روایی (Validity) یک مفهوم مهم در تحقیقات علمی است که به این موضوع اشاره دارد که یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق تا چه حد می تواند آنچه را که ادعا می کند اندازه گیری کند. به عبارت دیگر، روایی به این سوال پاسخ می دهد که آیا یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، ویژگی یا سازه مورد نظر را به درستی اندازه گیری می کند یا خیر.
مفهوم روایی چیست
روایی به معنای میزان اعتبار یک ابزار یا روش تحقیق در سنجش دقیق ویژگی یا سازه مورد نظر است و نشان می دهد که ابزار تا چه حد آنچه را که ادعا می کند، به درستی اندازه گیری می کند. به عبارت دیگر، اگر پرسشنامه یا آزمونی برای سنجش یک مفهوم طراحی شده باشد، روایی مشخص می کند که آیا واقعاً همان مفهوم را اندازه گیری می کند یا خیر. ارزیابی روایی از طریق روش های مختلفی انجام می شود که مهم ترین آنها شامل روایی صوری (تناسب ظاهری ابزار با موضوع)، روایی محتوا (پوشش کامل ابعاد سازه مورد نظر)، روایی ملاکی (مقایسه نتایج ابزار با معیارهای معتبر دیگر) و روایی سازه (بررسی ارتباط ابزار با نظریه های علمی مرتبط) است. استفاده از این روش ها موجب می شود پژوهشگر اطمینان یابد ابزار گردآوری داده ها معتبر بوده و نتایج تحقیق قابل اعتماد و قابل دفاع هستند.
روایی علاوه بر آنکه نشان دهنده اعتبار ابزار تحقیق است، به پژوهشگر کمک می کند تا نتایج به دست آمده از پژوهش قابلیت تعمیم و استناد علمی داشته باشند. اگر ابزار فاقد روایی کافی باشد، داده های گردآوری شده نمی توانند بازتاب درستی از واقعیت باشند و در نتیجه نتایج تحقیق نیز دچار خطا خواهند شد. بنابراین بررسی روایی پیش از اجرای پژوهش، یکی از مراحل حیاتی در طراحی مطالعات علمی محسوب می شود. برای ارزیابی روایی معمولاً از نظر متخصصان و داوران علمی استفاده می شود تا تناسب پرسش ها با اهداف تحقیق بررسی گردد. همچنین می توان از آزمون های آماری مانند تحلیل عاملی برای سنجش روایی سازه بهره گرفت. ترکیب ارزیابی کیفی توسط خبرگان و ارزیابی کمی با روش های آماری، اطمینان بیشتری از اعتبار ابزار تحقیق ایجاد می کند و موجب می شود پژوهشگر با اعتماد به نتایج به تحلیل و نتیجه گیری بپردازد.
انواع مختلفی از روایی
انواع مختلفی از روایی وجود دارد که هر کدام به جنبه خاصی از روایی یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق اشاره دارند. برخی از انواع مهم روایی عبارتند از:
- روایی صوری (Face validity): این نوع روایی به این موضوع اشاره دارد که آیا یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق از نظر ظاهری و منطقی، مناسب برای اندازه گیری آنچه که ادعا می کند است یا خیر. به عنوان مثال، یک پرسشنامه برای اندازه گیری میزان رضایت مشتری از یک شرکت باید سوالاتی داشته باشد که مستقیماً به این موضوع اشاره داشته باشند.
- روایی محتوا (Content validity): این نوع روایی به این موضوع اشاره دارد که آیا یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، تمام جنبه های ویژگی یا سازه مورد نظر را به طور کامل پوشش می دهد یا خیر. به عنوان مثال، یک پرسشنامه برای اندازه گیری میزان رضایت مشتری از یک شرکت باید سوالاتی داشته باشد که از جنبه های مختلف رضایت مشتری، مانند کیفیت محصولات، خدمات مشتری و قیمت ها، سوال بپرسد.
- روایی ملاکی (Criterion validity): این نوع روایی به این موضوع اشاره دارد که آیا نتایج یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق با نتایج یک روش اندازه گیری یا روش تحقیق دیگر که به عنوان معیار شناخته می شود، همبستگی دارد یا خیر. به عنوان مثال، می توان از یک آزمون مداد و کاغذی برای پیش بینی عملکرد دانشجویان در یک آزمون عملی استفاده کرد. اگر نتایج این آزمون با نتایج آزمون عملی همبستگی بالایی داشته باشد، می توان گفت که آزمون مداد و کاغذی دارای روایی ملاکی خوبی است.
- روایی سازه (Construct validity): این نوع روایی به این موضوع اشاره دارد که آیا یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، ویژگی یا سازه مورد نظر را به طور دقیق و معتبر اندازه گیری می کند یا خیر. این نوع روایی معمولاً با استفاده از روش های آماری پیچیده ارزیابی می شود.
ارزیابی روایی
ارزیابی روایی یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، معمولاً با استفاده از روش های زیر انجام می شود:
- نظر خبرگان: در این روش، از افراد خبره در زمینه مورد نظر خواسته می شود که ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق را ارزیابی کنند و نظر خود را در مورد روایی آن بیان کنند.
- تحلیل محتوا: در این روش، محتوای ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق به دقت بررسی می شود تا مشخص شود که آیا تمام جنبه های ویژگی یا سازه مورد نظر را به طور کامل پوشش می دهد یا خیر.
- همبستگی با معیار: در این روش، نتایج ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق با نتایج یک روش اندازه گیری یا روش تحقیق دیگر که به عنوان معیار شناخته می شود، مقایسه می شود تا مشخص شود که آیا این دو با هم همبستگی دارند یا خیر.
- روش های آماری پیچیده: در این روش، از روش های آماری پیچیده برای ارزیابی روایی یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق استفاده می شود.
روایی یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، اهمیت زیادی دارد زیرا به اطمینان از این موضوع کمک می کند که نتایج این ابزار یا روش، دقیق و معتبر باشند. به عنوان مثال، اگر یک آزمون مداد و کاغذی برای اندازه گیری هوش طراحی شده است، باید روایی خوبی داشته باشد تا بتوان از نتایج آن برای تصمیم گیری در مورد هوش افراد استفاده کرد. روایی یک مفهوم مهم در تحقیقات علمی است که به این موضوع اشاره دارد که یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق تا چه حد می تواند آنچه را که ادعا می کند اندازه گیری کند. ارزیابی روایی یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، معمولاً با استفاده از روش های مختلفی انجام می شود.
روایی صوری
روایی صوری اولین و ساده ترین نوع روایی است. این نوع روایی به این موضوع اشاره دارد که آیا یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق از نظر ظاهری و منطقی، مناسب برای اندازه گیری آنچه که ادعا می کند است یا خیر. به عنوان مثال، یک پرسشنامه برای اندازه گیری میزان رضایت مشتری از یک شرکت باید سوالاتی داشته باشد که مستقیماً به این موضوع اشاره داشته باشند.
برای ارزیابی روایی صوری، معمولاً از نظرسنجی از افراد خبره در زمینه مورد نظر استفاده می شود. این افراد باید نظر خود را در مورد این موضوع بیان کنند که آیا ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق از نظر ظاهری و منطقی، مناسب برای اندازه گیری آنچه که ادعا می کند است یا خیر.
شماره تماس: 09102340118 ثبت سریع سفارش 
روایی محتوا
روایی محتوا به این موضوع اشاره دارد که آیا یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، تمام جنبه های ویژگی یا سازه مورد نظر را به طور کامل پوشش می دهد یا خیر. به عنوان مثال، یک پرسشنامه برای اندازه گیری میزان رضایت مشتری از یک شرکت باید سوالاتی داشته باشد که از جنبه های مختلف رضایت مشتری، مانند کیفیت محصولات، خدمات مشتری و قیمت ها، سوال بپرسد.
برای ارزیابی روایی محتوا، معمولاً از روش های زیر استفاده می شود:
- تحلیل محتوا: در این روش، محتوای ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق به دقت بررسی می شود تا مشخص شود که آیا تمام جنبه های ویژگی یا سازه مورد نظر را به طور کامل پوشش می دهد یا خیر.
- نظرسنجی از افراد خبره: در این روش، از افراد خبره در زمینه مورد نظر خواسته می شود که ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق را ارزیابی کنند و نظر خود را در مورد روایی محتوای آن بیان کنند.
روایی ملاکی
روایی ملاکی به این موضوع اشاره دارد که آیا نتایج یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق با نتایج یک روش اندازه گیری یا روش تحقیق دیگر که به عنوان معیار شناخته می شود، همبستگی دارد یا خیر. به عنوان مثال، می توان از یک آزمون مداد و کاغذی برای پیش بینی عملکرد دانشجویان در یک آزمون عملی استفاده کرد. اگر نتایج این آزمون با نتایج آزمون عملی همبستگی بالایی داشته باشد، می توان گفت که آزمون مداد و کاغذی دارای روایی ملاکی خوبی است.
برای ارزیابی روایی ملاکی، معمولاً از روش های زیر استفاده می شود:
- همبستگی: در این روش، نتایج دو ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق با یکدیگر مقایسه می شود تا مشخص شود که آیا این دو با هم همبستگی دارند یا خیر.
- تحلیل پیش بینی: در این روش، نتایج یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق برای پیش بینی نتایج یک روش اندازه گیری یا روش تحقیق دیگر استفاده می شود. اگر نتایج این پیش بینی ها دقیق باشند، می توان گفت که ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق دارای روایی ملاکی خوبی است.
روایی سازه
روایی سازه به این موضوع اشاره دارد که آیا یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، ویژگی یا سازه مورد نظر را به طور دقیق و معتبر اندازه گیری می کند یا خیر. این نوع روایی معمولاً با استفاده از روش های آماری پیچیده ارزیابی می شود.
برای ارزیابی روایی سازه، معمولاً از روش های زیر استفاده می شود:
- تحلیل عاملی: در این روش، از روش های آماری برای شناسایی عواملی استفاده می شود که در زیربنای یک مجموعه داده قرار دارند. اگر نتایج این تحلیل نشان دهند که یک عامل با ویژگی یا سازه مورد نظر مرتبط است، می توان گفت که ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق دارای روایی سازه خوبی است.
- تحلیل رگرسیون: در این روش، از روش های آماری برای پیش بینی نتایج یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق از روی نتایج یک روش اندازه گیری یا روش تحقیق دیگر استفاده می شود. اگر نتایج این پیش بینی ها دقیق باشند، می توان گفت که ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق دارای روایی سازه خوبی است.
اهمیت روایی
روایی یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، اهمیت زیادی دارد زیرا به اطمینان از این موضوع کمک می کند که نتایج این ابزار یا روش، دقیق و معتبر باشند. به عنوان مثال، اگر یک آزمون مداد و کاغذی برای اندازه گیری هوش طراحی شده است، باید روایی خوبی داشته باشد تا بتوان از نتایج آن برای تصمیم گیری در مورد هوش افراد استفاده کرد. بنابراین، سنجش روایی پیش از اجرای هر پژوهش ضروری است زیرا تنها در صورت وجود روایی مناسب می توان به نتایج اعتماد کرد و آنها را مبنای تصمیم گیری علمی یا عملی قرار داد؛ در غیر این صورت، داده های گردآوری شده ممکن است گمراه کننده باشند و اعتبار تحقیق را زیر سؤال ببرند.
نتیجه گیری
روایی یک مفهوم مهم در تحقیقات علمی است که به این موضوع اشاره دارد که یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق تا چه حد می تواند آنچه را که ادعا می کند اندازه گیری کند. ارزیابی روایی یک ابزار اندازه گیری یا روش تحقیق، معمولاً با استفاده از روش های مختلفی انجام می شود. برای سنجش روایی معمولاً از روایی صوری، روایی محتوا، روایی ملاکی و روایی سازه استفاده می شود که هر یک جنبه ای از اعتبار ابزار را بررسی می کنند؛ به عنوان مثال روایی صوری تناسب ظاهری ابزار با موضوع را نشان می دهد، روایی محتوا پوشش کامل ابعاد سازه را ارزیابی می کند، روایی ملاکی نتایج ابزار را با معیارهای معتبر دیگر مقایسه می کند و روایی سازه ارتباط ابزار با نظریه های علمی مرتبط را بررسی می نماید، تا در نهایت اطمینان حاصل شود که ابزار تحقیق داده های معتبر و قابل اعتماد تولید می کند.
شماره تماس: 09102340118 ثبت سریع سفارش