فصل بحث و نتیجه گیری (Discussion and Conclusion) در پایان نامه آخرین و شاید دشوارترین بخش در پایان نامه باشد که در آن دانشجو باید دستاوردهای پژوهشش را تبیین کرده و کاربردهای آن را ذکر نماید. در بخش بحث و نتیجه گیری (Discussion and Conclusion) باید فرضیات، سوالات و ادبیات موضوع را بیان کرده و با توجه به نتایج بدست آمده در فصل قبلی یعنی همان روش تحقیق به دنبال تفسیر آنها باشید. البته لازمه تفسیر نتایج استفاده از منابع معتبر است که به شما کمک میکند بتوانید یافته های خودتان را در فضای علمی تایید و تبیین کنید. برای مثال چنانچه در پژوهش خودتان بر اساس تحلیل های آماری به این نتیجه دست یافته اید که فاکتور X بر فاکتور Y تاثیرگذار است، در نهایت باید منابع معتبری را برای اثبات این نتایج معرفی کنید که برای مثال کدام متخصص در چه سالی به چنین نتایجی دست یافته است. بنابراین هیچ نتیجه ای با وجود منبع موثق که آن را تایید کنید قابل قبول و قابل انتشار نخواهد بود.
برای اینکه بتوانید فصل مربوط به بحث و نتیجه گیری را درست و دقیق نگارش کنید باید بتوانید به سوالات زیر پاسخ دهید:
1. نتایج بدست آمده شما چه معنا و مفهومی دارند؟ (تفسیر نتایج) بسیاری از مخاطبان پایان نامه شما از اقشار غیرمتخصص جامعه هستند و زمانی که با داده ها و نتایج آماری در فصل سوم روبرو می شوند ممکن است نتوانند درک درستی از آنها داشته و اعداد موجود در این بخش آنها را گیج کند. بنابراین اولین نکته در نگارش بحث و نتیجه گیری در پایان نامه، تفسیر نتایج به شکلی شفاف و قابل فهم برای مخاطبان است. توجه داشته باشید که بیان نتایج باید به همراه تایید و ارائه منبع معتبر باشد.
2. چرا نتایج به دست آمده اهمیت دارند؟ (دلالت معنایی) در این بخش مشخص میکنید که نتایج بدست آمده از چه جهت دارای اهمیت بوده و می توانند برای جامعه، محیط آکادمیک، صنعت و یا تصمیم گیران و برنامه ریزان مفید باشند. دلالت معنایی بر این امر تاکید دارد که چطور اشخاص مختلف می توانند از این نتایج بدست آمده در پایان نامه شما بهره برده و توسعه ای مثبت در فرآیندهای موجود ایجاد کنند.
3. نتایج شما چه چیزهایی را نمیتواند بیان کند؟ (محدودیت ها) در این بخش باید مشخص کنید که چه چیزهایی ممکن است موجب تفسیر و برداشت نادرست از نتایج شده و ذهن مخاطب را به درک اشتباه نتایج سوق دهد. برای مثال تحقیق شما در یک منطقه خاص انجام گرفته است و قابل تعمیم به کل کشور نیست، یا برای مثال تنها روی یک نمونه کوچک در شرایط محیطی خاص آزمایشات خودتان را انجام داده اید و نتایج آن قابل تعمیم در محیط خارج از آزمایشگاه نیست. تمامی این موارد جزء محدودیت های تحقیق هستند و باید در زمان نگارش پایان نامه به آنها توجه داشته باشید.
4. پیشنهادات برای تحقیقات آینده در حوزه مرتبط به موضوع پایان نامه چیست؟ (پیشنهادات) مهمترین بخش از بحث و نتیجه گیری در پایان نامه که مورد توجه بسیاری از محققان و متخصصان قرار می گیرد همین بخش است که نویسنده مسیر پژوهش را برای محققان بعدی روشن و هموار میکند تا بتوانند نتایج و دستاوردهای بیشتر در این حوزه را به وجود آورند. معمولا پیشنهادات از محدودیت های تحقیق استخراج شده و نویسنده پیشنهاد می کند که محققان بعدی بر روی نکات مبهم، غیر قابل تعمیم و نامفهوم این بخش بیشتر تمرکز کرده و تحقیقات را بر روی آن انجام دهند.
به طور کلی ممکن است دو بخش بحث و نتیجه گیری در قالب جداگانه از هم قرار بگیرند و یا حتی در یک فصل با هم ترکیب شوند اما در هر دو حالت باید بتوانید تسلط بالایی در دو مورد زیر نشان دهید:
1. درک درستی از الگو، نتایج آماری و ارتباط بین فاکتورهای تحقیق داشته باشید چرا که در زمان تحلیل و تفسیر می بایست فرضیات خودتان را با نتایج بدست آمده مقایسه کنید. بعد از مقایسه با استفاده از ادبیات موضوع بیان می کنید تا چه اندازه شباهت و تفاوت بین فرضیات و نتایج وجود داشته است.
2. مفاهیم و مبانی مرتبط با موضوع پایان نامه را در بخش بحث و نتیجه گیری تعریف و تبیین کنید. در بخش بحث و نتیجه گیری باید مبانی و مفاهیم مختلف در ارتباط با موضوع را از نتایج تحقیق استنتاج کرده و تبیین کنید.
چگونه یک چکیده خوب برای پایان نامه تهیه کنیم؟ - نگارش پایان نامه
