبایدهای نگارش پایان نامه شامل موارد زیر می شود:
در زمان نگارش یک پایان نامه همواره مشاوران به شما توصیه می کنند که سعی کنید به مخاطبان خودتان توجه کنید و شیوه نگارش و نحوه ارائه مطالب را متناسب با مخاطبان خودتان قرار دهید. با توجه به اینکه پایان نامه یک پژوهش کاربردی است و مخاطبان آن ممکن است در مواردی افراد متخصص نباشند، بنابراین ضروری است که مفاهیم به صورت شفاف، کاملا قابل فهم و قابل اجرا برای آنها بیان شود. شاید این موضوع یکی از برجسته ترین و مهمترین ویژگی های یک پایان نامه خوب باشد ولی معمولا یک پایان نامه خوب ویژگی های دیگری دارد که عبارتند از:
تمامی موسسات و دانشگاه ها معمولا یک فرمت ثابت و استاندارد برای نگارش پایان نامه یا رساله دکتری طراحی کرده و از دانشجویان درخواست میکنند که پیش نویس تحقیق خودشان را مطابق با این استانداردها به اداره تحصیلات تکمیلی تحویل دهند. فرمت ارائه شده توسط هر موسسه ممکن است اندکی در جزئیات با سایرین متفاوت باشد و این تفاوت های شامل مواردی مانند فرمت رفرنسدهی، نوع فونت استفاده شده، اندازه فونت در بخش ها و سرفصلهای مختلف، صفحه عنوان، نحوه قرارگیری جداول و تصاویر و غیره می شود. اما معمولا کلیات فرمت بندی پایان نامه ارشد و رساله دکتری به صورت استاندارد تعریف می شود و تقریبا در بیشتر دانشگاه ها از یک شکل مشابه پیروی می کند. معمولا پیشنویس پایان نامه یا رساله باید به صورت تکمیل شده، ویرایش شده، صفحه آرایی شده و آماده چاپ به بخش تحصیلات تکمیلی دانشگاه ارائه شود و همواره باید سعی کنید به روزترین و آپدیت ترین نسخه از فرمت بندی استاندارد را در اختیار داشته باشید. به طور کلی فرمت استاندارد پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری شامل بخش های زیر می باشد:
بر اساس تعریف دانشگاه هیوستون (University of Houston) پایان نامه کارشناسی ارشد یک نوشته کاملا علمی و تخصصی است که زیر نظر یک استاد راهنما نوشته و تهیه می شود. این دانشگاه پایان نامه کارشناسی ارشد را مشابه رساله دکتری می داند با این تفاوت که کوتاه تر بوده و تمرکز بیشتری بر روی موضوع دارد و اندکی تخصصی تر نگارش می شود. یکی دیگر از تفاوت های بیان شده میان پایان نامه و رساله دکتری در مورد حجم محتوا و کیفیت آن است که بر اساس این تعریف پایان نامه ارشد قابلیت استخراج حداکثر یک مقاله و رساله دکتری قابلیت استخراج حداقل 3 مقاله را خواهد داشت. به طور کلی پایان نامه کارشناسی ارشد شامل 60-80 صفحه بدون در نظر گرفتن بخش رفرنس دهی می باشد. البته ممکن است این فرآیند با توجه به نظر اساتید مشاور و راهنما تا حد زیادی طولانی تر و پیچیده تر شود ولی به طور کلی تعداد صفحات اختصاصی به هر بخش از پایان نامه به شکل زیر خواهد بود:
پیدا کردن یک موضوع مناسب و خوب برای پایان نامه یا رساله دکتری کار آسانی نیست. حتی این فرآیند برای رساله دکتری نیز دشوار تر است چرا که موضوع تحقیق باید کانتریبیوشن و نوآوری داشته باشد و همین امر از اهمیت بالایی در رساله دکتری برخوردار بوده و بدون آن نمیتوان حتی به تصویب پروپوزال امید داشت. شاید بتوان گفت سخت تر از نگارش خود پایان نامه، انتخاب موضوع است. چرا که مسیر کلی تحقیق و چارچوب اصلی محتوا را مشخص کرده و تا انتهای فرآیند فارغ التحصیلی با آن درگیر خواهید بود. ما برای تسهیل فرآیند بسیار با اهمیت انتخاب موضوع پایان نامه روش هایی را به شما پیشنهاد می کنیم که می تواند مسیر را برای شما هموارتر کند. برای اینکه بتوانید یک موضوع خوب برای پایان نامه انتخاب کنید باید:
رساله یا تز یکی از مهمترین فاکتورها در مسیر فارغ التحصیلی و کسب مدرکت و درجه دکتری از دانشگاه یا موسسه علمی است. معمولا تلاش 4 یا 5 ساله یک دانشجوی دکتری در فرآیند نگارش رساله دکتری خلاصه شده و شخص باید بتواند در رشته تحصیلی خودش به یک دستاورد علمی، یک راه حل کاربردی و یا یک تئوری نوآورانه دست پیدا کند. رساله دکتری با پایان نامه کارشناسی ارشد تاحدی متفاوت بوده و معمولا از نظر محتوا، تعداد کلمات، میزان نوآوری، کانتریبیوشن، فرآیند نگارش، نحوه پوشش مفاهیم و سرفصل ها، تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها متفاوت خواهد بود. معمولا دانشجویان دکتری می بایست تسلط بالایی به اصول و مبانی تحقیقاتی داشته باشند تا بتوانند یک رساله دکتری با کیفیت نگارش و تهیه کنند. چرا که نگارش رساله دکتری یک فرآیند بسیار تخصصی و زمانبر بوده و نمیتوان فرصت زیادی را صرف یادگیری مبانی و اصول کرد. به طور کلی فرآیند نگارش رساله دکتری به ترتیب به مراحل زیر تقسیم می شود:
فرآیند نگارش پایان نامه یک کار تخصصی و زمانبر است که علاوه بر دانش در حوزه تحقیق به تخصص و تسلط به مبانی پژوهش نیز نیازمند است. اگر بخواهیم به شکل ساده ای به پایان نامه یا رساله نگاه کنیم باید آن را نوشتاری بدانیم که دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری برای دریافت مدرک تحصیلی آماده کرده و به دانشگاه ارائه می کنند. ولی معمولا اهمیت نگارش پایان نامه بسیار بیشتر از این موارد بوده و به دنبال تقویت مهارتهای علمی در دانشجویان، بهبود شرایط علمی در دانشگاه ها، افزایش خروجی پروژه های علمی در جامعه، کمک به تصمیم گیران سازمانی و اجتماعی و در نهایت حل مشکلات جامعه است. پس اگر بخواهیم با دیدگاه آماده سازی و تحویل یک نوشتار برای دریافت مدرک تحصیلی و فارغ التحصیل شدن به پایان نامه بنگریم باید بگوییم که ارزش این کار علمی بزرگ را پایین آورده ایم.
نگارش و تهیه پایان نامه نقش بسیار اساسی در فرآیند فارغ التحصیلی هر دانشجویی ایفا میکند. معمولا بخش عمده ای از فرآیند تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد (حدودا دو ترم) و بخشی از نمرات تحصیلی یک دانشجو به پایان نامه اختصاص می یابد. اتمام موفقیت آمیز دوره کارشناسی ارشد و آماده سازی پایان نامه به توانمندی فرد در مهارت های آماری، مهارت های تحقیقاتی، مهارت نگارشی و تفکر انتقادی بستگی دارد. نگارش پایان نامه از این جهت اهمیت دارد که می تواند توانایی تحقیقاتی و توانایی حل مسائل (اجتماعی یا سازمانی) را در دانشجویان نهادینه و تقویت کند. با توجه به اینکه دانشجویان در طول فرآیند نگارش پایان نامه به صورت مداوم با اصول و مبانی تحقیقاتی درگیر بوده و آن را مورد استفاده قرار می دهند، میتوان گفت که پایان نامه نقش بسیار مهمی در تقویت مهارت های تحقیقاتی و نگارشی دانشجویان دارد. اما به یاد داشته باشید که نگارش پایان نامه تنها برای تقویت مهارت های دانشجویان نبوده و از جنبه های دیگری نیز اهمیت پیدا می کند که عبارتند از:
چکیده نویسی در تحقیق به معنای خلاصه سازی محتوای کلی مقاله در قالب یک مطلب 150-300 کلمه ای است به گونه ای که اهداف، مسئله تحقیق، روش تحقیق، دستاوردها و نتایج پژوهش در آن پوشش داده شود. بخش چکیده یکی از مهمترین بخش های هر پژوهشی محسوب می شود چرا که نقش یک بروشور تبلیغاتی برای مقاله شما را دارد. بنابراین باید بهترین عملکردتان را در فرآیند چکیده نویسی در یک قالب 150-300 کلمه ای نشان دهید. حال منظور ما از بروشور تبلیغاتی مقاله چیست؟ اجازه بدهید این مفهوم را بیشتر برای شما توضیح بدهیم. مفهوم بروشور تبلیغاتی برای این است که یک مطلب 150-300 کلمه ای می تواند نقش تبلیغاتی مختصر برای کل کار شما را ایفا کند.
نکات بسیار مهم و کلیدی در فرآیند نگارش پایان نامه وجود دارد که بدون رعایت آنها نمی توان نتیجه لازم را بدست آورد. نگارش پایان نامه جزء جدا نشدنی فرآیند فارغ التحصیلی هر دانشجویی است و دستیابی به نتیجه مورد نظر بدون برنامه ریزی، سختکوشی و دانش امکان پذیر نیست. در این فرآیند شما علاوه بر تخصص و دانش باید خلاقیت و انعطاف پذیری بالایی داشته باشید تا بتوانید با گروه های مختلف در اجتماع ارتباط موثری برقرار کرده و مشکلات جامعه را به درستی شناسایی کنید. توجه داشته باشید که برخی از پژوهشگران تنها با هدف نگارش و تکمیل فرآیند فارغ التحصیلی به دنبال موضوعاتی میگردند که بتوانند به سرعت به سرانجام رسانده و کار خودشان را تکمیل کنند. ولی به عنوان یک مشاور قصد داریم نکته بسیار مهمی را در ارتباط با نگارش پایان نامه بیان کنیم، همواره به دنبال موضوعاتی باشید که ارتباط مستقیمی با دغدغه های جامعه دارند. چرا که این موضوعات می توانند پس از تکمیل شدن هم به عنوان یک راه حل اجتماعی مطرح شوند و هم برای تقویت رزومه و آینده شغلی شما بسیار موثر خواهند بود.
هر تحقیق یا کار علمی که در جهان انجام می گیرد به طور کلی یا به دنبال کشف یک مسئله است و یا به دنبال حل کردن آن مسئله می باشد. پایان نامه، مقاله ژورنالی، تز دکتری، پروپوزال و هر کدام از این تحقیقات نیز با هدف شناسایی بیشتر یک مسئله یا برطرف کردن آن مورد نگارش قرار خواهند گرفت. اما هر کدام از این پژوهش های علمی هدف مشخصی را در طول زمان تحصیلی دانشجو دنبال میکنند. برای مثال هدف از نگارش پروپوزال این است که دانشجو مهارت های تفکر انتقادی، دقت، حل مسئله و نکته سنجی را در خود تقویت کند و اما هدف از نگارش پایان نامه تقویت مهارتهای روش تحقیق، نگارش علمی، سازماندهی، برنامه ریزی و تجزیه و تحلیل منطقی است. به طور کلی موسسات و دانشگاه ها اهداف بسیار زیادی را از نگارش و تهیه پایان نامه دنبال می کنند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
قبل از اینکه به مهارتهای کاربردی مورد نیاز برای پایان نامه نویسی بپردازیم بیاید به چند سوال مهم پاسخ بدهیم.
(1) آیا برای نگارش یک پایان نامه، مقاله ژورنالی، تز دکتری و یا هر نوع پژوهشی دیگری به مهارت نیاز داریم؟
(2) آیا داشتن مهارت موجب بهبود کیفیت و ارزش پایان نامه خواهد شد؟
(3) چه مهارتهایی برای نگارش یک مقاله یا پایان نامه خوب و موثر ضروری هستند؟
(4) و در نهایت چگونه باید این مهارتها را تقویت کنیم؟
فرآیند تصویب پایان نامه معمولا با تصویب پروپوزال آغاز شده، سپس به فرآیند نوشتن گام به گام پایان نامه میرسد، بعد با تایید اساتید برای دفاع به مرحله بعد رفته و با دفاع موفقیت آمیز پایان می یابد و شخص به عنوان فارغ التحصیل شناخته می شود. ما در این بخش سعی می کنیم این پروسه را به صورت جزئی تر و مرحله به مرحله برای شما بیان کنیم تا درک بهتری در مورد این فرآیند داشته باشید. به طور کلی فرآیند آغاز تا انتهای پایان نامه به صورت زیر ارائه و دسته بندی می شود:
مهارت فیش نویسی تحقیق یکی از ابزارهای بسیار کاربردی در پیشرفت تحصیلی و بهبود فرآیند یادگیری محسوب می شود. فیش برداری یکی از مهمترین مهارتهایی است که می تواند در نگارش پایان نامه، مقاله یا هر تحقیق جدیدی به شما کمک کند. فرض کنید حجم بسیار بالایی از منابع را برای نگارش پایان نامه یا مقاله جمع آوری کرده اید و حال می خواهید مطالب مفید آن را در یک قالب منسجم برای ادبیات موضوع ارائه کنید. آیا می توانید ادبیات موضوع تمامی این مقالات را در پایان نامه یا تحقیق خودتان بگنجانید؟ چطور میتوانید ادبیات موضوع مرتبط با مقاله خودتان را استخراج کنید؟ ادبیات موضوع مفید کدام است؟. اما چطور می توان این حجم بسیار بالا از مطالب را مدیریت کرد و آنها را در قالب یک ادبیات موضوع منسجم و کاربردی در تحقیق خودمان مورد استفاده قرار داد؟. یکی از این روش های کاربردی که به عنوان یک مهارت نیز شناخته می شود، فیش نویسی تحقیق یا فیش برداری است.
اینک که با گذراندن مراحل آموزشی قصد تدوین و نگارش پایان نامه تحصیلی خود را دارید به شما توصیه می شود، مطالب این راهنما را به دقت مطالعه فرمایید. این راهنما به شیوه ساده ای نگاشته شده و می تواند شما را تا رسیدن به یک پایان نامه کامل همراهی کند.
در یک چکیده خوب و موثر و مفید موارد زیر را می توان دید:
1- حقایق و اصول به کار برده شده در تحقیق.
2- روش های استفاده شده در متن تحقیق.
3- نتایج اصلی حاصل شده از تحقیق.
4- اهمیت نتایج و تعبیر و تفسیر یافته های تحقیق.
نگارش یک پایان نامه ممکن است هم کار دشوار و هم آسانی به نظر برسد ولی این امر تا حد زیادی به دانش تحقیقاتی شما و رعایت اصول و استانداردهای نگارش پایان نامه بستگی دارد. زمانی که قصد دارید پایان نامه کارشناسی ارشد خودتان را نگارش کنید باید به این موضوع توجه کنید که مخاطب شما چه چیزی می خواهد و شما چطور می توانید به او کمک کنید. شاید ساده ترین توصیف برای یک پایان نامه خوب همین امر باشد که چطور یک تحقیق را به گونه ای نگارش کنیم که مورد توجه مخاطبین قرار بگیرد. برای نگارش و تهیه یک پایان نامه خوب نکات کلیدی بسیاری وجود دارد که عبارتند از:
اساسا در علم تجزیه و تحلیل آماری و روش تحقیق یکی از موضوعاتی که می تواند فرآیند تحلیل را منحرف کرده نتایج و دستاوردهای تحقیق را دچار مشکل کند، وجود داده های پرت یا Outlier ها هستند. یکی از روش های بسیار مهم در ارزیابی سلامت داده های گردآوری شده مربوط به شناسایی داده های پرت در تحقیق است. هر چقدر این داده ها در تحقیق بیشتر باشند سلامت داده ها پایین تر و در نتیجه خروجی های بدست آمده دچار نقصان خواهد بود. ما در این مطلب قصد داریم به شما چند روش کاربردی برای شناسایی داده های پرت در SPSS را آموزش بدهیم تا بواسطه آن سلامت داده های خودتان را پیش از تجزیه و تحلیل تضین نمایید.
انتخاب موضوع برای پایان نامه یا رساله دکتری کار آسانی نبوده و معمولا می بایست زمان زیادی را به آن اختصاص دهید. انتخاب یک موضوع مرتبط با رشته تحصیلی که خلاقانه باشد و بتواند موجب توسعه علم در یک حوزه مشخص شود بسیار کار دشواری خواهد بود. انتخاب موضوع علاوه بر بررسی مقالات مختلف، مشورت با اساتید، نگاه منتقدانه به مسائل جامعه و ... به یکسری اصول و قواعد مشخص برای آن نیاز دارد که توصیه می شود این اصول را در زمان انتخاب موضوع استفاده کنید.
پرسشنامه ها معمولا انواع مختلفی را شامل می شوند که در روش تحقیق های کمی و کیفی کاربرد دارند. در روش تحقیق کمی معمولا از پرسشنامه های بسته استفاده می شود و منظور از پرسشنامه بسته سوالاتی است که متقاضی نمیتواند به آنها پاسخ دلخواه بدهد و معمولا باید از میان گزینه های موجود یکی را انتخاب کند. این گزینه ها ممکن است در قالب طیف لیکرت 5-7 تایی از بسیار خوب تا بسیار بد تنظیم شده باشند و یا سوالات چند گزینه ای را شامل بشود. در پرسشنامه های مربوط به روش تحقیق کیفی از سوالات باز استفاده می شود و منظور از آن سوالاتی است که مخاطب می تواند به آنها پاسخ دلخواه و بدون محدودیت بدهد و بر خلاف حالت قبلی نیازی نیست داده های بدست آمده را به شکل عددی درآوریم. اما موضوعی که در هر پرسشنامه ای اهمیت دارد نحوه طراحی سوالات تحقیق است که بر اساس آن بتوان اهداف و فرضیات تحقیق را به درستی مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.
تجزیه و تحلیل داده ها یا همان تحلیل آماری در پایان نامه (Data Analysis) که برخی از دانشجویان معمولا تسلط بالایی در آن نداشته و سعی میکنند با برون سپاری این مرحله را تکمیل کنند، یکی از مهمترین فرآیندها در نگارش پایان نامه محسوب می شود. تحلیل داده های گردآوری شده در تحقیق که ممکن است کمی یا کیفی باشند توسط ابزارهای مختلفی انجام گرفته و نتایج آن در قالب نمودار، جدول، تصویر و گراف منتشر می شوند. به خاطر داشته باشید که ابزارها و روش های گردآوری و تحلیل داده ها در هر تحقیق و هر متود ممکن است کاملا متفاوت و منحصر به فرد باشد ولی معمولا اصول مشخصی برای تجزیه و تحلیل داده ها وجود دارد که سعی می کنیم در این مطلب بیشتر به آنها بپردازیم. به طور کلی در تحلیل آماری در پایان نامه یا رساله دکتری، سعی کنید فاکتورهای زیر را در آن مورد توجه قرار داده و رعایت نمایید.
روش تحقیق کمی در حالتی کلی به فرآیندی گفته می شود که فرد محقق اقدام به جمع آوری و تحلیل داده های عددی میکند و آنها را تفسیر کرده و نتایج لازم را از آنها بدست می آورد. نتایجی که از تحلیل داده های عددی در قالب روش تحقیق کمی حاصل می شود می تواند در یافتن الگوها، پیشبینی روندها، اندازه گیری تاثیرات و مشخص کردن ارتباطات بین گویه های مختلف کاربرد داشته باشد. به طور کلی تحقیقات کیفی روی دیگر سکه و نقطه مقابل تحقیقات کمی هستند که در آن از داده های غیر عددی برای تجزیه و تحلیل استفاده می شود. در حال حاضر از روش تحقیق کمی در طیف وسعی از مقالات، پایان نامه ها و تحقیقات در رشته های علوم انسانی، مهندسی، پزشکی، علوم اجتماعی، مدیریت و غیره استفاده می شود.
تمامی تحقیقاتی که در قالب پایان نامه، مقاله، پروژه و هر نوع پژوهش علمی انجام می شوند در بخش روش تحقیق یکی از متودهای روش تحقیق کمی یا کیفی را به کار می برند. روش تحقیق کیفی بر روی رفتار انسان تمرکز داشته و سعی دارد نظرات وایده های مخاطبان و یا افراد جامعه را به همان صورت اصلی گردآوری کرده و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. در مقابل روش تحقیق کمی به دنبال این است که بتواند ایده ها و نظرات افراد شرکت کننده در تحقیق را با استفاده از استراتژی های مختلف به صورت عددی درآورده و سپس اقدام به تحلیل آن کند. در مطالب گذشته به صورت خلاصه در مورد روش تحقیق کمی صحبت شد و در این مطلب قصد داریم روش تحقیق کیفی را برای شما توضیح دهیم. به طور کلی 6 روش اصلی برای پیاده سازی یک روش تحقیق کیفی وجود دارد که عبارتند از:
داده ها و اطلاعات یکی از با ارزش ترین و مهمترین منابع تحقیق برای پژوهشگران و حتی مدیران و تصمیم گیرندگان سازمانی محسوب می شود. هر چه اطلاعات دقیق تر و بیشتری در مورد یک پدیده داشته باشید بهتر خواهید توانست آن را مدیریت کرده و برای آن برنامه ریزی کنید. زمانی که یک موضوع تحقیق را انتخاب می کنید به دنبال این هستید که راه حل درست، قابل قبول و کاربردی برای آن ارائه نمایید و این کار ممکن نیست مگر با داشتن داده ها و اطلاعات درست و دقیق در مورد آن مشکلات.
قطعا دانشجویان رشته مهندسی و بسیاری از رشته های فنی و حتی برخی از رشته های علوم انسانی در فرآیند نگارش پایان نامه و یا حتی قبل از آن به دفعات واژه شبیه سازی (Simulation) را شنیده اند. شبیه سازی یا Simulation همانطور که از اسم آن مشخص است به دنبال طراحی مدلی مشابه سیستم واقعی است که این امکان را برای دانشجویان فراهم می کند که عملکرد سیستم طراحی شده را در ابعاد کوچکتر و آزمایشگاهی مورد ارزیابی قرار دهند و نتایج آن را بررسی نمایند. در حقیقت شبیه سازی همان طراحی الگو برگرفته از یک سیستم واقعی برای سنجش موفق بودن یا نبودن یک پروژه در مقیاس بزرگتر است.
فرضیات و سوالات در پایان نامه بیانگر دغدغه ها، ایده ها و پیشبینی نویسنده نسبت به روابط میان گویه موجود در تحقیق است. فرضیه در پایان نامه به دنبال این است که سوالات مربوط به تحقیق را مطرح کرده و پاسخ درستی برای آن ارائه کند. برای مثال فرض کنید موضوع تحقیق شما "تاثیر مشارکت جامعه محلی در توسعه پایدار اقتصادی منطقه آزاد کیش" است. یکی از سوالات مربوط به تحقیق این است که آیا مشارکت فعالانه جامعه محلی در فرآیند تصمیم گیری در منطقه کیش می تواند باعث تحقق توسعه پایدار اقتصادی شود یا خیر؟ و اما در بیان فرضیه به این عبارت می رسیم که "مشارکت فعالانه جامعه محلی موجب تحقق توسعه پایدار اقتصادی خواهد شد" بنابراین فرضیه هم سوال است و هم پاسخ به سوال یعنی تمام کلیدواژه های مربوط به سوال را پوشش داده و از طرف دیگر آن را جواب می دهد.
واژه صحافی در پایان نامه یک واژگان ادبی در زبان فارسی به معنای صفحه بندی و جلد کردن است. زمانی که از صحافی پایان نامه صحبت می شود بدین معنا است که باید پایان نامه را به صورت مرتب شده بر اساس اصول دانشگاه صفحه بندی و جلد کرد. آخرین و شاید خوش آیندترین مرحله در فرآیند فارغ التحصیلی که به صدور مدرک تحصیلی و اتمام پایان دوره کارشناسی ارشد و یا دکتری ختم می شود، صحافی پایان نامه است. این پروسه معمولا زمان زیادی را در برنمیگیرد و برای دانشگاه و موسسه مورد نظر مهم قلمداد می شود. اهمیت صحافی از این جهت است که موجب می شود پایان نامه در یک قالب استاندارد مورد نظر دانشگاه در بیاید و از نظر محتوایی کاملا ویراستاری شده و عاری از هرگونه مشکل محتوایی و گرامری به مسئول مربوطه تحویل داده شود.
برای نوشتن فیش های تحقیق جزییاتی هست که باید رعایت شود:
روش نمونه گیری در تحقیق معمولا تاثیر زیادی در نتایج تحقیق خواهد داشت. بسیاری از محققان و نویسندگان بدون توجه به اهداف و ماهیت تحقیق اقدام به انتخاب ساده ترین و در دسترس ترین نوع نمونه گیری یعنی نوع تصادفی آن می کنند. برای اینکه بتوانید یک روش نمونه گیری مناسب تحقیق انتخاب کنید بهتر است استراتژی های زیر را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهید.
یکی از فرآیندهای کلیدی در هر پایان نامه مربوط به نحوه طراحی مدل در پایان نامه و رساله دکتری است که معمولا با عنوان مدل مفهومی یا مدل عملیاتی شناخته می شود. برخی از دانشجویان ممکن است زمان زیادی را صرف چگونگی طراحی و تعریف صحیح ارتباطات میان فاکتورهای مختلف پایان نامه کنند، اما باید توجه داشت که مدل مفهومی تحقیق می بایست بتواند هدف و موضوع پایان نامه را به شکلی کاملا قابل فهم و شفاف در قالب ارتباطات میان فاکتورهای مختلف به نمایش بگذارد. مدلی مفهومی تحقیق معمولا در تحقیق های کمی و با به تصویر کشیدن فرضیات تحقیق و تئوری های پژوهش انجام می گیرد.
ادبیات موضوع در پایان نامه که با عنوان های پیشینه تحقیق، ادبیات تحقیق، مرور ادبیات، مبانی نظری و غیره شناخته می شود دومین بخش از فصول ابتدایی پایان نامه است که جزئیات دقیق تر و بیشتری را در ارتباط با موضوع تحقیق بیان می کند. ادبیات موضوع این امکان را فراهم می کند تا مخاطبین بتوانند با روندهای روز مرتبط با موضوع تحقیق، آخرین دستاوردهای موجود، تئوری ها، نظریه ها، روش تحقیق ها، گپ ها و خلاء های پژوهشی و علمی در حوزه عنوان پایان نامه بیشتر آشنا شوند. به طور کلی نگارش ادبیات موضوع تنها به معنای خلاصه سازی منابع و ارائه مفاهیم به شکل منسجم از یک یا چند مقاله و منبع نیست. بلکه نویسنده باید این توانایی را داشته باشد که به صورت تحلیل محتوایی ارتباط بین مفاهیم را درک کرده و آنها را تفسیر کند. به طور کلی نگارش و تهیه پیشینه تحقیق برای پایان نامه در 5 بخش خلاصه سازی می شود که عبارتند از:
فصل بحث و نتیجه گیری (Discussion and Conclusion) در پایان نامه آخرین و شاید دشوارترین بخش در پایان نامه باشد که در آن دانشجو باید دستاوردهای پژوهشش را تبیین کرده و کاربردهای آن را ذکر نماید. در بخش بحث و نتیجه گیری (Discussion and Conclusion) باید فرضیات، سوالات و ادبیات موضوع را بیان کرده و با توجه به نتایج بدست آمده در فصل قبلی یعنی همان روش تحقیق به دنبال تفسیر آنها باشید. البته لازمه تفسیر نتایج استفاده از منابع معتبر است که به شما کمک میکند بتوانید یافته های خودتان را در فضای علمی تایید و تبیین کنید. برای مثال چنانچه در پژوهش خودتان بر اساس تحلیل های آماری به این نتیجه دست یافته اید که فاکتور X بر فاکتور Y تاثیرگذار است، در نهایت باید منابع معتبری را برای اثبات این نتایج معرفی کنید که برای مثال کدام متخصص در چه سالی به چنین نتایجی دست یافته است. بنابراین هیچ نتیجه ای با وجود منبع موثق که آن را تایید کنید قابل قبول و قابل انتشار نخواهد بود. برای اینکه بتوانید فصل مربوط به بحث و نتیجه گیری را درست و دقیق نگارش کنید باید بتوانید به سوالات زیر پاسخ دهید:
تو مو میبینی و من پیچش مو
تو ابرو من اشارت های ابرو
برای انجام هر کاری مهارت ها و تجرباتی هستند که خاک خورده های آن کار به آن واقف هستند و فوت و فن کوزه گری آن را بلد هستند
لذا بهتر است که به دانش و تجربه و نکاتی که آنها جسته و یافته و بافته اند تا به یک ذهن و عمل ساختارمند بدل شده اند و آن کار را با مهارت ویژه ای انجام میدهند که در کم و کیف به وضوح مهارت خود را به رخ میکشند اقتدا کرد و از آن ها آموخت.
مقدمه به عنوان اولین بحث تخصصی و شروع فرآیند علمی در پایان نامه قلمداد می شود. مقدمه در پایان نامه ارشد و دکتری از یک اصول استاندارد نگارشی تبعیت می کند و هدف اصلی آن آگاه کردن مخاطب در مورد اهمیت و ضرورت تحقیق است. نمونه های بسیار زیادی از مقدمه پایان نامه در اینترنت قابل دسترسی هستند ولی برای اینکه بتوانید یک نمونه مقدمه استاندارد و صحیح برای پایان نامه نگارش کنید به شما توصیه می کنیم که موارد زیر را در زمان نگارش رعایت کنید. هدف ما از بیان کردن این موارد این است که به شما بیاموزیم چطور میتوان یک مقدمه جامع و کامل بدون کپی کردن از نمونه های دیگر نگارش و تهیه کرد. دانشگاه آریزونا در امریکا سه اصل اولیه و بسیار مهم برای نگارش مقدمه در پایان نامه دارد که عبارتند از:
چنانچه دانشجوی سال آخر کارشناسی هستید و یا در حال نگارش و آماده سازی پایان نامه می باشید حتما اصطلاح دفاع از پایان نامه را شنیده اید و در مورد آن نگرانید. قطعا بخش عمده ای از نمره پایان نامه شما علاوه بر محتوا و کیفیت پایان نامه بر اساس قدرت بیان، نحوه ارائه و دفاع از آن تعیین می شود. دانشجویان تحصیلات تکمیلی در آخرین بخش از فرآیند فارغ التحصیلی شان باید از تحقیق علمی نگارش شده که ممکن است پایان نامه ارشد یا رساله دکتری باشد دفاع کرده و مسیر تحصیل خودشان در آن مقطع را به پایان برسانند. معمولا زمانی که پایان نامه خودتان را از تمامی جهات ویرایش و تکمیل کردید باید برای بررسی نهایی به اساتید مشاور و راهنما ارائه کنید تا تایید نهایی توسط آنها انجام شود. پس از تایید نهایی، یک فرم مربوط به تعیین جلسه دفاع به شما داده می شود که بر اساس نظر استادتان آن را پر کرده و یک زمان برای دفاع از پایان نامه تعیین خواهید کرد. در نهایت باید در یک جلسه حدود 20 دقیقه ای با حضور یک داور، استاد مشاور و استاد راهنما کار تحقیقاتی خودتان را ارائه کرده و نمره مورد نظرتان را کسب نمایید.
یکی از فرآیندهای علمی که معمولا در مسیر نگارش پایان نامه بارها و بارها ممکن است با آن دست و پنجه نرم کنید مربوط به اصلاح و بهبود محتوای پایان نامه است. زمانی که دانشجو پروپوزال را تصویب می کند در انتهای آن یک جدول زمانبندی مربوط به تکمیل مرحله به مرحله پایان نامه ارائه می کند که شخص باید در انتهای مدت زمان تعیین شده، پروژه خود را تحویل اساتید راهنما و مشاور دهد. بعد از اخذ تاییده می تواند مرحله بعد یعنی نگارش بخش های دیگر پایان نامه را بر اساس نظر اساتید آغاز کند. اما همواره مسیر به این سادگی نخواهد بود و معمولا زمان زیادی صرف اصلاحات و تقویت هر بخش می شود. معمولا زمانی که دانشجویان پس از زمان تعیین شده بخش مورد نظر را سابمیت میکنند، اساتید آن را بررسی کرده و نکاتی را در جهت اصلاح، تعدیل، بهبود و تقویت محتوا ارائه می کنند که ممکن است زمان زیادی را به خودشان اختصاص دهند. برای اینکه بتوانید محتوای پایان نامه خودتان را در بخش های مختلف بهبود داده و تقویت کنید نیاز است که فاکتورهای زیر را رعایت نمایید:
چکیده بخش بسیار مهم و تعیین کننده ای از پایان نامه شما است که در ابتدای پژوهش قرار گرفته و اولین برخورد مخاطب با پایان نامه از طریق دو بخش عنوان و چکیده خواهد بود. معمولا چکیده یک محتوای بین 250-300 کلمه ای از پایان نامه است که مفاهیم مهم و اصلی تحقیق در آن خلاصه می شوند. مواردی از قبیل بیان مسئله، روش تحقیق و نتایج از مهمترین موضوعاتی هستند که به شکل کوتاه و مختصر در چکیده پایان نامه مطرح می شوند. نگارش دقیق و اصولی چکیده این امکان را برای شما فراهم می کند تا بتوانید تاثیر مثبتی در مخاطب ایجاد کرده و وی را ترغیب به مطالعه ادامه پایان نامه کنید. چکیده به همراه عنوان معمولا خلاصه ای از کل پایان نامه دانشجو را تشکیل می دهند و زمانی که مخاطب آن را مطالعه می کند باید بتواند درک درستی از فرآیند و دستاوردهای پایان نامه پیدا کند. بنابراین باید سعی کنید محتوای این بخش را کاربردی، شفاف، بدون استفاده از کلمات، اصطلاحات و جملات مبهم و ساده نگارش کنید تا افراد و مخاطبان بتوانند به درستی با آن ارتباط برقرار کنند. برای نگارش چکیده خوب باید این فاکتورها را در زمان نگارش رعایت نمایید:
روش تحقیق یا متودولوژی روشی است که به واسطه آن نویسنده یا دانشجو در یک مقاله یا پایان نامه اقدام به اندازه گیری و سنجش روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته می کند. در روش تحقیق دو فاکتور reliability and validity یعنی روایی و پایایی ابزار پژوهش از اهمیت بالایی برخوردار است. بدین معنا که تا چه اندازه روش و ابزار اندازه گیری و سنجش در تحقیق قابل اتکا و معتبر هستند تا به واسطه آن بتوان به نتایج بدست آمده اعتماد و اطمینان کرد. در بخش روش تحقیق یا متدولوژی (Methodology) باید بتوانید به این سوالات پاسخ دقیق بدهید:
رفرنس دهی یکی از مسئولیت های بسیار مهم در فرآیند نگارش یک مقاله، پایان نامه یا هر نوع گزارشی علمی محسوب می شود. زمانی که شما با نگارش یک مطلب علمی دست و پنجه نرم می کنید، می بایست بتوانید با ارائه مدارک و سندهای لازم، مخاطب را متقاعد کنید که گفته های شما از اعتبار لازم برخوردار است و می تواند کاربردی باشد. چنانچه شما در فرآیند رفرنس دهی یا ارجاع دادن متون مقاله خودتان دچار مشکل شوید در نهایت کیفیت کار شما به شدت کاهش پیدا کرده و مورد تایید قرار نخواهد گرفت. ما در این سرفصل سعی میکنیم شما را به هرآنچه که به فرآیند رفرنس دهی مربوط است بیشتر آشنا کنیم و برای نمونه نیز چندین روش پرکاربرد رفرنس دهی را برای شما توضیح خواهیم داد.
اگر شما دانشجوی سال آخر مقطع کارشناسی ارشد باشید قطعا در مورد پروپوزال و ضرورت نگارش آن شنیده اید. پروپوزال کارشناسی ارشد جنبه هایی از ایده پردازی، خلاقیت، توانایی حل مسئله و مهارت تحلیل آماری را در دانشجویان تقویت می کند. اما نکته مهم در فرآیند نگارش پروپوزال کارشناسی ارشد این است که به دانشجویان کمک شود تا بتوانند ایده های تحقیقاتی خودشان را در قالب یک تحقیق استاندارد ارائه نمایند. به طور کلی هدف از نگارش پروپوزال کارشناسی ارشد در چند بخش کلی دسته بندی می شود که عبارتند از:
پروپوزال دکتری بر خلاف پروپوزال کارشناسی ارشد دارای ویژگی هایی مشابه یک پایان نامه است که قبل از تصویب شدن نیاز به دفاع دارد. بدین معنا که شما باید در مورد موضوع ارائه شده در پروپوزال تمامی جنبه های قانع کننده بودن، کانتریبیوشن، کاربردی بودن و عملیاتی بودن را در نظر بگیرید. البته که تمامی این موارد در پروپوزال کارشناسی ارشد اهمیت دارد ولی پروپوزال مقطع دکتری تمامی این فاکتورها را جزء ضروری و جدایی ناپذیر پروپوزال قلمداد کرده و هر گونه مشکل در این بخش ها موجب ریجکت حتمی آن خواهد شد. به طور کلی پروپوزال دکتری کمتر به دنبال این موضوع است که عنوان تحقیق یا ساختار مشخصی برای یک تحقیق ارائه نماید، بلکه تمرکز آن بیشتر بر روی موارد زیر خواهد بود:
نگارش ادبیات موضوع در پروپوزال به معنای جستجوی علمی در میان منابع مرتبط به عنوان تحقیق بوده و هدف از آن بررسی میزان تسلط و احاطه شخص بر ابعاد مختلف پژوهش است. در بخش ادبیات موضوع پروپوزال باید یک بررسی کلی از تحقیقات، پروژه ها، تئوری ها و محتوای علمی موجود و به روز انجام داده و خلاصه ای از آن را در بخش ادبیات موضوع گردآوری نمایید. ادبیات موضوع خوب در پروپوزال تنها به دنبال خلاصه سازی تحقیقات و نتایج آنها نیست بلکه قصد دارد آنها را تحلیل کرده، گپ های موجود را شناسایی کند و آنها را تفسیر نماید. به طور کلی نگارش ادبیات موضوع در پروپوزال این امکان را برای شما فراهم میکند که:
پروپوزال برگرفته از واژه Propose در زبان انگلیسی و به معنای پیشنهاد دادن است و هدف از نگارش آن ارائه یک طرح تحقیقاتی یا عملیاتی برای یک موسسه یا سازمان می باشد. بر اساس تعریف ارائه شده توسط دانشنامه ویکی پدیا، پروپوزال سندی است که در آن یک طرح پژوهشی و یا تحقیقاتی پیشنهاد شده و هدف آن جذب حمایت یک موسسه یا سازمان می باشد. شاید بتوان گفت این تعریف تا حد بسیار زیادی صحیح است، چرا که در واقع پروپوزال انواع مختلفی دارد و تنها جنبه دانشگاهی آن مطرح نیست و معمولا سرمایه گذاران و مدیران قبل از شروع یک کسب و کار از متقاضیان درخواست نوعی پروپوزال یا طرح کسب و کار می کنند. حتی در مثال پروپوزال آکادمیک نیز، دانشجو بدون تایید دانشگاه و اساتید راهنما و مشاور نمیتواند پروپوزال را به مرحله پایان نامه یا رساله دکتری برساند. بنابراین مفهوم پروپوزال علاوه بر پیشنهاد یک موضوع، ماهیت جذب حمایت یک موسسه را نیز در بر می گیرد. شاید مناسبترین مفهوم برای پروپوزال توسط پایگاه علمی ویکی پدیا ارائه شده باشد، اما علاوه بر مفهوم پروپوزال باید به چند نکته بسیار مهم پیش از اقدام به نگارش پروپوزال دقت کنیم، این موارد عبارتند از:
پژوهشگران اندکی هستند که درک کاملی از اهمیت پروپوزال داشته باشند و بتوانند اصول اساسی و استاندارد تحقیق را مبنای پروپوزال نویسی قرار دهند. در ساده ترین حالت اگر شما پروپوزال خوبی نگارش کنید می توانید اطمینان داشته باشید که یک تحقیق باکیفیت و کاربردی خواهید داشت. و در مقابل چنانچه پروپوزال شما از کیفیت پایینی برخوردار باشد می توان گفت که پژوهش مفیدی حاصل نخواهد شد. کلیدی ترین اهمیت نگارش پروپوزال این است که یک مشکل را در جامعه شناسایی کرده و راه حلی کاربردی برای آن ارائه می نماید. اما نگارش پروپوزال از جنبه های دیگر نیز اهمیت داشته و میتواند به پژوهشگر کمک کند. به طور کلی اهمیت پروپوزال در چند بخش کلی قابل دسته بندی است که عبارتند از:
پیش پروپوزال (Pre-proposal) که اصطلاحا به آن مقاله سفید (White Paper) یا (LOI (Letter of Intent نیز گفته می شود یک گزارش کوتاه در مورد یک مشکل ساختاری و راه حل مقابله با آن است. پیش پروپوزال نامه ای است که به واسطه آن میتوان اطلاعات مختصری در مورد یک مشکل سازمانی یا سیستمی در جامعه ارائه نمود و راه حل آن را نیز متعاقبا در قالب یک مدل مفهومی بیان کرد. نباید دچار این سوء برداشت شوید که محتوای پیش پروپوزال به دلیل مختصر بودن می تواند کلی و غیر علمی باشد. بلکه محتوای پیش پروپوزال به طور کلی باید مبتنی بر منابع علمی، داده های آماری، مقالات، جداول و نمودارهای تحلیلی باشد. معمولا دو نوع شناخته شده و پرکاربرد از پیش پروپوزال در محیط صنعتی و آکادمیک وجود دارد که عبارتند از:
اولین گام در نوشتن یک پروپوزال خوب این است که به خاطر داشته باشید که نوعی قرارداد بین خودتان و یک موسسه یا یک دانشگاه را نگارش می کنید. منظور از قرارداد این است که شما باید با جلب نظر مخاطب بتوانید توافق وی را برای انجام پژوهش جلب کنید واین به منزله یک قرارداد بین شما و موسسه مورد نظر است. زمانی که هیئت علمی دانشگاه و یا شخص سرمایه گذار در یک شرکت پس از انجام بررسی های اولیه در نهایت پروپوزال شما را رد می کنند یعنی عنوان و محتوای آن مورد تاییدشان نبوده و این قرارداد بین شما و موسسه مورد نظر نهایی نشده است. شما با نگارش یک پروپوزال باید نشان بدهید که یک موضوع یا مسئله بسیار اساسی را شناسایی کرده اید، راه حل کاربردی برای آن دارید و قصد دارید از ابزار و روش مناسبی برای حل آن استفاده کنید.
فرض کنید شما یک ایده منحصر به فرد و عالی برای تحقیق دارید و قصد دارید یک اسپانسر برای آن جذب کرده و پژوهش خودتان را آغاز کنید. این اسپانسر ممکن است اساتید شما در دانشگاه باشند و یا یک موسسه که قصد دارد پروژه شما را با هدف نتایج مثبت در سازمانش پشتیبانی مالی نماید. اما اولین گام برای موفقیت در جذب اسپانسر سازمانی و یا دانشگاهی نگارش یک پروپوزال خوب و متقاعد کننده است. نگارش یک پروپوزال خوب در برگیرنده مراحل بسیار مهم و استانداردی است که در صورت رعایت کردن آنها میتوانید انتظار یک نتیجه موفقیت آمیز را داشته باشید. به طور کلی 7 مرحله اصلی در نگارش پروپوزال وجود دارد که عبارتند از:
هدف از نگارش پروپوزال در عین ساده بودن بسیار حساس و با اهمیت است، اما بیاید آن را با بیان یک مثال برای شما آشکار کنیم. فرض کنید شما یک سرمایه گذار هستید و شخصی به شما مراجعه کرده و تصمیم دارد یک کسب و کار را راه اندازی کند. آیا هر پیشنهادی که به شما بدهد را قبول کرده و سرمایه خودتان را به او می دهید؟ آیا پیشنهاد کاری او انجام شدنی است یا خیر؟ آیا پیشنهاد کاری او نتیجه مطلوبی برای شما خواهد داشت و سود مناسبی به شما خواهد رساند یا خیر؟ اگر شما بدون توجه به این سوالات پیشنهاد فرد را قبول کرده و سرمایه گذاری را انجام دهید، ممکن است شانس موفقیت بسیار اندکی داشته باشید. برای این منظور قبل از قبول درخواست سرمایه گذاری از وی می خواهید که یک طرح کسب و کار را ارائه کرده تا دریابید که پروژه تا چه اندازه قابل انجام و سودده است. پروپوزال در حالت صنعتی و دانشگاهی نیز همین نقش را داشته و هدف آن متقاعد کردن مخاطب در مورد اهمیت و کاربردی بودن یک پژوهش یا پروژه است.
یکی از تفاوت های بسیار عمده بین پروپوزال کارشناسی ارشد و مقطع دکتری، موضوع دفاع از پروپوزال است. دفاع از پروپوزال در مقطع دکتری یکی از فرآیندهای اصلی و بسیار مهم در جریان فارغ التحصیلی و نگارش تز دکتری محسوب می شود. در مقطع ارشد زمانی که پروپوزال را تکمیل کردید باید آن را برای بررسی بیشتر در اختیار گروه تخصصی دانشگاه قرار دهید و در نهایت تصمیمات لازم در جهت تصویب یا رد آن گرفته خواهد شد. اما این پروسه در مقطع دکتری تا حد زیادی متفاوت بوده و معمولا فرآیند آن به شکل زیر است:
همواره به دانشجویان تحصیلات تکمیلی و مقاطع ارشد و دکتری تاکید می شود که فرآیند مربوطه به نگارش و آماده سازی پروپوزال دو بخش مجزا را شامل شده و در بر میگیرد. بخش اول مربوط به گردآوری اطلاعات لازم، انتخاب موضوع و نگارش پروپوزال است و بخش دوم مربوط به تصویب پروپوزال می باشد که ممکن است بارها و بارها اصلاح و تعدیل در محتوا را تجربه کند. در این سرفصل سعی میکنیم شما را هر چه بیشتر با فرآیند تصویب پروپوزال در حوزه تحصیلات تکمیلی آشنا کرده و مراحل آن را بیان نماییم. مراحل تصویب پروپوزال به صورت کلی سه مرحله اصلی را در برمیگیرد که عبارتند از:
نتایج تحقیق موسسه REOPA درباره پروپوزال های تحقیقاتی:
۳۸ درصد پروپوزال های نوشته شده رد می شوند، ۴۶ درصد برای بازنگری بازگردانده می شوند و تنها ۱۶درصد پذیرفته می شوند.
71 درصد عناوین، مطلوب ارزیابی نشدند و تنها ۲۹ درصد رضایت بخش بوده اند.
72 درصد مقدمه ها رضایت بخش نبوده اند ۴۹ درصد وضوح و تمرکز نداشته اند.
تنها ۲۹ درصد موارد اهداف تحقیق را به روشنی بیان نموده اند.
فقط ۱۶درصد از آن ها بیان مسئله را به خوبی نوشته اند.
1- در ابتدا باید توجه داشته باشیم که طرح تحقیق یا پروپوزال برای چه شخصیت حقیقی یا حقوقی تنظیم و ارائه می گردد. برخی از اشخاص حقوقی قالب بندی مشخصی و استانداردی برای مجموعه خود طراحی کرده و دارند. معمولا تحصیلات تکمیلی دانشگاه برای پایان نامه های ارشد یا دکتری فرمت مشخصی دارد که باید در آن قالب ارائه شود. بنابراین بهتر است که از همان ابتدا فرم مربوطه را دریافت کنید و بعد اقدام کنید. برای دیدن یک نمونه از این فرم ها این جا را کلیک کنید. اگر فرمت مشخصی در دست نیست می توانید با توجه به نیاز خودتان تعریف کنید اما برخی بخش ها در همه پروپوزال های تحقیقاتی لازم است.
راهنمای نگارش پروپوزال
یکی از مهم ترین فاکتورهای تاثیر گذار بر موفقیت در تحصيلات تكميلي و شاید مهم ترین فاکتور، موضوع طرح تحقیق (پروپوزال) و کیفیت نگارش آن است.
برای نگارش پروپوزال استانداردهای مختلفی وجود دارد که جهت آشنایی، یکی از روش های مرسوم نگارش پروپوزال به همراه محتوای آن در این جا معرفی می گردد. این روش در اکثر قریب به اتفاق دانشگاه ها مورد تأئید است لذا پیشنهاد می شود حتی المقدور این استانداردها را جهت نگارش پروپوزال رعایت شود.
یکی از فرآیندهایی که ممکن است در زمان نگارش و آماده سازی پروپوزال با آن روبرو شوید، اصلاح و برطرف کردن مشکلات پروپوزال پیش از تصویب آن است. این مرحله با عنوان بهبود و تقویت پروپوزال نیز شناخته می شود و در مطالب پیشین برای شما بیان کردیم که در فرآیند تصویب پروپوزال ممکن است 4 حالت برای پروپوزالتان اتفاق بیافتد.
1. حالت اول: تصویب پروپوزال
2. حالت دوم: تصویب پروپوزال با اصلاحات کم
3. حالت سوم: تایید پروپوزال با اصلاحات زیاد
4. حالت چهارم: ریجکت کردن پروپوزال
در فرآیند نگارش پروپوزال ممکن است با حالت دوم و سوم روبرو شوید و کمیته تخصصی دانشگاه از شما درخواست کند که قبل از تصویب و نهایی شدن یک پروپوزال اقدام به اصلاح، تقویت و بهبود محتوا در برخی بخش های مشخص کنید. پروپوزال هر دانشجو پایه و اساس کار پژوهشی وی را تشکیل می دهد و شخص نخواهد توانست بدون داشتن یک پروپوزال کامل و صحیح اقدام به نگارش و تهیه پایان نامه یا تز دکتری کند. معمولا به ندرت اتفاق میافتد که پروپوزال تهیه شده توسط دانشجو در همان ابتدا مورد تایید اساتید مشاور و راهنما قرار بگیرد و تا مرحله تصویب پیش برود. پروپوزال بارها و بارها قبل از تصویب نهایی توسط کمیته تحصیلات تکمیلی بهبود یافته و تقویت می شود. اما مهمترین دلایل برای اصلاح تقویت و بهبود پروپوزال به خاطر عوامل زیر خواهد بود:
1. انتخاب موضوع نامناسب: ممکن است موضوعی که انتخاب کرده اید تکراری، غیرکاربردی یا مشکل عدم وجود کانتریبیوشن داشته باشد. انتخاب موضوع تحقیق اصلی ترین و مهمترین بخش در نگارش پروپوزال است و دانشجو می بایست قبل از انتخاب سعی کند مقالات بسیاری را مطالعه کرده و جستجوهای زیادی را در پایگاه های مختلفی مانند ایرانداک، گوگل اسکولار، الزویر و غیره انجام دهد.
2. سولات و فرضیات غیر منطقی: در پروپوزال سوالات نامرتبط و غیرمنطقی را در ارتباط با فرآیند اجرای پژوهش مطرح کرده اید و یا فرضیات موجود در تحقیق مطابقتی با گویه ها استخراج شده ندارد و ارتباط درستی را شناسایی نکرده است.
3. گستردگی تحقیق و عدم توانایی در سنجش آن: موضوع و فاکتورهای تاثیرگذار در تحقیق آنچنان گسترده است که امکان ارزیابی و سنجش آن از طریق ابزارهای آماری موجود وجود ندارد و یا بسیار دشوار و پیچیده است.
اما چند نکته بسیار حیاتی و مهم در ارتباط با تقویت و بهبود محتوای پروپوزال وجود دارد که می بایست در بخش های مختلف اعمال شود. سعی کنید پیش از نهایی کردن نسخه اصلی پروپوزال برای تحویل به کمیته تخصصی این موارد را در پروپوزال بررسی و اعمال کنید. نکته اول تقویت محتوای پروپوزال در بخش ضرورت انجام تحقیق است و می بایست توجیه دقیقی از انجام تحقیق و انتخاب موضوع فراهم کنید. نکته دوم تقویت بخش ادبیات موضوع است که نشان دهنده تسلط شما بر مفاهیم و فاکتورهای تحقیق می باشد. نکته سوم تمرکز بر ابزار گردآوری داده ها و نحوه تحلیل اطلاعات گردآوری شده است. مخاطبان می خواهند بدانند که جامعه آماری شما در برگیرنده چه افرادی بوده و شما قصد دارید چطور از آنها اطلاعات لازم را جمع آوری کنید. بنابراین قانع کننده ترین و بهترین روش را برای این کار انتخاب کنید و حتی می توانید از نظر اساتید مشاور و راهنما نیز استفاده نمایید. و در نهایت نکته چهارم بررسی محتوا از نظر وجود مشکلات نوشتاری، ویراستاری و پلاجریسم که میتواند کیفیت نهایی پروپوزال را تا حد قابل قبولی بالا ببرد.
شاید تا به حال بارها و بارها از اساتید و یا مدیران خود شنیده باشید که در زمان انجام هرکاری سعی کنید از قدرت خلاقیت و نوآوری خودتان بهره ببرید. همانطور که می دانید وجود نوآوری در انجام هرکاری می تواند مفید بوده و نتایج مطلوبی را ایجاد کند. چرا که راه حل های خلاقانه معمولا به دنبال بهترین روش ها برای انجام هرکاری هستند. اما در فرآیند پروپوزال نویسی که هدف آن شناسایی یک مشکل و ارائه راه حل است چطور؟ آیا می توان از مفهوم نوآوری و خلاقیت در این فرآیند نیز بهره برد؟ پاسخ به این سوال بله است. نوآوری در پروپوزال یا هر تحقیق علمی دیگر نیز از اهمیت بسیار بالا و غیرقابل انکاری برخوردار می باشد چرا که در هر تحقیق علمی باید به دنبال شناسایی مشکلات سازمانی یا اجتماعی بوده و راه حل های کاربردی و موثر برای آنها ارائه کنید. به یاد داشته باشید که یک تفاوت عمده بین نوآوری (innovation) و اختراع (invention) وجود دارد و معمولا در زمان نگارش پروپوزال دانشجویان به این نکته دقت نمیکنند. اختراع (invention) به معنای ابداع و ارائه یک مسیر یا تئوری جدید از میان تئوری های موجود است. چیزی که در گذشته هیچ محقق یا پژوهشگری آن را انجام نداده است ولی نوآوری به معنای ارائه روشی جدید برای اثبات یا توسعه تئوری های موجود می باشد. اما برای اینکه بتوانید مهارت نوآوری خودتان را در پروپوزال نویسی تقویت کنید نیاز است که به فاکتورهای زیر دقت کافی داشته باشید.
1. ایده پردازی کنید: زمانی که قصد دارید یک روش یا تئوری نوآورانه در پروپوزالتان مطرح کنید در مرحله اول ایده های خودتان را در ارتباط با آن مشکل ارائه نمایید. برای مثال فرض کنید شما قصد دارید بر روی افزایش بهره وری کارکنان در بانک های دولتی کار کنید. ایده های شما در مورد افزایش بهره وری چیست؟ آیا از طریق افزایش حقوق می توان این کار را انجام داد؟ نظرتان در مورد سهیم کردن کارکنان در سود چیست؟ آیا اگر کارکنان در فرآیند تصمیم گیری سهیم باشند بهره وری آنها بالا می رود؟ و هزاران فاکتور دیگر! در این زمینه باید سعی کنید تمامی ایده هایتان را از محتمل ترین تا عجیبترین و غیر محتمل ترین دسته بندی کرده و در میان مقالات علمی به دنبال اشتراکات باشید.
2. شناخت خودتان از موضوع را بالا ببرید: پیش از اینکه بتوانید یک ایده خلاقانه یا نوآورانه در مورد یک موضوع ارائه کنید باید آن را به خوبی شناخته و ابعاد آن را مورد بررسی قرار داده باشید. بدون شناخت نسبت به یک موضوع نمیتوانید به درستی عوامل و فاکتورهای موثر بر آن را نیز بشناسید. بنابراین سعی کنید قبل ایده پردازی و ارائه راه کار خلاقانه، مقالات مرتبط با موضوع پروپوزالتان را مورد بررسی قرار دهید.
3. روندهای موجود را ارزیابی کنید: ماهیت پروپوزال معرفی یک مسئله و ارائه راه حل برای آن است. اما در برخی مواقع ممکن است مسئله موجود در جامعه یا سازمان راه حل داشته باشد ولی راه حل موجود اثربخش نبوده و میتوان راه های بهتری را برای انجام آن مورد بررسی قرار داد. فرض کنید شما به دنبال راه حلی برای افزایش بهره وری خط تولید در شرکت X هستید. در حال حاضر خط تولید فعال بوده و در حال تولید است اما روش های بهتر و موثرتری نیز برای افزایش تولید با هزینه های کمتر نیز وجود دارد که شما می بایست آنها را مورد بررسی قرار دهید. معمولا همین مسئله برای فضای جامعه نیز وجود دارد و تنها باید با دید خلاقانه ای به مسائل نگاه کنید.
4. از متخصصان کمک و مشاوره بگیرید: یکی دیگر از روش ها برای دستیابی به نوآوری در تحقیق استفاده از نظر کارشناسان و متخصصان در قالب طوفان فکری یا brain storm است. در این روش می توانید ایده های مختلف مطرح شده را بررسی کرده و در نهایت آنها را ترکیب کنید و یا یکی از آنها را تعدیل و اصلاح کرده و در پژوهش خودتان مورد استفاده قرار دهید.
استفاده از نوآوری در فرآیند نگارش پروپوزال از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چرا که موجب می شود تحقیق شما برای جامعه ارزش افزوده ایجاد کرده و مطرح شود. از طرف دیگر نوآوری در پروپوزال معادل کانتریبیوشن درتحقیق علمی است که نشان می دهد پژوهش ارائه شده تا چه اندازه می تواند تئوری های موجود را توسعه داده و بهبود ببخشد.
به طور کلی روش های مختلفی برای نگارش پروپوزال وجود دارد ولی تنها یک روش استاندارد منجر به دستیابی به نتیجه مطلوب می شود. بر اساس این روش شما می توانید بخش های مختلف یک پروپوزال را به صورت کاملا منطقی و دقیق در کنار هم قرار داده و نتیجه مناسبی را بدست آورید. در همین راستا سعی می کنیم به شما بیاموزیم که چگونه یک پروپوزال خوب و کاربردی نگارش کنید.
بیان مسئله (Problem Statement) بخشی از پروپوزال است که دانشجو یا محقق می بایست در آن مشکل شناسایی شده را توصیف کرده و بیان کند چطور با انجام تحقیق به دنبال حل این مشکل است. به طور کلی در بخش بیان مسئله باید بر روندهای منفی موجود در جامعه و یا موسسه تاکید کرده و بیان کنید مشکلات موجود چطور باعث عدم بهره وری، آسیب و مختل کردن سیستم شده اند. در ادامه بر این موضوع تمرکز می کنید که چرا برطرف کردن و حل آنها ضرورت داشته و تحقیق شما چگونه قصد دارد این مشکلات را برطرف کند. اگر این بخش را مهمترین فصل از پایان نامه یا پروپوزال دسته بندی نکنیم ولی یقینا یکی از مهمترین فصول در فرآیند نگارش پروپوزال محسوب می شود. اما همانند تمامی بخش های یک تحقیق علمی که ویژگی ها و استانداردهایی را دارند، بیان مسئله در پروپوزال نیز ویژگی های مخصوص به خودش را دارد که عبارتند از:
1. تاکید بر گپ تحقیقاتی در پروژه: گپ های تحقیقاتی معمولا نقاط مبهم و مفاهیم نامشخص در یک تئوری بسیار کلی را شامل می شوند. فرض کنید تعداد بسیار زیادی از مقالات و پژوهش ها در حوزه توسعه پایدار (Sustainability) وجود دارند ولی چه تعداد مقاله تاثیر ارزهای دیجیتال بر توسعه پایدار را مورد سنجش قرار داده اند؟ آیا تعداد آنها اندک است و یا زیاد؟ چه بخش هایی از ارز دیجیتال مورد مطالعه قرار گرفته است و چه بخش هایی هنوز نیاز به تحقیق و بررسی بیشتر دارد؟. پاسخ به تمامی این موارد مشخص می کنند که آیا پژوهش شما قادر است ارزش افزوده ای ایجاد کند یا خیر و در زمینه پوشش گپ های تحقیقاتی موفق خواهد بود یا خیر
2. تاکید بر اهمیت پیاده سازی: در بخش بیان مسئله پروپوزال باید مشخص کنید که چرا اجرا و پیاده سازی پژوهش ضروری است و انجام آن چطور می تواند به جامعه یا سازمان کمک کند. معمولا پژوهش هایی که به مسائل بنیادی می پردازند و مفاهیم بسیار اساسی را در جامعه دنبال می کنند میتوانند مورد توجه مدیران و یا اساتید قرار گرفته و شانس بالایی برای موفقیت داشته باشند.
3. نقش هدایتگر برای تحقیقات آتی: یکی دیگر از ویژگی های بسیار مهم در بخش بیان مسئله این است که بتوانید با تحقیق خودتان توسعه ای در تئوری ها و مفاهیم موجود ایجاد کنید و اصطلاحا مسیر پژوهش را برای محققان بعدی باز کنید. برای اینکار باید به دنبال مسائل به روز و ابعاد ناشناخته مشکلات در جامعه باشید. مهمترین عامل برای این کار تقویت مهارت تفکر انتقادی (Critical thinking) است که نیاز به تمرین و ممارست دارد.
4. مشکل باید راه حل کاربردی داشته باشد: چنانچه در بخش ضرورت تحقیق مشکلی را بیان میکنید باید بتوانید راه حل کاربردی برای آن ارائه نمایید. چنانچه ابزار و داده های لازم برای بررسی و برطرف کردن این مشکل در جامعه یا سازمان وجود ندارد، بنابراین انجام تحقیق نیز ضرورت نداشته و مشکلی را برطرف نخواهد کرد.
5. انتخاب ابزار باید منطقی و درست باشد: فرض کنید که تمامی ابزار و داده های لازم برای برطرف کردن این مشکل در جامعه و سازمان وجود دارد، ولی آیا شما روش و ابزار درستی برای این کار انتخاب کرده اید؟ برای مثال فرض کنید جامعه نمونه شما مدیران رده بالای سازمانی هستند و شما قصد دارید با پرسشنامه ای دربرگیرنده بیش از 200 سوال داده های خودتان را از آنها جمع آوری کرده و از طریق نرم افزار SPSS تحلیل کنید. آیا طراحی پرسشنامه با بیش از 200 سوال کار معقولانه ای است؟ آیا انتخاب و جمع آوری اطلاعات از طریق ارتباط مستقیم با مدیران راه حل درستی است؟ آیا انتخاب نرم افزار SPSS انتخاب مناسبی است؟ نرم افزارهای قوی تری مانند SmartPls و Amos نمیتوانند مناسبتر باشند؟ بنابراین پیش از انتخاب ابزار و روش های گردآوری داده ها سعی کنید اطلاعات لازم و ضروری را در ارتباط با منطقی ترین و صحیح ترین روش ها مورد بررسی قرار دهید.
زمانی که قصد دارید پروپوزال خودتان را در زمینه یک موضوع خاص ارائه کنید نیاز است که اطلاعات مربوط به نحوه پیاده سازی و اجرایی کردن آن را نیز در پژوهشتان بیان نمایید. در اصطلاح عامیانه باید در بخش روش تحقیق یا متدولوژی پروپوزال به این موضوع اشاره کنید که چطور و با چه ابزاری تحلیل های مربوطه را انجام خواهید داد. روش تحقیق در پروپوزال از اهمیت بالایی برای مخاطبان و اساتید برخوردار است چرا که از طریق آن می توانند ارزیابی کنند که تا چه اندازه نتایج تحقیق شما قابل اتکا و قابل تعمیم خواهد بود. شخص پژوهشگر باید تسلط بالایی به مفاهیم و مبانی تحقیق علمی و مباحث آماری داشته و بتواند بهترین روش را با توجه به اصول موجود پیشبینی و اندازه گیری کند. انتخاب روش نادرست می تواند زمان زیادی را تلف کرده و هزینه های بسیاری را بر پژوهشگر تحمیل نماید. بخش روش تحقیق باید مفاهیم و مبانی زیر را در خود بگنجاند:
نگارش پروپوزال یکی از فرآیندهای اجتناب ناپذیر در تحصیلات تکمیلی و پروسه فارغ التحصیلی هر دانشجو محسوب می شود. زمانیکه صحبت از نگارش پروپوزال می شود می بایست فاکتورهای زیادی را در آن بگنجانید و محتوای آن را باید مطابق با استانداردهای دانشگاه یا موسسه مورد نظر تهیه و ارائه نمایید. نگارش پروپوزال به گونه ای است که دانشجویان باید در چند صفحه و چند بخش محدود، ایده ها و موضوع تحقیقاتی مورد نظرشان را برای اساتید تبیین نمایند. بخش های مختلف پروپوزال معمولا محدودیت محتوایی دارند و نباید از یک میزان مشخص بیشتر شوند دقیقا مشابه بسیاری از پژوهش های علمی مانند مقاله، پایان نامه و تز دکتری که باید در تعداد مشخصی کلمه تهیه شوند. یک پروپوزال تحقیقاتی دانشگاهی به طور کلی در 2000-3500 بین 5-7 صفحه تهیه و آماده می شود که به صورت جزئی تر عبارتند از:
نگارش پروپوزال با توجه به هدف و نوع آن ممکن است فرمت متفاوتی داشته باشد. برای مثال در پروپوزال صنعتی بخش هایی مانند کاورلتر، صفحه عنوان، بودجه بندی، زمانبندی، تیم اجرایی و غیره گنجانده می شوند که بنا به درخواست مدیر پروژه ممکن است محتوا و بخش هایی از آن حذف یا اضافه شوند. اما در مقابل پروپوزال دانشگاهی بیشتر بر روی مواردی مانند ادبیات موضوع، فرضیات، سوالات تحقیق، مدل و متودولوژی تاکید دارد. بنابراین فرمت پروپوزال می تواند تاحدی متغیر و متفاوت باشد اما ما سعی میکنیم در این مطلب فرمت استاندارد پروپوزال را بر اساس دستورالعمل ارائه شده توسط دانشگاه پرینستون (Princeton University) ارائه نماییم.
هر شخصی می تواند ایده های جذاب و منحصر به فرد داشته باشد ولی تبدیل کردن این ایده ها به یک طرح کسب و کار با عنوان پروپوزال استارت آپ کار بسیار دشواری است. پروپوزال استارت آپ اهمیت بسیار بالاتری نسبت به پروپوزال صنعتی دارد چرا که اطلاعات نادرست ممکن است هزینه های زیادی را به سرمایه گذار تحمیل کرده و در نهایت پروژه را بی نتیجه باقی بگذارد. آمارها نشان می دهد که شانس موفقیت کسب و کارهایی که با ارائه پروپوزال استارت آپ همراه بوده اند تقریبا دو برابر مشاغلی است که بدون بررسی های اولیه اقدام به راه اندازی یک شغل کرده اند. همچنین از میان مشاغل موفق، میزان رشد کسب و کارهایی که با بیزینس پلن یا پروپوزال استارت آپ راه اندازی شده بودند 50% و سایر کسب و کارها 30% بوده است. حتی داشتن طرح کسب و کار می تواند شانس جذب سرمایه را تا 29% افزایش دهد. بنابراین نگارش و تهیه یک پروپوزال استارت آپ اهمیت بسیار بالایی در موفقیت یک کسب و کار دارد. پروپوزال استارت آپ ویژگی های برجسته و مشخصی دارد که عبارتند از:
همانطور که پیشتر بیان کردیم تمامی پروپوزال ها با هر عنوان و هدفی که نگارش شوند به دنبال یافتن مشکلات و ارائه راه حل برای مشکل هستند. پروپوزال های صنعتی به بررسی مشکلات درون سازمانی پرداخته و روندهای مرتبط با ارائه محصولات و موانع موجود در روابط مشتریان را مورد بررسی قرار می دهند. در همین راستا از پروپوزال های صنعتی از نظر کاربردی بودن و هزینه های مرتبط با آن اهمیت بالاتری پیدا میکنند. پروپوزال صنعتی علاوه بر موارد کلی که در تمامی پروپوزال ها یکسان است یکسری از ویژگی های خاص را در بر میگیرد که عبارتند از:
زمانی که در مقطع تحصیلات تکمیلی در یک دانشگاه مشغول به تحصیل می شوید در بخشی از فرآیند تحصیلتان نیاز است که پژوهشی با عنوان پایان نامه یا تز دکتری را انجام داده و تحویل دهید. اما پیش نیاز ارائه پایان نامه یا تز دکتری، نوشتن پروپوزال است و پروپوزال دانشگاهی نیز ویژگی های خاص و منحصر به فردی را در برمیگیرد. اما برای نوشتن یک پروپوزال علاوه بر دانش نسبت به ساختار و مفاهیم تحقیق نیاز است که بدانید یک پروپوزال خوب دانشگاهی چه ویژگی هایی دارد. ویژگی های بسیاری اساسی در یک پروپوزال دانشگاهی عبارتند از:
نگارش و تهیه یک پروپوزال خوب یک فرآیند زمان بر و تخصصی است که علاوه بر دانش در حوزه موضوع تحقیق به تسلط بالا نسبت به ساختار علمی تحقیق نیز نیاز دارد. پژوهشگری که اطلاعات کافی در مورد بخش ها تشکیل دهنده یک پروپوزال یا استانداردهای نگارشی آن نداشته باشد حتی در صورت داشتن تخصص بالا در حوزه تحقیق، نمیتواند پروپوزال مطلوبی را ارائه نماید. آماده سازی یک پروپوزال با کیفیت و قوی می تواند تا جای ممکن فرآیند های مرتبط به آن یعنی تاییده دانشگاه یا موسسه، آماده سازی پایان نامه یا رساله، تهیه گزارش کار پروژه و غیره را تسهیل نماید. برای این منظور در این مطلب سعی میکنیم شما را با بایدها و نبایدهای نگارش پروپوزال آشنا کنیم تا به واسطه آن بتوانید یک پروپوزال با کیفیت و قوی ارائه نمایید.
زمانی که صحبت از نگارش پروپوزال می کنیم باید به خاطر داشته باشید که محتوای آن معمولا تا حد زیادی به نوع پروپوزال نیز بستگی دارد. برای مثال در پروپوزال صنعتی هدف اصلی از نگارش، بهبود فروش، افزایش سود یا بهبود بهره وری سازمانی است و بنابراین محتوای آن نیز باید در زمینه شناسایی مشکل و ارائه راه حل متناسب با همین موضوع باشد. در مقابل پروپوزال دانشگاهی به دنبال شناسایی یک مشکل در ارتباط با رشته تحصیلی است و قصد دارد راه حل هوشمندانه و کاربردی برای آن طراحی نماید. پس محتوا و مطالب آن نیز با پروپوزال صنعتی نسبتا متفاوت خواهد بود. اما فارغ از جزئیات در مورد پروپوزال صنعتی، دانشگاهی، استارت آپ و یا هر عنوان دیگری که به پروپوزال اطلاق می شود، پروپوزال ها در چند دسته کلی قرار می گیرند که عبارتند از:
پروپوزال ها معمولا انواع مختلفی داشته و هر کدام از آنها بسته به نیاز متقاضی یا موسسه مورد نظر می تواند ساختار متنوعی داشته باشد. برای مثال پروپوزال های صنعتی ممکن است بنا بر درخواست سرمایه گذار بخش های جدیدی مانند بودجه بندی، زمان اجرای پروژه، تیم اجرایی پروژه و ابزار پیاده سازی به آن اضافه و بخش هایی مانند روش تحقیق یا ادبیات موضوع به کلی حذف شوند. اما در مقابل در پروپوزال دانشگاهی معمولا سختگیری چندانی در مورد جدول زمانبندی و بودجه بندی وجود ندارد و تاکید زیادی بر بخش ادبیات موضوع و متودولوژی می شود. ولی به طور کلی تمامی پروپوزال ها از یک سری بخش های یکسان و مشابه تشکیل شده اند که می توان آنها را به صورت زیر دسته بندی کرد.
پیش پروپوزال که با عنوان مقاله سفید (White paper) یا نامه پروپوزال (Proposal Letter) نیز شناخته می شود یک توصیف کوتاه در مورد محتوای پروپوزال است. هدف اصلی از نگارش پیش پروپوزال علاقه مند کردن مخاطبان به محتوای اصلی تحقیقاتی در پروپوزال است. معمولا سرفصل های موجود در پروپوزال به صورت کاملا مختصر و متمرکز بر موضوع تحقیق در پیش پروپوزال ارائه شده و در صورت علاقه مند شدن مخاطبان، محتوای تکمیلی تر ارائه می شود. برخی از موسسات یا شرکت ها برای تسهیل فرآیند مربوط به بررسی یک پژوهش سعی میکنند قبل از نگارش پروپوزال از متقاضیان درخواست پیش پروپوزال کنند. چرا که بررسی کلیات، روش تحقیق، کانتریبیوشن و تمامی موارد قابل ارائه در تحقیق به صورت مختصر قابل بررسی و ارزیابی در پیش پروپوزال است. چنانچه قصد نگارش پیش پروپوزال را دارید باید موارد زیر را در آن بگنجانید:
بسیاری از اساتید زمانی که یک پروپوزال را بازبینی و ارزیابی می کنند از بسیاری جهات نقاط ضعف و کمبودهایی را در آن مشاهده کرده و از دانشجو درخواست می کنند که تحقیق مورد نظر را مجدد انجام دهد. اگر به عنوان یک پژوهشگر چندین پروپوزال را مورد بررسی قرار دهید، متوجه خواهید شد که اشتباهات رایج معمولا در بخش انتخاب موضوع، کانتریبیوشن تحقیق و انتخاب متودولوژی صحیح رخ می دهد. بروز این اشتباهات رایج در پروپوزال نویسی با گذشت زمان و افزایش تجربه فرد کاهش می یابد ولی تضمین کننده این موضوع نیست که افراد با تجربه هیچوقت چنین اشتباهاتی را مرتکب نمی شوند. به طور کلی اشتباهات رایج در پروپوزال نویسی عبارتند از:
عنوان پروپوزال بیانگر ایده ها و نوآوری های موجود در تحقیق است و به عبارتی نشان دهنده هدف پژوهشگر از انجام تحقیق می باشد. عنوان پروپوزال یکی از مهمترین بخش هایی است که به دفعات در معرض دید مخاطب قرار گرفته و اولین قضاوت در مورد جذاب بودن یا نبودن محتوای پژوهش به واسطه آن انجام می گیرد. عنوان پروپوزال نباید خیلی طولانی یا خیلی کوتاه باشد. در صورتی که بخواهید عنوان کوتاه با تعداد کلمات کم انتخاب کنید باید از واژه های کلی استفاده کنید که موجب ابهام مخاطب خواهد شد. و در صورتی که بخواهید از تعداد واژه های بیشتری در عنوان استفاده کنید در نهایت موجب طولانی شدن عنوان و سردرگمی مخاطب می شود. بنابراین انتخاب عنوان جذاب با تعداد کلمات متناسب برای پروپوزال بسیار کار حساس و مهمی است. برای اینکه بتوانید موضوع مناسبی برای پروپوزال تان انتخاب کنید می توانید یکی از سه روش زیر را به کار بگیرید:
زمانی که یک پروپوزال را نگارش می کنید ممکن است ایده ها، محتوا، مدل، فرضیات و فاکتورهای زیادی را درون آن بگنجانید ولی در زمان نگارش و حتی پس از پایان آن، نمی توانید در مورد خوب یا بد بودن آن نظری بدهید. یکی از دلایل این موضوع این است که معمولا یک شکل ارزیابی کاملا مطلوب و عالی از پروپوزال وجود ندارد و این امر تا حد زیادی به نظر مخاطب و شخصی که ارزیابی آن را انجام می دهد بستگی دارد. اما اگر بخواهیم ویژگی های یک پروپوزال خوب را مشخص کنیم می توانیم آن را در چند بخش کلی به صورت زیر دسته بندی کنیم. اما پیش از در نظر گرفتن این فاکتورها سعی کنید متن پروپوزال را بر اساس استانداردهای نگارشی هر موسسه یا دانشگاه آماده و تهیه نمایید.
یکی از نکات کلیدی در انجام تحقیقات علمی نگارش یک پروپوزال مناسب است. فرمت صحیح نگارش پروپوزال ممکن است بسته به نوع تحقیق شما و یا سازمان یا دانشگاهی که تحقیقات برای آن سازماندهی شده است متفاوت است و شما بایستی برای اطلاع از این فرمت به راهنمایی‌های سازمان مربوط مراجعه کنید. با این وجود برخی نکات اصلی و پایه‌ای جهت تهیه پروپوزال وجود دارد که در اغلب موارد یکسان است. در این مطلب قصد داریم با ارائه این نکات اصلی نحوه نوشتن پروپوزال را برای محققان تسهیل کنیم.
بهبود و تقویت مقالات فارسی از نظر محتوا و ساختار ممکن است کار ساده ای به نظر برسد. بسیاری از ویراستاران گمان میکنند که فرآیند تقویت مقالات فارسی نسبت به انگلیسی و یا هر زبان های دیگری ممکن است کار ساده تری بوده و زمان کمتری ببرد. شاید در ظاهر نسبت به مقالات انگلیسی ساده تر باشد ولی ممکن است به همان اندازه زمان بر بشود. تقویت مقاله یک کار تخصصی است که علاوه بر تسلط به مباحث فنی و نگارشی تحقیق به دانش بالایی در مورد موضوع پژوهش نیاز دارد.
مفهوم اصلی تقویت مقاله به معنای بهبود محتوا و کیفیت یک تحقیق، ایده ها و دستاوردهای یک پژوهش می باشد. هر تحقیق یا پژوهش علمی که از طرف مجلات داخلی و بین المللی ریجکت میشود دارای نواقصی است و بدون رفع کردن ضعف های آن نمیتوانید آن را به چاپ رساند. به طور کلی فرآیند یافتن نواقص پژوهش و بهبود محتوای یک مقاله علمی را با عنوان تقویت مقاله می شناسند. نکته مهم در زمینه چگونگی انجام و مدیریت این فرآیند است که سعی میکنیم در مطالب بعدی بیشتر به آنها بپردازیم. اما در این سرفصل قصد داریم مفهوم بنیادی در ارتباط با تقویت مقاله را با شما به اشتراک بگذاریم.
ویراستاری و تقویت مقاله فرآیندهای بسیار مهمی هستند که به واسطه آن می توانید کیفیت پژوهش خودتان را به شکل قابل ملاحظه ای بالا ببرید. شاید گمان کنید که با پایان یافتن نگارش مقاله، فرآیند تقویت و یا ویراستاری آن کار ساده تری است و نیاز به زمان کمتری دارد. اما نتایج بررسی ژورنال های مختلف نشان داده است که با سابقه ترین افراد در نگارش مقاله با پژوهش هایی کاملا ساختار یافته در نهایت ممکن است مقالاتشان ریجکت شود و این به دلیل وجود نواقص در متون مقاله است.
هر محققی به خوبی می داند که نگارش یک مقاله علمی به صرف زمان و تلاش قابل ملاحظه ای نیاز دارد. یک مقاله علمی نه تنها باید شفاف و دقیق نگارش شود، بلکه می بایست ساختارمند و کاربردی باشد. اما چطور می توان وجود تمام این فاکتورها را در یک تحقیق علمی بررسی و تصحیح نمود. کاربردی ترین راه برای تضمین شفاف بودن، دقیق بودن، ساختارمند بودن و کاربردی بودن یک مقاله استفاده از تکنیک ویراستاری است. یک ویراستار شخصی است که با اصول و مبانی نگارش و تدوین مقاله آشنا بوده و تمامی فاکتورهای ذکر شده را در تحقیق شما مورد بررسی قرار خواهد داد.
ویراستاری مقاله در یک تعریف ساده عبارت است از اصلاح مشکلات نگارشی و محتوایی یک مقاله علمی با هدف بهبود و ارتقاء کیفیت آن به منظور بالا بردن شانس پذیرش و چاپ. اما چگونگی و مراحل انجام آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و همین موضوع است که یک ویراستار حرفه ای را از ویراستار غیرحرفه ای جدا خواهد کرد. یک ویراستار حرفه ای در فرآیند ویراستاری سعی میکند در کمترین زمان ممکن مهمترین بخش های یک مقاله را با هم مقایسه کرده و معایب را مشخص کند. ویراستار سعی میکند با مطالعه بخش چکیده و نتیجه گیری و مقایسه آنها با یکدیگر به کیفیت مقاله و چگونگی تبیین موضوع پی ببرد.
تقویت و بهبود محتوای یک مقاله علمی پیش از آنکه یک موضوع غیرعادی به نظر برسد یه کار کاملا رایج و ضروری است. چرا که در سالهای اخیر به دلیل افزایش میزان سابمیت مقالات برای ژورنالهای بین المللی، نرخ ریجکت به شدت افزایش یافته است. اما سوال اساسی اینجاست که چطور می توان محتوای مقاله را تقویت کرده و آن را بهبود بخشید؟. قبل از پرداختن به این موضوع باید بدانید که مشکلات اساسی در محتوای مقاله علمی شما به دو عامل کلی برمیگردند و معمولا این دو عامل باعث ریجکت پژوهش شما خواهد شد.
از گذشته های دور یکی از روش های اصلی برای برقراری ارتباط با دیگران، استفاده از زبان نگارش بوده است. وجود مشکلات عمده نگارشی، محتوایی و گرامری می تواند به صورت قابل ملاحظه ای فرآیند ارتباط با مخاطب را دچار مشکل کند. هدف اصلی یک ویراستار حرفه ای نیز این است که بتواند محتوای مقاله شما را به شکلی ساختاریافته و شفاف درآورد تا مخاطبان بتوانند به سادگی با آن ارتباط برقرار کنند. برخی از افراد گمان می کنند که یک ویراستار نمیتواند از ابزارهای آنلاین برای شناسایی و تهیه چک لیست استفاده کند. اما اینطور نیست! در فرآیند ویراستاری می توان از هر ابزاری که به درک بهتر محتوای مقاله کمک میکند، یاری گرفت.
بسیاری از مطالب مرتبط با چگونگی تقویت مقاله و محتوای آن بر روی یک بخش مشخص از پژوهش شما تاکید دارد. اما در این مطلب کوتاه سعی میکنیم به شما بیاموزیم که چطور کل مقاله خودتان را تقویت کرده و بهبود ببخشید. شما با 5 نکته اصلی و مهم برای تقویت مقاله آشنا خواهید شد و بدون توجه به کامل بودن یا نبودن آن می توانید این نکات را در هر مرحله برای بهبود و تقویت پژوهش تان مورد استفاده قرار دهید.
بدون ویراستاری هیچ مقاله فارسی قابلیت سابمیت، پذیرش و چاپ در ژورنال های معتبر را ندارد. متن یک مقاله باید از نظر محتوایی قابل فهم بوده و مفاهیم دو پهلو و مبهم در آن نباشد. فرآیند ویراستاری نیازمند درک مفاهیم و محتوای مقاله است و یک ویراستار حرفه ای در اولین گام باید دانش کافی نسبت به مطلب مورد نظر داشته باشد. به همین دلیل یک ویراستار حرفه ای در حوزه ادبیات نمیتواند عملکرد مناسبی در زمینه ویراستاری یک مقاله در رشته شیمی داشته باشد. علاوه بر این یک ویراستار باید به استانداردهای ویرایشی و نگارشی نیز تسلط داشته باشد تا بتواند صحیح ترین و مناسب ترین گزینه های ویراستاری را اعمال کند.
بهبود و تقویت محتوای مقالات انگلیسی علاوه بر رعایت ساختار پژوهش ممکن است نیازمند اصلاحات گرامری و نگارشی نیز باشد. یک مقاله انگلیسی در بسیاری از بخش ها از قبیل ادبیات موضوع، روش تحقیق، فرضیات و نتیجه گیری نیازمند تقویت و بهبود است. پس علاوه بر دانش مقاله نویسی و ساختار بندی پژوهش علمی، شخص باید تسلط بالایی نسبت به اصول نگارشی زبان انگلیسی داشته باشد. یک ویراستار و پژوهشگر حرفه ای قبل از بهبود و تقویت مقاله باید بتواند به دو سوال اساسی در ارتباط با محتوای مقاله جواب روشنی بدهد. هدف از انجام این مقاله چیست؟ پاسخ به این سوال چارچوب پژوهش شما را مشخص کرده و هرگونه محتوا خارج از آن حذف شده و تمامی مطالب در راستای هدف تحقیق انسجام خواهد یافت.
ویراستاری مقالات انگلیسی به مراتب دشوارتر از مقالات فارسی است. چرا که در وهله اول شخص ویراستار باید به طور کامل به اصول ویراستاری و نگارشی زبان انگلیسی مسلط باشد و در وهله دوم در حوزه موضوع مقاله تخصص کافی داشته باشد. شخص ویراستار باید بتواند نقاط ضعف مقاله را به درستی شناسایی کرده و یک چک لیست از آن تهیه کند و در ادامه واژگان مناسب را انتخاب کرده و متن اصلی را جایگزین کند. از طرف دیگر در فرآیند ویراستاری محتوا نیز شخص ویراستار باید مفاهیم بیان شده در تحقیق را از نظر صحت و درستی مورد ارزیابی قرار داده و تغییرات لازم را اعمال کند.
در سر فصل های قبلی سعی کردیم فرآیند تقویت مقاله را برای شما توصیف کرده و اهمیت آن را برای شما بیان کنیم. اما در این مطلب سعی میکنیم شما را با باید ها و نبایدهای تقویت مقاله علمی آشنا کنیم. پیاده سازی باید ها و نبایدها برای تقویت مقاله نباید در انتهای آن انجام بگیرد بلکه می تواند یک فرآیند مستمر در طول نگارش مقاله باشد. پیش از سابمیت مقاله خودتان در یک ژورنال بین المللی به این باید ها و نبایدها توجه کنید:
هر پژوهشگری به دنبال این است که یک تحقیق باکیفیت نگارش کرده و آن را در ژورنال مورد نظرش سابمیت کند به طوری که شانس چاپ و پذیرش آن بالا باشد. مقاله شما نه تنها یک راه ارتباطی با مخاطب بلکه نشان دهنده میزان تلاش و سطح عملکرد شما در یک کار پژوهشی است. تفاوتی ندارد که یک تحقیق کمی نگارش کرده اید و یا یک پژوهش کیفی به رشته تحریر درآورده اید، در همه حال باید به دنبال بهترین راه برای ارائه دانش و اطلاعاتتان باشید. مقاله علمی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و شما می بایست در ارائه اطلاعات و داده ها با دقت بسیار بالایی عمل کنید.
هر کتاب، مقاله، محتوا، مطلب یا متنی را که قصد دارید به صورت آنلاین یا در قالب کاغذی با دیگران به اشتراک بگذارید باید قبل از در دسترس عموم قرار گرفتن، ویراستاری کنید. ویراستاری تضمین کننده این امر است که مقاله یا مطلب مورد نظر شما در بالاترین کیفیت محتوایی ممکن در دسترس عموم قرار گرفته و مخاطبان در درک و ارزیابی آن با مشکل روبرو نخواهند شد. اما فرآیند ویراستاری نیز در انواع و اشکال مختلف انجام شده و هر کدام از آنها مختص بهبود و تقویت مقاله در یک بخش منحصر به فرد است. اما به یاد داشته باشید که انواع مختلف ویراستاری که در این سرفصل بیان خواهیم کرد مرحله به مرحله و مربوط به فرآیند کلی ویراستاری است.
جلوگیری از تکراری بودن موضوع تحقیق و پژوهش ...
برای حل این مشکل پیشنهاد می شود مراحل ذیل را دنبال کنید:
مرحله اول: جستجو در اصلی ترین منبع پایان نامه های فارسی یعنی وبسایت ایران داک است
مرحله دوم: مراجعه به شبکه جامع سیمرغ(نوسا) و جستجو در این سامانه می باشد
http://simorgh.nosa.com/
مرحله سوم: جستجو در سیکا یعنی سیستم یکپارچه کتابخانه های دانشگاه آزاد است
http://78.38.208.190/portal/tabid/86/Default.aspx
مرحله چهارم:جستجو در طرح های پژوهشی جهاد دانشگاهی
http://fa.projects.sid.ir/
مرحله پنجم:سایت کتابخانه ملی واسناد
www.nlai.ir
مرحله ششم: مشورت با اساتید زمینه مدنظر
انتخاب یک ژورنال مناسب و متناسب ISI و چاپ مقاله در آن از جمله اهداف ضروری هر محقق و دانشجویی است. چاپ مقاله در یک ژورنال با رتبه علمی بالا علاوه بر بهبود رزومه شخص نویسنده چند مزیت دیگر را نیز برای وی به همراه دارد. مزیت اول این است که شانس سایتیشن و مطرح شدن مقاله در جوامع علمی را بالاتر می برد. ژورنال های ISI معمولا بر اساس شاخص اچ ایندکس (H-Index) دسته بندی و رتبه بندی می شوند این بدین معناست که نسبت استناد به تعداد مقالات چاپ شده در یک ژورنال مورد ارزیابی قرار می گیرد و ژورنال های با رتبه بالاتر، میزان سایتیشن بالاتری به مقالاتشان دارند. برای مثال دو ژورنال X و Y را در نظر بگیرید که ژورنال X اچ ایندکس 50 و ژورنال Y اچ ایندکس 30 دارد.
اسناد بالادستی راهکارهای تئوریک و اجرایی سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران هستند.
اطلس ملی علم جمهوری اسلامی ایران
برای مشاهده اسناد بالادستی بیشتر بر روی لینک ادامه مطلب کلیک بفرمایید.
مجموعه مدون نقشه ﺟﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺸﻮﺭ سندی ﺍﺳﺖ ﺟﺎﻣﻊ ﻭ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ، ﭘﻮﻳﺎ ﻭ ﺁﻳﻨﺪﻩﻧﮕﺮ؛ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺒﺎﻧﻲ، ﺍﻫﺪﺍﻑ، ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ ﻭ ﺭﺍﻫﺒﺮﺩﻫﺎ، ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎ ﻭ ﺍﻟﺰﺍﻣﺎﺕ ﺗﺤﻮﻝ ﺭﺍﻫﺒﺮﺩﻱ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻓﻨﺎﻭﺭﻱ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺍﺭﺯﺵﻫﺎﻱ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺩﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﭼﺸﻢ ﺍﻧﺪﺍﺯ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﻛﺸﻮﺭ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻼشی هم سو با ﻣﺒﺎﻧﻰ ﺍﺭﺯﺷﻰ ﻭ ﺑﻮﻣﻰ ﻛﺸﻮﺭ، ﺗﺠﺮﺑﻴﺎﺕ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻯ ﻋﻠﻤﻰ ﻭ ﺗﺠﺎﺭﺏ ﻋﻤﻠﻲ است.
سند نقشه جامع علمی کشور
اسناد پشتیبان نقشه جامع علمی کشور
آینده‌پژوهی ایرانﮔﺰﺍﺭش ﻓﺮﺁﻳﻨﺪی ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﻭ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺑﺎ ﻫﺪﻑ ﺷﻨﺎﺳﺎیی مهمﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞﺍﻳﺮﺍﻥدرﺁﻳﻨﺪﻩ است ودرتداوم گزارش ﻣﺮﻛﺰﺑﺮﺭﺳیهای استراتژیک ریاست ﺟﻤﻬﻮﺭی، این مرکز سناریوهایی نیز پیشنهاد میشود.
آینده‌پژوهی ایران در سال ۱۳۹۷
اولویت‌های تدوین برنامه بودجه جمهوری اسلامی ایران را در سند" بودجه ملی " امنیت ملی و مصلحت و منفعت ملی رقم می‌زند.
لایحه بودجه سال 1398 در کل کشور
فهرست جامع رشته‌های دانشگاهی
رتبه بندی دانشگاه ها از سوی چند سازمان یا کشور انجام می شود که سه نوع معروف آن عبارتند از:
• رتبه بندی شانگهایی
Academic Ranking of world Universities (Shanghai Jiao Tong University) http://www.arwu.org
این رتبه بندی دانشگاه ها اولین باردر سال ۲۰۰۳ توسط دانشگاه شانگهای چین برای مقایسه دانشگاههای این کشور با سایر دانشگاههای جهان به طور بین المللی منتشر شد وبعد از آن سالانه این اطلاعات به روزرسانی می شود.
معیارهای مورد نظر در این رتبه بندی کیفیت هیئت علمی، کیفیت آموزش، نتایج تحقیقاتی دانشگاه وسرانه عملکرد آنهاست.
بیوتکنولوژی
مهندسی مکانیک (حرارت وسیالات، جامدات، ساخت و تولید، مکاترونیک، نیروگاه، طراحی کاربردی، تبدیل انرژی، راه آهن، تاسیسات حرارتی و برودتی، بیومکانیک، سیستم های انرژی، بایو سیستم، خودرو و...)
هوانوردی (خلبانی، مراقبت از پرواز، ناوبری هوایی)
فلسفه، تاریخ، جغرافیا ،علوم اجتماعی ،علوم سیاسی، علوم تربیتی، زبان فارسی (ادبیات، دبیری)، زبان عربی (ادبیات، دبیری، مترجمی)، ادبیات داستانی، رشد و پرورش کودکان پیش دبستانی، الهیات و معارف اسلامی، تربیت مربی عقیدتی و سیاسی، علوم قرآنی، علوم اسلامی، ، علوم تربیتی، الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، معارف اسلامی و حقوق، علوم قرآن و حدیث و ...
سینما، گرافیک، راهنمای موزه‌ها، موزه داری، تولید سیما، ارتباط تصویری ، کارگردانی تلویزیون، تلویزیون و هنرهای دیجیتال، طراحی صنعتی، نمایش، نقاشی، عکاسی، معماری، موسیقی، نوازندگی (موسیقی) ساز ایرانی، نوازندگی (موسیقی) ساز جهانی، صنایع دستی، مجسمه سازی، کارشناسی فرش، هنرهای تجسمی، چاپ، طراحی لباس و پارچه ، طراحی تابلوهای تزئینی، شهر سازی، باستان شناسی، مردم شناسی، هنرهای سنتی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی، حفاظت و مرمت بناهای تاریخی ،مرمت و احیای بنا های تاریخی
