ايران كشوري باستاني و با سابقه دو هزار ساله است. كشوري كه در دوران سلسه هخامنشيان ، اولين سيستم حكومتي گسترده امپراطوري را بنيانگذاري كرد و در طي تاريخ پرفراز و نشيب خود، انواع سيستم‌هاي ايجاد نظم و ترتيب را مورد آزمايش قرار داد. يك صد سال پيش ، سيستم نوين ايجاد نظم و امنيت داخلي؛ يعني سازمان پليس در ايران به وجود آمد. براساس اين سيستم پليس ايران به دو قسمت مهم پليس شهري و ژاندارمري تقسيم گرديد. پس از انقلاب اسلامي، كميته انقلاب اسلامي نيز به عنوان يكي از اركان مهم حفظ نظم و امنيت داخلي و دفاع از ارزش‌هاي انقلاب در داخل كشور، به اين مجموعه افزوده شد. در سال 1370 با تصميم مجلس شوراي اسلامي اين سه نيرو در يكديگر ادغام و سيستم پليس واحد به وجود آمد. به دنبال طرح ادغام شهرباني، ژاندارمري ، كميته انقلاب اسلامي و پليس قضايي، دانشگاه پليس نيز به دانشگاه علوم انتظامي با سازمان و ساختاري جديد تغيير يافت. اين دانشگاه يكي از مهمترين واحدهاي نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران براي جذب و به كارگيري جوانان شايسته و تربيت و آموزش آنان است. اين دانشگاه در مقطع كارشناسي داراي شاخه‌هاي انتظامي، كشف جرائم، اطلاعات، راهنمايي و رانندگي و خدمات و پشتيباني است و دانشجويان از ترم چهارم، شاخه يا گرايش خود را انتخاب مي‌كنند. مقطع كارداني علوم انتظامي نيز داراي گرايش‌هاي راهنمايي و رانندگي و انتظامي است.شاخه انتظامي بخش انتظامي، بخش مأموريتي نيروي انتظامي در پاسگاه‌ها و كلانتري‌هاي موجود در سطح شهر و روستاها است و دانشجوي انتظامي دانش و مهارت لازم را براي فعاليت در اين بخش به‌دست مي‌آورد.در واقع اولين وظيفه كارشناس انتظامي انجام تمهيداتي براي جلوگيري از جرم‌خيزي است. براي مثال براي پيشگيري از سرقت، كارشناس انتظامي بايد به مردم هشدارها و اطلاعات لازم را بدهد، هشدارهايي از اين قبيل كه بهتر است درِ خانه را شب‌ها قفل كنند يا شب‌ها، پنجره‌ها را باز نگذارند. در واقع كارشناس علوم انتظامي با اين هشدارهاي بسيار ساده اما مؤثر، به آموزش عمومي و فرهنگ‌سازي مي‌پردازد و از جرم‌خيزي پيشگيري مي‌كند. پس اولين وظيفه نيروي انتظامي، فراهم كردن شرايط اجتماعي به گونه‌اي است كه سطح امنيت عمومي بالا برود. البته اين وظيفه تمام متخصصان نيروي انتظامي است اما در شاخه انتظامي، اولين و مهمترين وظيفه، آموزش و پيشگيري است.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل:
دروس مشترك در شاخه‌هاي مختلف نيروي انتظامي :
سازمان و مديريت و نگرش در مديريت اسلامي، مقدمات علم حقوق، روانشناسي رشد، حقوق اساسي، نقشه‌خواني، حفاظت اطلاعات ، حقوق جزاي عمومي ، سازمان و وظايف نيروي انتظامي ، تاريخ سياسي معاصر ايران ، گزارش‌نويسي ، جنگ‌افزار‌شناسي، جغرافيا ، روانشناسي اجتماعي ، حقوق مدني ، آشنايي با كامپيوتر ، ورزش رزمي ، اصول و قواعد نظامي ، مقابله با سوانح و بلايا ، جنگ‌افزار‌شناسي نيمه‌سنگين، عبور از موانع و عمليات اعتماد به نفس، مباني اطلاعات، روشها و فنون تدريس جرائم نيرو‌هاي مسلح، آيين دادرسي كيفري، آيين دادرسي مدني ، حقوق جزاي اختصاصي ، مكانيك اتومبيل ، زبان تخصصي ، كاربرد قانون سلاح ، تاكتيك دسته در آفند و پدافند، امور انتظامي، آشنايي با راهنمايي و رانندگي، شناسايي مين و تله‌هاي انفجاري ، آشنايي با قاچاق ، مبارزه با مواد مخدر ، كشف علمي جرائم ، دروس تحقيقاتي ، جنگ‌هاي ويژه ، آسيب‌شناسي و مفاسد اجتماعي ، مخابرات ، جمع‌آوري ، كنترل اجتماعات، پزشكي قانوني ، تنظيم گزارشات قضايي ،كارورزي
.
دروس تخصصي شاخه انتظامي:
جامعه‌شناسي شهري و روستايي، تاكتيك گروهان ، عمليات در كوير، كوهستان و جنگل، اصول ترافيك ، آيين راهنمايي و رانندگي، حمل بار، مسافر و كار و ابعاد وسايل نقليه ، شماره‌گذاري، آزمايشات رانندگي و تصادفات ، وظايف فرمانده پاسگاه در شرايط عملياتي ، عمليات گشتي - كمين و ضد كمين ، اماكن عمومي ، هدايت پاسگاه، دسته و گروهان ، جغرافياي شهري و روستايي .
شاخه كشف جرائم:
بدون شك وظيفه نيروي انتظامي در هر جامعه‌اي پيشگيري از جرم است، اما هر چقدر كه بر روي پيشگيري كار شود، باز در جامعه جرم‌هايي اتفاق مي‌افتد و در اكثر موارد نيز مجرم مشخص نيست و دستگير نمي‌شود. در اين ميان، وظيفه مأمور نيروي انتظامي شاخه كشف جرائم، اين است كه جرم پنهان مانده را كشف و مجرم را دستگير كند؛ يعني كارشناس كشف جرائم بايد صحنه جرم را ببيند، شواهد صحنه را جمع‌آوري و براساس شواهد، تئوري‌سازي كند و سپس تئوري‌هاي مختلف را در كنار هم گذاشته و يك يك آنها را بررسي كند تا به تئوري نهايي برسد و براساس آن تئوري، فرد متهم را پيدا و دستگير كند و از او بازجويي نمايد. در واقع فارغ‌التحصيلان كشف جرائم، همان كارآگاه‌ها هستند. اين شاخه داراي 5 گرايش آگاهي، تشخيص هويت، مبارزه با جرائم اقتصادي، مبارزه با مواد مخدر و مبارزه با مفاسد اجتماعي است. (گفتني است كه دانشگاه علوم انتظامي هر ساله در تمامي گرايش‌هاي فوق دانشجو نمي‌پذيرد بلكه با توجه به نياز و ضرورت نيروي انتظامي، گرايش‌هاي ياد شده ارائه مي‌شود.)
دروس اصلي مشترك در گرايش‌هاي مختلف كشف جرائم :
جرم‌شناسي ، حقوق جزاي عمومي، حقوق جزاي اختصاصي (جرائم عليه اشخاص، جرائم عليه اموال و مالكيت، جرائم عليه امنيت، آسايش و اخلاق عمومي)، آيين دادرسي كيفري، ادله اثبات دعواي كيفري ، حقوق ديپلماتيك و آداب كنسولي ، حقوق مدني، آئين دادرسي مدني ، پزشكي قانوني ، بررسي اصالت اسناد، طرز تشكيل پرونده قضايي،آشنايي با سازمان بين‌الملل پليس جنايي (اينترپل)، آشنايي با بمب و تله‌هاي انفجاري، جرائم سازمان يافته ، جرائم رايانه‌اي ، كاربرد رايانه در كشف جرائم ، زبان تخصصي ، مشاهده، توصيف و چهره‌نگاري، روانشناسي عمومي، جغرافياي شهري و شهرشناسي، جامعه شناسي جنايي، بزهكاري و اطفال نوجوانان ، احكام تخصصي كشف جرائم ، مباني جامعه شناسي، كارورزي .(با توجه به تعدد گرايش‌هاي كشف جرائم ، از ذكر واحدهاي تخصصي هر گرايش خودداري شده است.)
شاخه اطلاعات:
همانطور كه از عنوان اين شاخه پيدا است، واحد اطلاعات نيروي انتظامي به فعاليت‌هاي اطلاعاتي مي‌پردازد؛ يعني در اين واحد، اطلاعات تمام رفتارهاي اجتماعي كسب مي‌شود و آمار و ارقام لازم جمع‌آوري مي‌گردد.براي مثال، نيروي انتظامي براي آگاهي از برنامه و خط و ربط گروه‌هاي حمل قاچاق مواد مخدر نياز به كارهاي اطلاعاتي دارد. همچنين بسياري از سرقت‌هاي مسلحانه سازمان يافته و ساختاريافته است؛ نيروي انتظامي براي اطلاع از اين شبكه‌هاي سازمان يافته به كارشناساني احتياج دارد كه به صورت مخفي فعاليت كنند و اطلاعات مختلف را از شبكه‌هاي مفاسد اجتماعي به دست آورند. سپس اطلاعات كامل و جامع را به مراجع علني نيروي انتظامي بدهند تا عمليات لازم، انجام و افراد مورد نظر دستگير شوند. اهميت اين مسأله زماني آشكار مي‌شود كه توجه داشته باشيم، بخش اصلي نيروي انتظامي، بخش علني آن است و بدون شك نمي‌توان براي جمع‌آوري اطلاعات از شبكه‌هاي مفاسد اجتماعي از اين نيروها ياري گرفت. در واقع نيروي انتظامي بدون ياري و همكاري واحد اطلاعات، مثل خودرويي است كه در شب بدون چراغ حركت كند. به عبارت ديگر چراغ هدايت كننده و روشن كننده نيروي انتظامي، واحد اطلاعات است. از همين رو، در اين شاخه بحث‌هاي اطلاعاتي كشور ـ آنچه به نيروي انتظامي و ساير مردم جامعه مربوط مي‌شود ـ بررسي و مطالعه مي‌شود.
دروس اختصاصي شاخه اطلاعات :
سازمان و مديريت اطلاعات، جمع‌آوري ، حفاظت اطلاعات، عمليات اطلاعات ، بازجويي و مصاحبه ، كشف علمي جرائم ، اماكن عمومي ، ابزارهاي فني اطلاعاتي، آشنايي با كشورهاي همجوار، شناخت تمهيدات امنيتي و اجتماعي، اطلاع‌رساني، احزاب و گروهك‌ها ، اطلاعات رزمي، بزهكاري اطفال و نوجوانان ، حقوق جزاي اختصاصي ، مباني علم سياست، فعاليت‌هاي پنهاني و سازمان‌هاي اطلاعاتي، كارورزي.شاخه راهنمايي و رانندگيشاخه راهنمايي و رانندگي داراي سه گرايش خدمات فني راهور، عمليات انتظامي راهور و مهندسي ترافيك است.گرايش خدمات فني راهور كارشناس خدمات فني راهور، تخصص لازم را براي شماره‌گذاري خودروها، صدور كارت ماشين و برگزاري آزمون رانندگي از متقاضيان گواهي‌نامه رانندگي به‌دست مي‌آورد.
دروس مشترك راهنمايي و رانندگي :
ساختار و مقررات استخدامي ناجا ، سازمان و وظايف رده‌هاي راهور، مقدمه علم حقوق ، حقوق اساسي، جنگ‌افزار شناسي، تيراندازي مشق‌هاي پاي قبضه ، مباني امور انتظامي، روانشناسي عمومي ، مباني جامعه‌شناسي،رياضيات پايه ، آيين‌نامه راهنمايي و رانندگي ، كارورزي، جغرافياي شهري و شهرستان‌شناسي، امور انتظامي راهور ، جامعه‌شناسي ترافيك، روانشناسي ترافيك، زبان تخصصي، مقررات حمل بار و مسافر، مقررات بين‌المللي و كنوانسيون‌هاي حمل و نقل، حقوق جزاي عمومي، آيين دادرسي كيفري، مسائل حقوقي تصادفات، آشنايي با قانون مجازات اسلامي، كشف علمي جرائم، اصول مهندسي ترافيك ، مهندسي ترافيك، صدور پروانه‌ها و آزمايش‌ها ، شماره‌گذاري وسائل نقليه ، معاينه فني وسائل نقليه، احراز اصالت وسائل نقليه، كاربرد فيزيك و مكانيك در تصادفات ، تصادفات ، تصادفات عابر پياده ، كاربرد رايانه در امور راهنمايي و رانندگي، احكام تخصصي .دروس تخصصي خدمات فني راهورشناسايي اسناد مجعول، محيط‌زيست و ترافيك، آشنايي با انواع وسائل نقليه، آموزش رانندگي عملياتي ، ارزيابي وسائل نقليه ، آشنايي با كاركرد وسائل وتجهيزات معاينه فني.
گرايش عمليات انتظامي راهور:
در اين گرايش دانشجويان اطلاعات لازم را به عنوان افسر پليس خيابان‌ها و جاده‌ها به دست مي‌آورند؛ يعني كارشناس اين رشته با بازسازي صحنه تصادف وسائل نقليه، مقصر يا مقصران تصادف را شناسايي و خسارت وارد شده را تعيين مي‌كند همچنين مي‌تواند عمليات امداد و كمك‌هاي اوليه را در تصادفات و سوانح انجام دهد.
دروس تخصصي عمليات انتظامي راهور:
شناسايي اسناد مجعول، اصول و مباني شهرسازي، كمك‌هاي اوليه در تصادفات و سوانح، مهندسي ترابري، آموزش رانندگي عملياتي، پزشكي قانوني، ارزيابي وسائل نقليه ، امور انتظامي راهور(تخصصي)، بازسازي صحنه تصادفات ، آشنايي با مواد مخدر و قاچاق كالا، تعيين خسارت وسائل نقليه.
گرايش مهندسي ترافيك :
در گرايش مهندسي ترافيك، طراحي سيستم ترافيك شهري آموزش داده مي‌شود و كارشناس اين رشته در هنگام طراحي خيابان‌ها و جاده‌ها مسؤوليت تعيين تقاطع‌ها، ميدان‌ها، دوربرگردان‌ها و خيابان‌هاي يك طرفه و دو طرفه را بر عهده دارد. همچنين تعيين اين‌كه در چه ساعت‌هايي از روز بايد در برخي از خيابان‌ها طرح ترافيك اجرا شود، بر عهده كارشناس مهندس ترافيك است.
دروس تخصصي مهندسي ترافيك:
آمار احتمالات مهندسي، اصول و مباني شهرسازي، محيط‌زيست و ترافيك ، آشنايي با نرم‌افزارهاي طراحي، طرح هندسي راه ، ايمني در ترافيك، سيستم‌هاي حمل و نقل، برنامه‌ريزي حمل و نقل شهري، اقتصاد در ترافيك و حمل و نقل، سيستم‌هاي هوشمند ترافيك (ITS) ، مهندسي ترافيك محلي ، مهندسي كنترل ترافيك.
شاخه خدمات و پشتيباني :
كارشناسان شاخه خدمات و پشتيباني كارشناسي علوم انتظامي در بخش اداري نيروي انتظامي فعاليت مي‌كنند. اين شاخه داراي دو گرايش ارتباطات انتظامي يا مخابرات و نرم‌افزار كامپيوتر است. با توجه به اين كه گرايش‌هاي مخابرات و نرم‌افزار كامپيوتر در گروه آزمايشي رياضي و فني معرفي شده است، از معرفي آنها در اين بخش خودداري شده است.
دروس تخصصي گرايش ارتباطات انتظامي :
فيزيك الكتريسته ، كامپيوتر، رياضيات پايه ، ماشين‌هاي الكتريكي ،سازمان و وظايف لجستيك ناجا(مخابرات) ، مخابرات و مدارات مخابراتي، مدارهاي الكتريكي، سوئيچينگ،آنتن و انتشار امواج، اصول حفاظت و امنيت مخابرات و جنگ‌هاي الكترونيك، مدارهاي منطقي ، اندازه‌گيري الكتريكي و الكترونيكي، الكترونيك، مخابرات پيشرفته ، كارگاه برق ماشين‌هاي الكتريكي، كارورزي.
توانايي‌هاي لازم :
نيروي انتظامي كشور، يك سازمان نظامي است و دانشجويان اين رشته بايد روحيه نظامي داشته باشند تا در اين رشته موفق گردند. براي مثال، پليس بايد فردي فعال، اجتماعي و قانونمند باشد؛ يعني بر سر قانون مصالحه نكند و نگويد چون فردي پير، جوان يا بيمار است، اگر قانون‌شكني كرد، اشكالي ندارد. بويژه آن بخش از نيروي انتظامي كه با متخلفان سر و كار دارد، بايد در رعايت قانون بسيار مصمم باشد. يكي ديگر از ويژگي‌هاي پليس، داشتن صبر و حوصله و متانت و خويشتن‌داري بسيار است. براي مثال كارشناس عمليات انتظامي راهور در اوج سرماي زمستان و گرماي تابستان، در وسط يك چهارراه بدون هرگونه امكانات رفاهي مي‌ايستد و انجام وظيفه مي‌كند. بدون شك چنين فردي بايد صبر و تحمل بسياري داشته باشد. همچنين كارشناس كشف جرائم، بدون صبر و حوصله و دقت و موشكافي نمي‌تواند اطلاعات مورد نياز را به دست آورد و مجرم را دستگير كند. شغل نيروي انتظامي يك شغل خدماتي است و مأمور نيروي انتظامي، ارتباط مستقيم با مردم دارد از سوي ديگر اكثر مراجعه‌كنندگان به نيروي انتظامي، بويژه مراجعه‌كنندگان به كارشناسان كشف جرائم و انتظامي، افرادي هستند كه از لحاظ روحي شرايط مساعدي ندارند چون يا مجرم هستند يا شاكي. از همين‌رو، يك پليس بايد انگيزه‌اي قوي براي خدمت به مردم داشته باشد تا در برخورد با مجرم يا شاكي ميزان خدمات‌دهي او كاهش نيابد.در ضمن دانشجوي اين رشته بايد بداند كه انجام مأموريت‌هاي پي در پي در شهرهاي مختلف، يكي از ويژگي‌هاي شغلي پليس است؛ يعني فردي كه در نيروي انتظامي فعاليت مي‌كند، امكان دارد امسال در پايتخت باشد و سال ديگر در جنوب، شمال، شرق و يا غرب ايران خدمت كند. همچنين امكان دارد به دليل مأموريت‌هاي ويژه، مثل مأموريت‌هاي شبانه يا آماده‌باش‌ها، هفته‌هاي متوالي زندگي روزمره و عادي خود را نداشته باشد. حتي دانشجويان اين دانشگاه نسبت به دانشجويان رشته‌هاي ديگر، برنامه‌ها و فعاليت‌هاي بيشتري دارند. به همين دليل دانشجويان علوم انتظامي - چه زن و چه مرد - در طي تحصيل حق ازدواج ندارند و بعد از فارغ‌التحصيلي نيز به آنها پيشنهاد مي‌شود قبل از ازدواج، شرايط شغلي خود را براي شريك زندگي خود بگويند تا در آينده دچار مشكل نشوند.درباره ويژگي‌هاي لازم براي هر گرايش نيز بايد گفت كه دانشجوي علوم انتظامي در تمام شاخه‌ها و گرايش‌ها بايد از قدرت تجزيه و تحليل خوبي برخودار باشد اما اين ويژگي براي دانشجوي كشف جرائم اهميت بيشتري دارد چون كارشناس كشف جرائم بايد بتواند با تجزيه و تحليل مسائل و قدرت خلاقه ذهن خود، مجهول‌يابي كند. همچنين بايد با مسائل حقوقي كاملاً آشنايي داشته باشد. دانشجوي اطلاعات نيز علاوه بر ويژگي‌هاي ياد شده، بايد بسيار رازدار باشد تا بتواند به عنوان يك مأمور مخفي، اطلاعات مورد نیاز را به دست آورد و وظيفه خود را به نحو احسن انجام دهد.دانشجويان گرايش‌هاي مخابرات و كامپيوتر نيز بايد در دروس رياضي و فيزيك توانمند باشند. به همين دليل اين دسته از دانشجويان از بين داوطلبان گروه آزمايشي علوم رياضي و فني انتخاب مي‌شوند.گفتني است كه دانشجويان دانشكده علوم پايه انتظامي جمهوري اسلامي از هر پنج گروه آزمايشي علوم رياضي و فني، علوم تجربي، علوم انساني، هنر و زبان‌هاي خارجه انتخاب مي‌شوند و داوطلبان اين رشته بايد علاوه بر شرايط عمومي، شرايط اختصاصي اين دانشكده را داشته باشند.
شرايط اختصاصي دانشكده علوم پايه انتظامي عبارت است از:
داشتن حداقل 17 و حداكثر 21 سال سن براي داوطلبان مرد (داوطلباني كه خدمت وظيفه عمومي را انجام داده‌اند، مدت قانوني خدمت وظيفه عمومي به حداكثر سن آنها اضافه خواهد شد) و دارا بودن حداقل 18 و حداكثر 25 سال سن براي داوطلبان زن ، دارا بودن حداقل 170 سانتي‌متر قد براي داوطلبان مرد و 160 سانتي‌متر براي داوطلبان زن، دارا بودن حداقل معدل كتبي ديپلم 14 براي داوطلبان زن، سپردن تعهد خدمت برابر مقررات نيروي انتظامي، پاسخ دادن به حداقل 10 درصد از سؤال‌هاي ادبيات فارسي، رياضي و زبان خارجه آزمون سراسري، داشتن سلامت جسمي و روحي كامل. داوطلبان زن اين دانشگاه بايد توجه داشته باشند كه تمام برنامه‌هاي درسي و كلاس‌هاي عملي و مهارتي كه در اين دانشگاه براي آقايان برگزار مي‌شود، براي خانم‌ها نيز برگزار مي‌گردد. براي مثال به منظور تقويت قواي جسماني و كسب مهارت‌هاي لازم ، ورزش‌هاي رزمي و دفاع شخصي تحت سه عنوان ورزش رزمي تكواندو، كاراته و جودو ارائه مي‌گردد. البته مسؤولان دانشگاه انتظار ندارند كه يك خانم با روحيات و خصلت‌هاي يك مرد، در نيروي انتظامي فعاليت كند، اما داوطلبان زن بايد از آمادگي جسمي و روحي خوبي برخوردار باشند. در ضمن پوشش چادر براي دانشجويان زن دانشكده علوم پايه انتظامي و خانم‌هاي شاغل در نيروي انتظامي الزامي است.
موقعيت شغلي در ايران :
در نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران، عده‌اي از كاركنان داراي مشاغل اداري و عده‌اي ديگر داراي مشاغل مأموريتي هستند. براي مثال، كاركنان بخش‌هاي حسابداري، كامپيوتر، برق و مخابرات در بخش اداري فعاليت مي‌كنند. به عبارت ديگر فارغ‌التحصيلان شاخه خدمات و پشتيباني در بخش اداري حضور دارند و فارغ‌التحصيلان ساير شاخه‌ها و گرايش‌هاي علوم انتظامي در بخش مأموريتي فعاليت مي‌كنند.در كل فارغ‌التحصيلان كارداني دانشكده علوم پايه انتظامي با درجه ستوان سومي و كارشناسان اين دانشكده با درجه ستوان دومي فارغ‌التحصيل مي‌شوند و درجات بعدي آنان برابر قوانين و مقررات ناجا خواهد بود. در اين ميان، نوع فعاليت فارغ‌التحصيلان كارداني نيروي انتظامي بيشتر جنبه اجرايي دارد؛ يعني اين دسته از فارغ‌التحصيلان بيشتر مجريان برنامه‌ها هستند اما مسؤوليت اصلي كارشناسان نيروي انتظامي، تئوري‌سازي، برنامه‌ريزي، هدايت و كنترل فعاليت‌هاي نيروي انتظامي است. البته در حال حاضر به دليل كمبود پرسنل، گاهي اوقات يك كارشناس بايد وظايف كاردان را نيز انجام دهد.گفتني است كه دانشجويان علوم پايه انتظامي ضمن آن كه ماهانه مبلغي به عنوان كمك هزينه تحصيلي دريافت مي‌كنند از امكانات رفاهي خوابگاه، پوشاك، غذا، دفترچه اتكا و خدمات درماني بهره‌مند مي‌شوند و در طول خدمت از وام خريد مسكن يا يك باب مسكن ملكي برخوردار خواهند شد.