داراي سه گرايش علوم‌گياهي، علوم جانوري و زيست‌دريا است. اين گرايش‌ها تنها در 17 واحد تخصصي با يكديگر تفاوت دارند.
- گرايش علوم گياهي:
اين رشته يكي از شاخه‌هاي زيست‌شناسي است كه صرفاً موارد مربوط به گياه را اعم از گياهان اوليه تا گياهان امروزي بررسي مي‌كند و داراي زمينه‌هاي مختلفي مانند:
گياه شناسي، فيزيولوژي گياهي، ريخت زايي و اندام زايي در گياهان، بيوشيمي و جلبك شناسي است. علوم گياهي داراي دو بخش عمده فيزيولوژي و سيستماتيك است كه بخش فيزيولوژي به شناخت زندگي گياهان و اندام‌هاي مختلف يك گياه مي‌پردازد و بخش سيستماتيك نيز درباره اسامي و طبقه‌بندي گياهان مي‌باشد.گياه، اعجوبه سبزپوش طبيعت است كه چون در هر گوشه و كنار به چشم مي‌خورد، عادي و پيش پاافتاده به نظر ميآيد در حالي كه بيش از هر موجود زنده ديگري در روي كره زمين، اعجاب‌آور است.موجودي كه در آشپزخانه ذره‌بيني خود براي همه مخلوقات زنده كره زمين غذا تهيه مي‌كند و پيشرفته‌ترين نيروگاه خورشيدي، شبكه لوله‌كشي و سيستم پمپاژ آب را در اختيار دارد و از سوي ديگر مايه زيبايي، لطافت ، نشاط و آرامش هستي است. به همين دليل شناخت و حفظ آن يك نياز است. و رشته علوم گياهي نيز براي پاسخ به همين نياز در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي معتبر جهان داير شده است.
- موقعيت شغلي در ايران :
حضور كارشناسان علوم گياهي در مؤسسه‌هاي تحقيقاتي و اجرايي كشور امري ضروري است تا بتوان محيط زيست ايران را به خوبي حفظ كرد، اما به گفته اساتيد و دانشجويان علوم گياهي در حال حاضر فارغ‌التحصيلان دوره ليسانس اين گرايش موقعيت‌هاي شغلي مناسبي ندارند. چون دانش و اطلاعات آنها جنبه تخصصي ندارد و مؤسسات و مراكز تحقيقاتي و اجرايي بيشتر مايلند كه نيروهاي مورد نياز خود را از ميان فارغ‌التحصيلان كارشناسي ارشد يا دكتراي اين رشته انتخاب كنند. بيشتر فارغ التحصيلان علوم گياهي در سطح كارشناسي جذب آموزش و پرورش مي‌شوند چون معلومات آنها جنبه عمومي دارد و مي‌توانند در تدريس كتب زيست‌شناسي دوره متوسطه موفق باشند، اما نمي‌توانند در مراكز تحقيقاتي كه نياز به متخصص در زمينه‌هاي مختلف علوم گياهي دارد، فرصت شغلي مناسبي به دست بياورند. از سوي ديگر اگر كسي در گرايش علوم گياهي سرمايه‌گذاري كند و متأثر از محيط نشود، مي‌تواند در بخش‌هاي كشاورزي ـ زيستي، ژنتيك و بيوتكنولوژي فعاليت داشته باشد.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل:
- دروس مشترك در گرايش‌هاي مختلف زيست‌شناسي :
رياضي، فيزيك، شيمي، شيمي آلي، بيوشيمي، آمار زيستي ، زيست سلولي و مولكولي ، ژنتيك ، اكولوژي ، ميكروبيولوژي ، تكامل موجودات زنده ، تالوفيت‌ها، فيزيولوژي جانوري، بافت شناسي ، جنين شناسي ، جانور شناسي، تشريح و مرفولوژي گياهي ، ريخت‌زايي و اندام زايي در گياهان ، سيستماتيك گياهي، فيزيولوژي گياهي، رشد و نمو گياهي، بيوفيزيك ، ويروس شناسي ، زيست شناسي پرتوي ، اكولوژي عملي.
- دروس تخصصي گرايش علوم گياهي:
اكو فيزيولوژي گياهي ، ازدياد گياهان ، قارچ شناسي ، اكولوژي گياهي ، انتقال مواد در گياه ، متمم سيستماتيك گياهي، اصول رده‌بندي گياهان. (بسياري از درس‌هاي اين گرايش همراه با آزمايشگاه است).
- گرايش علوم جانوري:
علوم جانوري به مطالعه مسائل مربوط به جانوران مي‌پردازد و داراي سه بخش اصلي جانورشناسي يا بيوسيستماتيك، فيزيولوژي جانوري اعم از انساني و حيواني و بافت‌شناسي و جنين‌شناسي جانوري است.بسياري از گرايش‌هاي زيست‌شناسي وابسته به علوم‌جانوري هستند. براي مثال يك محقق علوم‌سلولي و مولكولي تا با يك جانور و وضعيت زيستي آن آشنا نباشد، نمي‌تواند روي سلول آن كار كند. يك محقق ژنتيك نيز در آغاز بايد بيولوژي جانور را به طور كامل بداند و بعد در زمينه ژنتيك آن كار كند. به ياري بيوسيستماتيك يعني شناسايي گونه‌هاي مختلف جانوران نيز ميتوان به نقش مفيد گونه‌هاي مختلف جانوري براي كمك به طرح‌هاي اقتصادي پي برد.براي مثال امروزه استفاده از مواد شيميايي براي كنترل آفات راه درستي نيست چون اين مواد تعادل اكولوژي محيط زيست را برهم مي‌زنند در حالي كه با شناخت گونه‌هاي حشرات شكارچي ميتوان بسياري از آفات مثل حشرات مضر را از بين برد. در اين ميان ميتوان به كفش‌دوزك‌ها اشاره كرد كه امروزه كاربرد بسياري در اقتصاد كشاورزي آمريكا دارند يا مگس‌هاي مفيد كه از شته‌ها تغذيه مي‌كنند. از طرف ديگر بيوسيستماتيك در شناخت گونه‌هاي بيماري‌زا مثل «پشه آنوفل» و معرفي آنها به دنياي پزشكي نقش مهمي دارد. همچنين ميتوان به بخش ديرين‌شناسي يا فسيل‌شناسي اشاره كرد كه يكي از فوايد اين بخش، پي بردن به منابع عظيم اقتصادي مثل نفت است كه از طريق مطالعه محل فسيل‌ها يا رسوبات فسيل‌ها به دست ميآيد.
- موقعيت شغلي در ايران :
هرچند كه تعداد قابل توجهي از فارغ‌التحصيلان علوم جانوري جذب بازار كار نمي‌شوند اما بهترين دانشجويان هميشه موفق بوده و هستند. اين دسته از دانشجويان پس از فارغ‌التحصيلي گاه براي كارهاي تحقيقاتي يا اداره آزمايشگاه‌ها جذب دانشگاه‌ها مي‌شوند يا در سازمان حفاظت از محيط زيست و سازمان‌هاي مربوط به فعاليت مي‌پردازند. چون سازمان محيط زيست براي بررسي اكوسيستم‌ها به محققان زيست‌شناسي از جمله علوم‌جانوري نياز دارد. همچنين بعضي از فارغ‌التحصيلان اين گرايش وارد دنياي پزشكي شده و در زمينه‌هاي خون‌شناسي يا انگل‌شناسي فعاليت مي‌كنند.
- دروس تخصصي گرايش علوم جانوري :
زيست انگل‌ها، فيزيولوژي مقايسه‌اي، جانورشناسي، رفتارشناسي، حشره‌شناسي. (بسياري از درس‌هاي اين گرايش همراه با آزمايشگاه است).
- گرايش زيست دريا:
گرايش زيست دريا به بررسي و مطالعه خواص محيط آبي، بيولوژي آبزيان و فعاليت‌هاي آبزي‌پروري مي‌پردازد؛ يعني برخلاف دو گرايش علوم جانوري و علوم گياهي كه در آنها بيشتر موجودات خشك‌زي مطالعه مي‌شوند اين گرايش جانوران و گياهان آبزي را بررسي و مطالعه مي‌كند. گرايش زيست دريا علاوه بر بررسي فيزيولوژي آبزيان به مطالعه اكولوژي دريا يعني بررسي آلودگي آب درياها و تأثير آن بر محيط دريا مي‌پردازد.
موقعيت شغلي در ايران :
فارغ‌التحصيلان گرايش زيست دريا مي‌توانند در مراكز پرورش ماهي و مراكز تحقيق بر روي ارزش مواد غذايي دريايي فعاليت كنند. علاوه بر كار در شيلات فارغ‌التحصيلان اين گرايش مي‌توانند در حفظ بعضي از گونه‌هاي آبزيان كه در حال انقراض هستند مثل ماهي ازون‌برون يا ماهي سفيد كار كنند و مهمتر از همه اين كه ما بايد به ياري كارشناسان زيست‌دريا يك اطلس دقيق در مورد گونه‌هاي آبزي موجود در آب‌هاي كشورمان تهيه كنيم.
- دروس تخصصي گرايش زيست دريا:
ماهي‌شناسي، ليمنولوژي، انگل‌ها و بيماري‌هاي انگلي آبزيان، اكولوژي آبزيان، شناخت كف‌زيان، اصول و تكثير و پرورش آبزيان. (بسياري از درس‌هاي اين گرايش همراه با آزمايشگاه است).
توانايي‌هاي لازم :
دانشجوي رشته زيست‌شناسي بايد عاشق كشف حقايق پديده‌هاي طبيعي باشد و به گردش در طبيعت علاقه‌مند باشد. چون اطلاعاتي كه با حضور در محيط طبيعي زندگي گياه يا جانور ميتوان به دست آورد در هيچ كتابي پيدا نخواهد شد. در ضمن دانشجو لازم است فردي منظم و مرتب بوده و بتواند مطالب را در ذهن خويش به خوبي طبقه‌بندي كند تا در زمينه سيستماتيك موفق گردد.
- زیست شناسی سلولی و مولکولی
زیست شناسی سلولی و مولکولی دارای 5 گرایش میکرو بیولوژی ، علوم سلولی و مولکولی ، ژنتیک ، بیو شیمی و بیو فیزیک است .
گفتنی است که گرایش بیو شیمی یا بیو فیزیک تا کنون در هیچ دانشگاهی در سطح لیسانس ارئه نشده است در ضمن تفاوت محسوسی بین گرایشهای مختلف این رشته در مقطع کار شناسی وجود ندارد .
- گرایش ژنتیک
به طور کلی دانش ژنتیک درباره انتقال صفات وراثتی از والدین به اولاد بحث می کند که البته این والدین می تواند انسان ، درخت یا باکتری باشند . در واقع ژنتیک تلاش می کند تا بگوید که چه مکانیزم های مولکولی ، عامل انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر هستند . همچنین می خواهدبداند که چرا گاهی اوقات در بین والدین و فرزندان در برخی صفات تفاوت های بسیار معناداری وجود دارد ؟ در کل دانشجویان این گرایش مباحث مهمی مثل ژنتیک سرطان ، روش های تشخیص بیماری های ژنتیکی قبل و بعد از تولد ، شناخت ناقلین بیماری ها ، اصول مشاوره ژنتیکی ، نقش ژنتیک در بروز رفتار های فردی و اجتماعی ، شناخت جمعیت های مختلف ژنتیکی و نژاد های انسانی ، ژن درمانی ، پزشکی قانونی ، تکنیک های رایج درژنتیک ، روش های اصلاح نژاد و ژنتیک مولکولی را مطالعه می کنند .
موقعیت شغلی در ایران :
علم ژنتیک در ایران هنوز در ابتدای راه است و باید تلاش بسیار کرد و کاستی ها را جبران نمود و موانع را از میان بر داشت تا بتوان شاهد رشد روزافزون این علم در ایران بود . البته این به آن معنی نیست که در کشورما تحقیقات ژنتیکی انجام نمی گیرد و فارغ التحصیلان این رشته جذب هیچ مرکزی نمی شوند ، بلکه سازمان های مختلفی هستند که به فعالیت های تحقیقاتی ژنتیکی می پردازند که از جمله می توان به مراکز مختلف وزارت جهاد کشاورزی ، مراکز پژوهشی وزارت علوم ، انستیتو پاستور ، مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی اشاره کرد .
درس های این رشته در طول تحصیل :
- دروس مشترک در گرایش های مختلف زیست شناسی سلولی و مولکولی :
ریاضی ، فیزیک ، شیمی ، شیمی آلی ، بیوشیمی ، آمار زیستی ، زیست شناسی سلولی ، زیست شناسی مولکولی ، ژنتیک ، میکروبیولوژی ، اکولوژی ، ویروس شناسی ، زیست شناسی گیاهی ، زیست شناسی جانوری ، فیزیولوژی جانوری ، فیزیولوژی گیاهی ، بیوفیزیک ، بیوشیمی ، زیست شناسی پرتوی ، ایمونولوژی .
- دروس تخصصی گرایش ژنتیک :
ژنتیک انسانی ، سیتوژنتیک ، اصول مشاورژنتیکی ، ژنتیک سرطان ريال ژنتیک رفتاری ، مبانی ژنتیک میکروارگانیسم ، ژنتیک پیشرفته یا تازه های ژنتیک ، ژنتیک کمی یا ژنتیک جمعیت ها ، سمینار ، پروژه (بسیاری از درس های این رشته همراه با آزمایشگاه است).
- گرایش علوم سلولی و مولکولی
مهم ترین مولکول هایی که در حیات سلول موثر هستند و پروتئین ها می باشند مرکز ذخیره اطلاعات و صدور فرمان های سلول وظیفه انتقال ای فرمان ها و پروتئین مسئولیت اجرای این فرمان ها را برعهده دارند . در زیست شناسی سلولی و مولوکولی چگونه این فعالیت ها بررسی می شود .
امروزه زیست شناسی در کشور های پیشرفته بیش از 80 تا 90 درصد سمت و سوی علوم سلولی و مولکولی دارد . چرا که رشته علوم سلولی و مولکولی نیروی انسانی لازم را برای تحقیق در رشته های پزشکی ، بیوشیمی ، ژنتیک ، بیوتکنولوژی ، مهندسی ژنتیک ، اصلاح نباتات ، شیلات و دام تربیت می کند .
موقعیت شغلی در ایران :
اصولاً در ایران اگر فردی به امید آینده مالی خوب به دنبال علوم پایه برود اشتباه کرده است چرا که در رشته های علوم در ایران ارزش مادی زیادی ندارند .اما اگر فردی به علوم پایه علاقه دارد مطمئناً رشته علوم سلولی و مولکولی رشته ای با ارزش و خوب است . تعدادی از مراکز تحقیقاتی مانند انستیتو پاستور ، مرکز تحقیقات ژنتیک ، مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیفیزیک و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی می توانند پذیرای فارغ التحصیلان علوم سلولی و مولکولی باشند . علاوه بر مراکز تحقیقاتی موجود فارغ التحصیل این رشته می تواند با ایجاد شرکت خصوصی سازنده مواد اولیه آزمایشگاه های علوم سلولی و مولکولی یا ازمایشگاهی که تست های آن در سطح مولکولی است هم به جامعه علمی خدمت کند و هم وضعیت مالی نسبتاً خوبی داشته باشد البته در حال حاضر نیز در ایران چنین فعالیتهایی در سطح محدودی انجام می گیرد .
- دروس تخصصی گرایش علوم سلولی و مولکولی :
شیمی آلی ، بیوشیمی ، زیستشناسی سلولی ، ژنتیک ، میکروبیولوژی ، اکولوژی ، زیست شناسی گیاهی ، ریست شناسی جانوری ، فیزیولوژی گیاهی ، ایمونو لوژی ، زبان تخصصی . (بسیاری از درس های این رشته همراه با آزمایشگاه است).
- گرایش میکرو بیولوژی
میکرو ارگایسم ها موجودات ریز ذره بینی مانند : باکتری ها ، ویروس ها ، قارچ های میکروسکوپی و پرتوزوئرها هستند که با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند . علم میکروبیولوژی که گرایشی از زیست شناسی است به بررسی و مطالعه میکروارگانیسم ها می پردازد . در این علم ارتباط میکروارگانیسم ها با خودشان و همچنین با موجودات عالی تر مانند انسان ، حیوانات و گیاهان بررسی می شود . علم میکروبیولوژی گرایش های مختلفی دارد که عبارتند از : میکروبیولوژی پزشکی ، میکروبیولوژی غذایی و میکربیولوژی صنعتی .
کاربرد این گرایش آنقدر گسترده است که قابل ذکر نیست ، محقق این گرایش از یک سو می تواند به بررسی کاربرد سلاح های میکروبی و راه های پیشگیری از این سلاح ها بپردازد و از سوی دیگر می تواند در کارخانه های عطر سازی مشغول باشد . میکروبیولوژی پایه و اساس بسیاری از علوم از قبیل: بیوشیمی ، بیوتکنولوژی ، ژنتیک و پزشکی است . یکی از کاربردهای گرایش میکروبیولوژی در آزمایشگاه های تشخیص طبی است و میکروبیولوژی نیز در تشخیص بیماری نیز اهمیت بسیار زیادی دارد . در مواد غذایی و تولید مو اد غذایی مختلف نیز اثر میکروارگانیسم ها قابل توجه است .
همچنین گرایش میکروبیولوژی در کشاورزی به طور بسیار وسیعی در تشخیص آفات گیاهی ، مبارزه با آفات گیاهی و ایجاد مقاومت گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد . در صنایع و معادن نیز برای استخراج فلزات سنگین و در تصفیه نفت در گوگرد زدایی از نفت مورد استفاده قرار می گیرد . در حفاظت از محیط زیست تصفیه فاضلاب ها و مبارزه بیولوژیکی با عفونت ها و آلودگی های فاضلابی مورد استفاده قرار می گیرد و آب سالم و در حقیقت بدون آلودگی تحویل می دهد . حتی در صنعت نساجی نیز این علم به یاری بشر آمده است و به تازگی به صنعت نساجی از میکروارگانیسم ها برای تثبیت نشاسته و آهار دادن پارچه استفاده می شود.
موقعیت شغلی در ایران :
کارشناسان میکروبیولژی در پژوهشگاه نفت برای تحقیق بر روی میکروب های نفت خوار یا گوگرد زدایی در بخش صنایع غذایی در کارخانه های کنسرو سازی و کمپوت سازی و در صنایع بهداشتی مشغول بکار هستند ، تهیه لوازم آزمایشگاهی مورد نیاز در این گرایش یکی از شغل هایی است که بعضی جذب آن می شوند. موسسه استاندارد یا آزمایشگاه های کارخانجات تهیه مواد بهداشتی و غذایی برای تشخیص کیفیت و سلامت این مواد از نظر عدم آلودگی میکروبی ، مراکز تهیه مواد دارویی مانند تهیه آنتی بیوتیک ها و بالاخره کارخانجات تهیه اسید ها مانند اسید بوتریک و اسید استیک و حلال ها مانند الکل و استون و مراکزتهیه واکسن مانند موسسه رازی و انستیتو پاستور ایران نیز می توانند مراکز جذب این فارغ التحصیلان این گرایش باشند .
- دروس تخصصی گرایش میکروبیولوژی :
شیمی آلی ، بیوشیمی ،آمار زیستی ، زیست شناسی سلولی ، زیست شناسی مولکولی ، ژنتیک ، میکروبیولوژی ، اکولوژی ، ویروس شناسی ، تکامل ، زیست شناسی گیاهی ، زیست شناسی جانوری ، فیزیولوژی جانوری ، فیزیولوژی گیاهی ، بیوفیزیک ، بیوشیمی ، زیست شناسی پرتوی ، ایمونولوژی ، باکتری شناسی ، میکروبیولوژی محیطی ، قارچ شناسی ، پروتوزئولوژی . (بسیاری از درس های این رشته همراه با آزمایشگاه است).
توانائی های لازم :
در گرایش های مختلف زیست شناسی سلولی و مولکولی باید علافه مند بود و صبر و پشتکار داشت تا بتوان طعم شیرین موفقیت را چشید . همچنین دانشجو باید حافظه خوبی داشته و در دروس شیمی ، ریاضی و فیزیک قوی باشد و در نهایت لازم است که به کارهای آزمایشگاهی علاقه مند باشد . برای مثال یکی از کارهایی که بطور معمول در آزمایشگاه علوم سلولی و مولکولی انجام می گیرد ، استخراج از یک بافت است که حداقل زمان لازم برای این کار 5 ساعت می باشد .
دانشگاه های پذیرنده :
اصفهان ، الزهرا(س) – تهران ، تربیت معلم تهران ، تهران ، شهر کرد ، شیراز ، شاهد – تهران ، شهر کرد ، شهید چمران – اهواز ، شهید بهشتی – تهران .
مقاطع تحصیلی :
کارشناسی
دوره ها :
روزانه ،شبانه
دانشگاه :
دولتی
گرایشها :
ژنتیک ، سلولی و مولکولی ، میکروبیولوژی .