پژوهشگران اندکی هستند که درک کاملی از اهمیت پروپوزال داشته باشند و بتوانند اصول اساسی و استاندارد تحقیق را مبنای پروپوزال نویسی قرار دهند. در ساده ترین حالت اگر شما پروپوزال خوبی نگارش کنید می توانید اطمینان داشته باشید که یک تحقیق باکیفیت و کاربردی خواهید داشت. و در مقابل چنانچه پروپوزال شما از کیفیت پایینی برخوردار باشد می توان گفت که پژوهش مفیدی حاصل نخواهد شد. کلیدی ترین اهمیت نگارش پروپوزال این است که یک مشکل را در جامعه شناسایی کرده و راه حلی کاربردی برای آن ارائه می نماید. اما نگارش پروپوزال از جنبه های دیگر نیز اهمیت داشته و میتواند به پژوهشگر کمک کند. به طور کلی اهمیت پروپوزال در چند بخش کلی قابل دسته بندی است که عبارتند از:
پیشنهاد عنوان…
Research Topics …
نگارش پروپوزال ارشد و دکتری…
Proposal…
پایان نامه ارشد و رساله دکتری…
Dissertation…
استخراج مقاله…
Extract Paper…
تحلیل آماری…
Statistical Analysis…
اهمیت پروپوزال نویسی
مهارت های کاربردی پایان نامه و رساله
بخشهای مختلف پایان‌نامه
تمامی تحقیقات علمی از جمله پایان نامه کارشناسی ارشد، از یک استاندارد ساختاری و دستوری مشخص تبعیت میکنند.
بسیاری از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در یک قالب استاندارد تدوین میشوند. اما به یاد داشته باشید که هر کدام از بخش های پایان نامه ممکن است به چند زیرمجموعه جداگانه برای گنجاندن محتوای آن تقسیم شوند. برای مثال بخش مقدمه ممکن است به دو بخش تقسیم شود:
1- کلیاتی در مورد عنوان تحقیق؛
2- بررسی سوالات تحقیق.
به طورکلی تمامی بخشهای یک پایان‌نامه در قالب استاندارد آن شامل موارد به شرح مبسوط می باشند.
بایدها و نبایدهای نگارش پایان نامه
همانطور که پیشتر بیان کردیم؛ نگارش پایان نامه نیز همانند بسیاری از اسناد علمی دیگر تابع قوانین و استانداردهایی است.
زمانی که می‌خواهید نگارش پایان‌نامه را شروع کنید، باید سعی کنید تمامی بایدها و نبایدهای نگارش را یک‌به‌یک انجام داده و آنها را پیاده سازی کنید تا در نهایت یک پروژه‌ی باکیفیت و کاربردی داشته باشید. ممکن است این فرآیند زمانبر، هزینه‌بر و طولانی به نظر برسد؛ ولی باید بدانید که تمامی این عوامل برای دستیابی به یک پایان نامه باکیفیت، ضروری و لازم‌الاجرا هستند. به‌طورکلی بایدها و نبایدهای نگارش پایان نامه شامل موارد زیر می‌باشد:
ویژگی یک پایان‌نامه خوب چیست؟
در زمان نگارش یک پایان نامه، همواره مشاوران به شما توصیه میکنند که سعی کنید به مخاطبان خود توجه کنید و شیوه‌ی نگارش و نحوه‌ی ارائه‌ی مطالب را متناسب با مخاطبان خود قرار دهید. با توجه به اینکه پایان‌نامه یک پژوهش کاربردی است و مخاطبان آن ممکن است در مواردی افراد متخصص نباشند، بنابراین ضروری است که مفاهیم به صورت شفاف، کاملا قابل فهم و قابل اجرا برای آنها بیان شود. شاید این موضوع یکی از برجسته‌ترین و مهمترین ویژگی‌های یک پایان‌نامه خوب باشد.معمولاً یک پایان‌نامه خوب ویژگی‌های دیگری دارد که عبارتند از:
فرمت استاندارد پایان‌نامه و رساله‌ی دکتری
تمامی مؤسسات و دانشگاه‌ها معمولاً یک فرمت ثابت و استاندارد برای نگارش پایان نامه یا رساله دکتری طراحی کرده و از دانشجویان درخواست میکنند که پیش‌نویس تحقیق خودشان را مطابق با این استانداردها به اداره‌ی تحصیلات تکمیلی تحویل دهند. فرمت ارائه شده توسط هر مؤسسه ممکن است اندکی در جزئیات با سایرین متفاوت باشد و این تفاوتها شامل مواردی مانند: فرمت رفرنسدهی، نوع فونت استفاده شده، اندازه‌ی فونت در بخش‌ها و سرفصل‌های مختلف، صفحه‌ی عنوان، نحوه‌ی قرارگیری جداول و تصاویر و غیره میشود. اما معمولاً کلیات فرمتبندی پایان‌نامه‌ی ارشد و رساله‌ی دکتری به صورت استاندارد تعریف میشود و تقریباً در بیشتر دانشگاه‌ها از یک شکل مشابه پیروی میکند. معمولاً پیش‌نویس پایان‌نامه یا رساله باید به صورت تکمیل شده، ویرایش شده، صفحه آرایی شده و آماده‌ی چاپ به بخش تحصیلات تکمیلی دانشگاه ارائه شود و همواره باید سعی شود به‌روزترین و آپدیت‌ترین نسخه از فرمتبندی استاندارد را در اختیار داشته باشید. به‌طورکلی فرمت استاندارد پایان‌نامه ارشد و یا رساله‌ی دکتری شامل بخشهای زیر می‌باشد:
پایان نامه در چند صفحه باید تنطیم شود؟
بر اساس تعریف دانشگاه هیوستون (University of Houston)، پایان نامه کارشناسی ارشد یک نوشته‌ی کاملاً علمی و تخصصی است که زیر نظر یک استاد راهنما تدوین و تهیه میشود. این دانشگاه پایان‌نامه کارشناسی ارشد را مشابه رساله دکتری می‌داند؛ با این تفاوت که کوتاه‌تر بوده و تمرکز بیشتری بر روی موضوع دارد و اندکی تخصصی‌تر نگارش می شود. یکی دیگر از تفاوت‌های بیان شده میان پایان‌نامه و رساله‌ی دکتری، در مورد حجم محتوا و کیفیت آن است که بر اساس این تعریف، پایان‌نامه‌ی ارشد قابلیت استخراج حداکثر یک مقاله و رساله‌ی دکتری قابلیت استخراج حداقل 3 مقاله را خواهد داشت. به‌طورکلی پایان‌نامه کارشناسی ارشد شامل 60-80 صفحه، بدون درنظرگرفتن بخش رفرنسدهی می‌باشد. البته ممکن است این فرآیند با توجه به نظر اساتید مشاور و راهنما تا حد زیادی طولانی‌تر و پیچیده‌تر شود؛ ولی به‌طورکلی تعداد صفحات اختصاصی به هر بخش از پایان‌نامه به ترتیب زیر خواهد بود:
چگونه یک موضوع خوب برای پایان نامه انتخاب کنیم؟
پیدا کردن یک موضوع مناسب و خوب برای پایان نامه یا رساله دکتری کار آسانی نیست. حتی این فرآیند برای رساله‌ی دکتری نیز دشوارتر است؛ چرا که موضوع تحقیق باید نوآوری داشته باشد و همین امر از اهمیت بالایی در رساله‌ی دکتری برخوردار بوده و بدون آن نمی‌توان حتی به تصویب پروپوزال امید داشت. شاید بتوان گفت سخت‌تر از نگارش خود پایان‌نامه، انتخاب موضوع است؛ چرا که مسیر کلی تحقیق و چارچوب اصلی محتوا را مشخص کرده و تا انتهای فرآیند فارغ‌التحصیلی، با آن درگیر خواهید بود. ما برای تسهیل فرآیند انتخاب موضوع پایان‌نامه، روش‌هایی را به شما پیشنهاد میکنیم که میتواند مسیر را برای شما هموارتر کند.برای اینکه بتوانید یک موضوع خوب برای پایان نامه انتخاب کنید باید:
نحوه نگارش رساله دکتری
رساله دکتری یا تز یکی از مهمترین فاکتورها در مسیر فارغ‌التحصیلی و کسب مدرک و درجه‌ی دکتری از دانشگاه‌ها یا مؤسسات علمی است. معمولاً تلاش چهار یا پنج ساله‌ی یک دانشجوی دکتری، در فرآیند نگارش رساله‌ی دکتری خلاصه شده و شخص باید بتواند در رشته‌ی تحصیلی خود به یک دستاورد علمی، یک راه حل کاربردی و یا یک تئوری نوآورانه دست پیدا کند. رساله‌ی دکتری با پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاحدی متفاوت بوده و معمولاً از نظر محتوا، تعداد کلمات، میزان نوآوری، کانتریبیوشن، فرآیند نگارش، نحوه‌ی پوشش مفاهیم و سرفصل‌ها، تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها متفاوت خواهد بود. معمولاً دانشجویان دکتری می‌بایست تسلط بالایی بر اصول و مبانی تحقیقاتی داشته باشند تا بتوانند یک رساله‌ی دکتری با کیفیت را نگارش و تهیه کنند؛ چرا که نگارش رساله‌ی دکتری یک فرآیند بسیار تخصصی و زمانبر بوده و نمی‌توان فرصت زیادی را صرف یادگیری مبانی و اصول کرد. به‌طورکلی فرآیند نگارش رساله‌ی دکتری به ترتیب به مراحل زیر تقسیم میشود:
پایان نامه نویسی مهارتی ویژه
قبل از اینکه به مهارت‌های کاربردی مورد نیاز برای پایان نامه نویسی بپردازیم، باید به چند سؤال مهم پاسخ دهیم:
1- آیا برای نگارش یک پایان‌نامه، مقاله ژورنالی، تز دکتری و یا هر نوع پژوهش دیگر، به مهارت‌های ویژه‌ای نیاز داریم؟
2- آیا داشتن مهارت موجب بهبود کیفیت و ارزش پایان نامه خواهد شد؟
3- چه مهارت‌هایی برای نگارش یک مقاله یا پایان‌نامه خوب و مؤثر ضروری هستند؟
4- چگونه باید این مهارت‌ها را تقویت کنیم؟
فرآیند تصویب پایان نامه
فرآیند تصویب پایان نامه معمولاً با تصویب پروپوزال آغاز شده و سپس با فرآیند نگارش گام به گام پایان‌نامه ادامه خواهد یافت. سپس با تأیید اساتید مربوطه، برای دفاع به مرحله‌ی دفاع از پایان نامه رفته و با دفاع موفقیت‌آمیز پایان می‌یابد و شخص به عنوان فارغ‌التحصیل شناخته میشود.ما در این بخش سعی داریم این پروسه را به‌صورت جزئی‌تر و مرحله به مرحله برای شما بیان کنیم تا درک بهتری در مورد این فرآیند داشته باشید. به‌طورکلی فرآیند آغاز تا انتهای پایان نامه به صورت زیر ارائه و دسته‌بندی میشود:
آئین نگارش پایان نامه و رساله
اینک که با گذراندن مراحل آموزشی، قصد تدوین و نگارش پایان نامه تحصیلی خود را دارید، توصیه میشود مطالب این راهنما را به دقت مطالعه فرمائید. این راهنما به شیوه‌ای ساده نگاشته شده و میتواند شما را تا رسیدن به یک پایان‌نامه کامل همراهی کند.
آئين نگارش پايان نامه های كارشناسی و كارشناسی ارشد
روش استقرار مطالب و نوع چیدمان و در نهایت شیوه شکلی که باید در تدوین و تنظیم پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری مراعات شود را آیین نگارش یا شیوه نامه مینامند و هر دانشگاه با تفاتهای اندکی دستور العمل خود را در سایت دانشگاه بارگذاری میکند .مراقب باشید همیشه از آخرین نسخه آیین نگارش استفاده کنید که دجار دوباره کاری و اتلاف وقت نشوید.
انواع مختلف پرسشنامه در تحقیق
پرسشنامه‌ها معمولاً انواع مختلفی را شامل میشوند که در تحقیق‌های کمّی و کیفی کاربرد دارند.در روش تحقیق کمّی معمولاً از پرسشنامه‌های بسته استفاده میشود و منظور از پرسشنامه بسته سؤالاتی است که متقاضی نمیتواند به آنها پاسخ دلخواه بدهد و معمولاً باید از میان گزینه‌های موجود، یکی را انتخاب کند. این گزینه‌ها ممکن است در قالب یک طیف 5 الی7 موردی؛ شامل گزینه‌های بسیار خوب تا بسیار بد تنظیم شده باشند و یا سؤالات چند گزینه‌ای را شامل شود.در پرسشنامه‌های مربوط به روش تحقیق کیفی از سؤالات باز استفاده میشود و منظور از آن سؤالاتی است که مخاطب میتواند به آنها پاسخ دلخواه و بدون محدودیت بدهد و برخلاف حالت قبلی، نیازی نیست داده‌های بدست آمده را به شکل عددی درآوریم.اما موضوعی که در هر پرسشنامه‌ای اهمیت دارد، نحوه‌ی طراحی سؤالات تحقیق است که بر اساس آن بتوان اهداف و فرضیات تحقیق را به درستی مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.
روش تحقیق کمّی در پایان نامه
روش تحقیق کمی به فرآیندی گفته میشود که محقق طی آن اقدام به جمعآوری و تحلیل داده‌های عددی و آنها را تفسیر نموده و نتایج لازم را از آنها بدست می آورد. نتایجی که از تحلیل داده‌های عددی در روش تحقیق کمّی حاصل میشود، میتواند در یافتن الگوها، پیشبینی روندها، بررسی تأثیرات و مشخص کردن ارتباط بین اجزای مختلف تحقیق کاربرد داشته باشد.
به‌طورکلی تحقیقات کیفی روی دیگر سکه و نقطه‌ی مقابل تحقیقات کمّی هستند که در آن از داده‌های غیر عددی برای تجزیه و تحلیل استفاده میشود.
از روش تحقیق کمّی در طیف وسیعی از مقالات، پایان نامه‌ها، تحقیقات و در رشته‌های مختلف علوم انسانی، مهندسی، پزشکی و غیره استفاده میشود.
روش تحقیق کیفی در پایان نامه
تمامی تحقیقاتی که در قالب پایان نامه، مقاله، پروژه و هر نوع پژوهش علمی انجام میشود، در بخش روش تحقیق یکی از متدهای روش تحقیق کمّی یا کیفی را به کار می‌برند.روش تحقیق کیفی بر روی رفتار انسان تمرکز داشته و سعی دارد نظرات و ایده‌های مخاطبان و داده‌های گردآوری شده از آنها را بدون دخل و تصرف و به همان صورتی که جمعآوری شده‌اند، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.در مقابل روش تحقیق کمّی به دنبال این است که بتواند ایده‌ها و نظرات افراد شرکت کننده در تحقیق را با استفاده از استراتژی‌های مختلف، به صورت عددی درآورده و سپس اقدام به تحلیل آن کند.در مطالب گذشته به صورت خلاصه در مورد روش تحقیق کمی صحبت شد و در این مطلب قصد داریم روش تحقیق کیفی را توضیح دهیم. به‌طورکلی شش روش اصلی برای انجام تحقیق به شیوه‌ی کیفی وجود دارد که عبارتند از
روش جمع آوری داده ها برای تحقیق
داده‌ها و اطلاعات، از با ارزش‌ترین منابع تحقیق برای پژوهشگران و همچنین در عرصه‌های دیگر برای مدیران و تصمیم گیرندگان سازمانی محسوب میشود. هر میزان اطلاعات دقیق‌تر و بیشتری در مورد یک پدیده وجود داشته باشد، مدیریت و برنامه‌ریزی و ایجاد ایده‌های جدید در خصوص آن موضوع بهتر صورت خواهد گرفت.
زمانی که پژوهشگر یک موضوع تحقیق انتخاب میکند، به دنبال این است که راه‌حل‌های درست، قابل قبول و کاربردی را برای بهبود و نوآوری و حل مشکلات در آن زمینه ارائه نمایید و این کار ممکن نیست مگر با داشتن داده‌ها و اطلاعات درست و دقیق در مورد مشکلات موجود در حوزه‌ی تحقیق.
طرح سؤالات و فرضیات در پایان نامه
فرضیات و سؤالات پایان نامه، بیان‌گر دغدغه‌ها، ایده‌ها و همچنین پیشبینی محقق نسبت به وجود رابطه میان متغییرهای تحقیق است.
فرضیه در پایان نامه به دنبال این است که سؤالات مربوط به تحقیق را مطرح نموده و پاسخ درستی برای آنها ارائه کند. برای مثال فرض کنید موضوع تحقیق شما "تاثیر مشارکت جامعه‌ی محلی در توسعه‌ی پایدار اقتصادی منطقه‌ی آزاد کیش" است. یکی از سؤالات مربوط به تحقیق این است که آیا مشارکت فعالانه‌ی جامعه‌ی محلی در فرآیند تصمیم‌گیری در منطقه‌ی کیش، میتواند باعث تحقق توسعه‌ی پایدار اقتصادی شود یا خیر؟ و اما در بیان فرضیه به این عبارت می رسیم که "مشارکت فعالانه جامعه‌ی محلی موجب تحقق توسعه‌ی پایدار اقتصادی خواهد شد" بنابراین فرضیه هم سؤال است و هم پاسخ به سؤال؛ یعنی تمام کلیدواژه‌های مربوط به سؤال را پوشش داده و از طرف دیگر به آن پاسخ می‌دهد.
فرآیند و اهمیت صحافی پایان نامه
واژه‌ی صحافی در پایان نامه، یک واژگان ادبی در زبان فارسی به معنای صفحه‌بندی و جلد کردن است. زمانی که از صحافی پایان‌نامه صحبت می شود، این امر بدین معناست که باید پایان‌نامه را به صورت مرتب و براساس اصول تعیین شده توسط دانشگاه، صفحه‌بندی و جلد نمود. نهایی‌ترین و احتمالاً خوشایندترین مرحله در فرآیند فارغ‌التحصیلی که به اتمام دوره‌ی کارشناسی ارشد و یا دکتری ختم میشود، صحافی پایان‌نامه است. این پروسه معمولاً زمان زیادی را در برنمیگیرد؛ ولی برای دانشگاه و مؤسسه‌ی مورد نظر مهم قلمداد میشود. اهمیت صحافی از این جهت است که موجب میشود پایان‌نامه در قالب استاندارد موردنظر دانشگاه درآید و از نظر محتوایی کاملاً ویراستاری شده و عاری از هرگونه مشکل محتوایی و دستورزبانی و نگارشی، به دانشگاه تحویل داده شود.
طریقه فیش نویسی موثر در تحقیق
مهارت فیش نویسی تحقیق یکی از ابزارهای بسیار کاربردی در پیشرفت تحصیلی و بهبود فرآیند یادگیری محسوب میشود. فیش‌برداری یکی از مهمترین مهارت‌هایی است که میتواند در نگارش پایان نامه، مقاله یا هر تحقیق جدیدی به شما کمک کند. فرض کنید حجم بسیار بالایی از منابع را برای نگارش پایان‌نامه یا مقاله جمعآوری کرده‌اید و حال می‌خواهید مطالب مفید آن را در یک قالب منسجم برای ادبیات موضوع ارائه کنید. آیا میتوانید ادبیات موضوع تمامی این مقالات را در پایان‌نامه یا تحقیق خودتان بگنجانید؟ چطور میتوانید ادبیات موضوع مرتبط با مقاله‌ی خودتان را استخراج کنید؟ ادبیات موضوع مفید کدام است؟ و چگونه میتوان این حجم بسیار بالا از مطالب را مدیریت کرد و آنها را در قالب یک ادبیات موضوع منسجم و کاربردی در تحقیق خودمان مورد استفاده قرار داد؟ یکی از این روشهای کاربردی که به عنوان یک مهارت نیز شناخته میشود، فیش‌نویسی تحقیق یا فیش‌برداری است.
نحوه انتخاب نمونه در تحقیق
روش نمونه‌گیری در تحقیق، معمولاً تأثیر زیادی در نتایج تحقیق خواهد داشت. بسیاری از محققان و نویسندگان بدون توجه به اهداف و ماهیت تحقیق، اقدام به انتخاب ساده‌ترین و در دسترس‌ترین نوع نمونه‌گیری؛ یعنی نوع تصادفی آن میکنند. برای اینکه بتوانید یک روش نمونه‌گیری مناسب تحقیق انتخاب کنید، بهتر است استراتژی‌های زیر را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهید:
نحوه طراحی مدل در پایان نامه و رساله دکتری
یکی از فرآیندهای کلیدی در پایان‌نامه، مربوط به نحوه‌ی طراحی مدل در پایان نامه و رساله دکتری است که معمولاً با عنوان مدل مفهومی یا مدل عملیاتی شناخته میشود. مدل مفهومی تحقیق باید بتواند هدف و موضوع پایان نامه را به شکلی کاملاً قابل فهم و شفاف در قالب ارتباط میان فاکتورهای مختلف تحقیق به نمایش بگذارد. مدل مفهومی معمولاً در تحقیق‌های کمّی و با به تصویر کشیدن فرضیات تحقیق و تئوری‌های پژوهش انجام می گیرد.
نحوه نگارش ادبیات موضوع در پایان نامه
ادبیات موضوع در پایان نامه که با عنوان‌های پیشینه تحقیق، ادبیات تحقیق، مرور ادبیات، مبانی نظری و غیره شناخته میشود، دومین بخش از فصل ابتدایی پایان‌نامه است که جزئیات دقیق‌تر و بیشتری را در ارتباط با موضوع تحقیق بیان میکند. ادبیات موضوع این امکان را فراهم میکند تا مخاطبین بتوانند با روندهای روز مرتبط با موضوع تحقیق، از جمله آخرین دستاوردهای موجود، تئوری‌ها، نظریه‌ها، روشهای تحقیق، گپ‌ها و خلاءهای پژوهشی و علمی بیشتر آشنا شوند. به‌طورکلی نگارش ادبیات موضوع تنها به معنای خلاصه‌سازی منابع و ارائه‌ی مفاهیم به شکل منسجم از یک یا چند مقاله و منبع نیست؛ بلکه نویسنده باید این توانایی را داشته باشد که به صورت تحلیل محتوایی ارتباط بین مفاهیم را درک نموده و آنها را تفسیر کند.
به‌طورکلی نگارش و تهیه‌ی پیشینه‌ی تحقیق برای پایان‌نامه، در 5 بخش خلاصه میشود که عبارتند از:
نحوه نگارش بحث و نتیجه گیری در پایان نامه
فصل بحث و نتیجه گیری (Discussion and Conclusion) در پایان نامه آخرین و شاید دشوارترین بخش در پایان نامه باشد که در آن دانشجو باید دستاوردهای پژوهشش را تبیین کرده و کاربردهای آن را ذکر نماید. در بخش بحث و نتیجه گیری (Discussion and Conclusion) باید فرضیات، سوالات و ادبیات موضوع را بیان کرده و با توجه به نتایج بدست آمده در فصل قبلی یعنی همان روش تحقیق به دنبال تفسیر آنها باشید. البته لازمه تفسیر نتایج استفاده از منابع معتبر است که به شما کمک میکند بتوانید یافته های خودتان را در فضای علمی تایید و تبیین کنید. برای مثال چنانچه در پژوهش خودتان بر اساس تحلیل های آماری به این نتیجه دست یافته اید که فاکتور X بر فاکتور Y تاثیرگذار است، در نهایت باید منابع معتبری را برای اثبات این نتایج معرفی کنید که برای مثال کدام متخصص در چه سالی به چنین نتایجی دست یافته است. بنابراین هیچ نتیجه ای با وجود منبع موثق که آن را تایید کنید قابل قبول و قابل انتشار نخواهد بود. برای اینکه بتوانید فصل مربوط به بحث و نتیجه گیری را درست و دقیق نگارش کنید باید بتوانید به سوالات زیر پاسخ دهید:
انتخاب موضوع پایان نامه ارشد و رساله دکتری
انتخاب موضوع برای پایان‌نامه یا رساله دکتری کار آسانی نبوده و معمولاً می‌بایست زمان زیادی را به آن اختصاص دهید. انتخاب یک موضوع مرتبط با رشته‌ی تحصیلی که خلاقانه باشد و بتواند موجب توسعه‌ی علم در یک حوزه‌ی مشخص شود، بسیار کار دشواری خواهد بود. انتخاب موضوع علاوه بر بررسی مقالات مختلف، مشورت با اساتید، نگاه منتقدانه به مسائل جامعه و ... به اصول و قواعد مشخصی نیاز دارد که توصیه میشود حتماً این اصول را در زمان انتخاب موضوع لحاظ گردد.
ارزیابی سلامت داده‌های تحقیق
در فرآیند تجزیه و تحلیل آماری، یکی از موضوعاتی که میتواند روند تحلیل داده‌ها را منحرف کرده نتایج و دستاوردهای تحقیق را دچار مشکل کند، وجود داده‌های پِرت و خارج از محدوده (Outlier) هستند. یکی از اقدامات بسیار مهم در ارزیابی سلامت داده‌های گردآوری شده، شناسایی داده‌های پرت در تحقیق است. هر چقدر این داده‌های خارج از محدوده در تحقیق بیشتر باشند، سلامت داده‌ها پایین‌تر و در نتیجه خروجی‌های بدست آمده دچار نقصان خواهد بود.در این مطلب قصد داریم چند روش کاربردی برای شناسایی داده‌های پِرت در روند تجزیه و تحلیل داده‌ها را آموزش داده تا بواسطه آن سلامت داده‌های خود را پیش از تجزیه و تحلیل تضمین نمائید.
تجزیه و تحلیل در پایان نامه و رساله دکتری
تجزیه و تحلیل داده‌ها یا همان تحلیل آماری در پایان‌نامه (Data Analysis) مهارتی است که برخی از دانشجویان به دلیل آن‌که تسلط بالایی در آن ندارند، سعی میکنند با سپردن آن به دیگران و یا حتی حذف آن، از این مرحله عبور کنند. تجزیه و تحلیل داده‌ها یکی از مهمترین فرآیندها در نگارش پایان نامه محسوب می شود. تحلیل داده‌های گردآوری شده در تحقیق که ممکن است کمّی یا کیفی باشند، توسط ابزارهای مختلفی انجام میگیرد و نتایج آن در قالب نمودار، جدول، تصویر و گراف منتشر میشوند. به خاطر داشته باشید که ابزارها و روشهای گردآوری و تحلیل داده‌ها در هر تحقیق و هر متد ممکن است کاملاً متفاوت و منحصر به فرد باشد. ولی به‌طورکلی اصول مشخص و ثابتی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها وجود دارد که سعی میکنیم در این مطلب بیشتر به آنها بپردازیم.در تحلیل آماری در پایان نامه یا رساله دکتری، سعی کنید فاکتورهای زیر را مورد توجه قرار داده و رعایت نمایید:
شبیه سازی در پایان نامه و رساله دکتری
دانشجویان رشته‌ی مهندسی و بسیاری از رشته‌های فنی و حتی برخی از رشته‌های علوم انسانی، در فرآیند نگارش پایان نامه و یا حتی قبل از آن، به دفعات با واژه‌ی شبیه سازی (Simulation) برخورد داشته‌اند.شبیه سازی یا Simulation، همانطور که از عنوان آن مشخص است، به دنبال طراحی مدلی مشابه سیستم واقعی است که این امکان را برای محقق فراهم میکند که عملکرد سیستم طراحی شده را در ابعاد کوچکتر و آزمایشگاهی مورد ارزیابی قرار دهند و نتایج آن را بررسی نمایند. در حقیقت شبیه سازی همان طراحی الگو برگرفته از یک سیستم واقعی برای سنجش و ارزیابی موفق بودن یا نبودن یک پروژه در مقیاس بزرگتر است.
نحوه نگارش پایان نامه
فرآیند نگارش پایان نامه یک کار تخصصی و زمانبر است که علاوه بر دانش در حوزه‌ی تحقیق، به تخصص و تسلط بر مبانی پژوهش نیز نیازمند است. اگر بخواهیم به شکلی ساده به پایان‌نامه یا رساله نگاه کنیم باید آن را نوشتاری بدانیم که دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری برای دریافت مدرک تحصیلی آماده کرده و به دانشگاه ارائه میکنند. ولی معمولاً اهمیت نگارش پایان‌نامه بسیار بیشتر از این موارد بوده و به دنبال تقویت مهارت‌های علمی در دانشجویان، بهبود شرایط علمی در دانشگاه‌ها، افزایش خروجی پروژه‌های علمی در جامعه، کمک به اشخاص تصمیم‌گیرنده در سازمان‌ها و اجتماع و در نهایت حل مشکلات جامعه است. پس اگر بخواهیم با دیدگاه آماده‌سازی و تحویل یک نوشتار برای دریافت مدرک تحصیلی و فارغ‌التحصیل شدن به پایان‌نامه بنگریم، گویا ارزش این کار علمی بزرگ را پایین آورده‌ایم.
اهمیت نگارش پایان نامه
نگارش پایان نامه نقش بسیار اساسی در فرآیند فارغ‌التحصیلی هر دانشجویی ایفا میکند. معمولاً بخش عمده‌ای از فرآیند تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد (حدوداً دو ترم) و بخشی از نمرات تحصیلی یک دانشجو به پایان‌نامه اختصاص می‌یابد. اتمام موفقیت‌آمیز دوره‌ی کارشناسی ارشد و آماده‌سازی پایان‌نامه به توانمندی فرد در مهارت‌های آماری، مهارت‌های تحقیقاتی، مهارت نگارشی و تفکر انتقادی بستگی دارد. نگارش پایان‌نامه از این جهت اهمیت دارد که میتواند توانایی تحقیقاتی و توانایی حل مسائل (اجتماعی یا سازمانی) را در دانشجویان نهادینه و تقویت کند. با توجه به اینکه دانشجویان در طول فرآیند نگارش پایان‌نامه به صورت مداوم با اصول و مبانی تحقیق درگیر بوده و آن را مورد استفاده قرار می‌دهند، میتوان گفت که پایان‌نامه نقش بسیار مهمی در تقویت مهارت‌های تحقیقاتی و نگارشی دانشجویان دارد.
به یاد داشته باشید که نگارش پایان‌نامه تنها برای تقویت مهارت‌های دانشجویان نبوده و از جنبه‌های دیگری نیز اهمیت پیدا میکند که عبارتند از:
اهمیت چکیده نویسی در تحقیق
چکیده نویسی در تحقیق به معنای خلاصه سازی محتوای کلی مقاله در قالب یک مطلب 150-300 کلمه‌ای است؛ به گونه‌ای که اهداف، مسئله تحقیق، روش تحقیق، دستاوردها و نتایج پژوهش در آن پوشش داده شود. بخش چکیده یکی از مهمترین بخشهای هر پژوهش محسوب میشود؛ چرا که نقش یک بروشور تبلیغاتی برای مقاله‌ی شما را دارد. بنابراین باید بهترین عملکردتان را در فرآیند چکیده‌نویسی در یک قالب 150-300 کلمه‌ای نشان دهید. حال منظور از بروشور تبلیغاتی مقاله چیست؟ مفهوم بروشور تبلیغاتی این است که یک مطلب 150-300 کلمه‌ای تحت عنوان چکیده، میتواند نقش یک تبلیغات مؤثر برای کل کار شما را ایفا کند.
هدف اصلی نگارش پایان نامه
هر تحقیق یا کار علمی که در جهان انجام میگیرد، به‌طورکلی یا به دنبال کشف یک مسئله است و یا به دنبال حل کردن آن مسئله می‌باشد. پایان نامه، مقاله ژورنالی، تز دکتری، پروپوزال و هرکدام از این تحقیقات نیز با هدف شناسایی بیشتر یک مسئله یا برطرف کردن، آن مورد نگارش قرار خواهند گرفت. اما هر کدام از این پژوهش‌های علمی، هدف مشخصی را در طول زمان تحصیلی دانشجو دنبال میکنند؛ برای مثال هدف از نگارش پروپوزال این است که دانشجو مهارت‌های تفکر انتقادی، دقت، حل مسئله و نکته سنجی را در خود تقویت کند و هدف از نگارش پایان‌نامه تقویت مهارت‌های روش تحقیق، نگارش علمی، سازمان‌دهی، برنامه ریزی و تجزیه و تحلیل منطقی است.
به‌طورکلی مؤسسات و دانشگاه‌ها اهداف بسیار زیادی را از نگارش و تهیه پایان‌نامه دنبال میکنند که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
نگارش مقدمه برای پایان نامه
مقدمه به عنوان اولین بحث تخصصی و شروع فرآیند علمی در پایان نامه قلمداد می شود. مقدمه در پایان نامه ارشد و دکتری از یک اصول استاندارد نگارشی تبعیت می کند و هدف اصلی آن آگاه کردن مخاطب در مورد اهمیت و ضرورت تحقیق است. نمونه های بسیار زیادی از مقدمه پایان نامه در اینترنت قابل دسترسی هستند ولی برای اینکه بتوانید یک نمونه مقدمه استاندارد و صحیح برای پایان نامه نگارش کنید به شما توصیه می کنیم که موارد زیر را در زمان نگارش رعایت کنید. هدف ما از بیان کردن این موارد این است که به شما بیاموزیم چطور میتوان یک مقدمه جامع و کامل بدون کپی کردن از نمونه های دیگر نگارش و تهیه کرد. دانشگاه آریزونا در امریکا سه اصل اولیه و بسیار مهم برای نگارش مقدمه در پایان نامه دارد که عبارتند از:
نکات ریز و درشت در نگارش پایان نامه
تو مو میبینی و من پیچش مو
تو ابرو من اشارت های ابرو
برای انجام هر کاری مهارت ها و تجربیاتی هستند که خاک خورده های آن کار به آن واقف هستند و فوت و فن کوزه گری آن را بلد هستند.
لذا بهتر است که به دانش و تجربه و نکاتی که آنها جسته و یافته و بافته اند تا به یک ذهن و عمل ساختارمند بدل شوند و آن کار را با مهارت ویژه ای انجام دهند که در کم و کیف به وضوح مهارت خود را به رخ میکشند اقتدا کرد و از آن ها آموخت.
چطور محتوای پایان نامه را بهبود بدهیم؟
یکی از فرآیندهای علمی که معمولا در مسیر نگارش پایان نامه بارها و بارها ممکن است با آن دست و پنجه نرم کنید مربوط به اصلاح و بهبود محتوای پایان نامه است. زمانی که دانشجو پروپوزال را تصویب می کند در انتهای آن یک جدول زمانبندی مربوط به تکمیل مرحله به مرحله پایان نامه ارائه می کند که شخص باید در انتهای مدت زمان تعیین شده، پروژه خود را تحویل اساتید راهنما و مشاور دهد. بعد از اخذ تاییده می تواند مرحله بعد یعنی نگارش بخش های دیگر پایان نامه را بر اساس نظر اساتید آغاز کند. اما همواره مسیر به این سادگی نخواهد بود و معمولا زمان زیادی صرف اصلاحات و تقویت هر بخش می شود. معمولا زمانی که دانشجویان پس از زمان تعیین شده بخش مورد نظر را سابمیت میکنند، اساتید آن را بررسی کرده و نکاتی را در جهت اصلاح، تعدیل، بهبود و تقویت محتوا ارائه می کنند که ممکن است زمان زیادی را به خودشان اختصاص دهند. برای اینکه بتوانید محتوای پایان نامه خودتان را در بخش های مختلف بهبود داده و تقویت کنید نیاز است که فاکتورهای زیر را رعایت نمایید:
چگونه یک چکیده خوب برای پایان نامه نگارش کنیم؟
چکیده بخش بسیار مهم و تعیین کننده ای از پایان نامه شما است که در ابتدای پژوهش قرار گرفته و اولین برخورد مخاطب با پایان نامه از طریق دو بخش عنوان و چکیده خواهد بود. معمولا چکیده یک محتوای بین 250-300 کلمه ای از پایان نامه است که مفاهیم مهم و اصلی تحقیق در آن خلاصه می شوند. مواردی از قبیل بیان مسئله، روش تحقیق و نتایج از مهمترین موضوعاتی هستند که به شکل کوتاه و مختصر در چکیده پایان نامه مطرح می شوند. نگارش دقیق و اصولی چکیده این امکان را برای شما فراهم می کند تا بتوانید تاثیر مثبتی در مخاطب ایجاد کرده و وی را ترغیب به مطالعه ادامه پایان نامه کنید. چکیده به همراه عنوان معمولا خلاصه ای از کل پایان نامه دانشجو را تشکیل می دهند و زمانی که مخاطب آن را مطالعه می کند باید بتواند درک درستی از فرآیند و دستاوردهای پایان نامه پیدا کند. بنابراین باید سعی کنید محتوای این بخش را کاربردی، شفاف، بدون استفاده از کلمات، اصطلاحات و جملات مبهم و ساده نگارش کنید تا افراد و مخاطبان بتوانند به درستی با آن ارتباط برقرار کنند. برای نگارش چکیده خوب باید این فاکتورها را در زمان نگارش رعایت نمایید:
چگونگی نگارش روش تحقیق در پایان نامه
روش تحقیق یا متودولوژی روشی است که به واسطه آن نویسنده یا دانشجو در یک مقاله یا پایان نامه اقدام به اندازه گیری و سنجش روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته می کند. در روش تحقیق دو فاکتور reliability and validity یعنی روایی و پایایی ابزار پژوهش از اهمیت بالایی برخوردار است. بدین معنا که تا چه اندازه روش و ابزار اندازه گیری و سنجش در تحقیق قابل اتکا و معتبر هستند تا به واسطه آن بتوان به نتایج بدست آمده اعتماد و اطمینان کرد. در بخش روش تحقیق یا متدولوژی (Methodology) باید بتوانید به این سوالات پاسخ دقیق بدهید:
چکیده نویسی پژوهشی
در یک چکیده خوب و مؤثر، موارد زیر را میتوان دید:
1- حقایق و اصول به کار برده شده در تحقیق؛
2- روشهای استفاده شده در گردآوری متن تحقیق؛
3- نتایج اصلی حاصل شده از تحقیق؛
4- اهمیت نتایج و تعبیر و تفسیر یافته‌های تحقیق.
نکات کلیدی در نوشتن پایان نامه
نگارش پایان نامه ممکن است عملی دشوار و درعین‌حال ساده به نظر برسد. این امر تا حد زیادی به دانش تحقیقاتی پژوهشگر و رعایت اصول و استانداردهای نگارش پایان‌نامه بستگی دارد. زمانی که قصد دارید پایان نامه کارشناسی ارشد خود را نگارش کنید، باید به این موضوع توجه داشته باشید که نیاز مخاطب شما چیست و شما چطور میتوانید به او کمک کنید؟ شاید ساده‌ترین توصیف برای یک پایان‌نامه خوب همین امر باشد که چگونه یک تحقیق را به گونه‌ای نگارش کنیم که مورد توجه مخاطبین قرار بگیرد. برای نگارش و تهیه‌ی یک پایان‌نامه خوب، نکات کلیدی بسیاری وجود دارد که عبارتند از:
نگارش پايان‌نامه (تدوین سند علمی)
يكی از اهداف نگارش هر پايان نامه، آشنا نمودن دانشجو با نحوه نگارش و تنظيم يک سند علمی است.
پايان‌نامه سندی علمی مشتمل بر موارد زیر است:
- چكيده به زبان فارسی؛
-فهرست تفصيلی مطالب؛
-فهرست تصاوير؛
-جداول و نمودارها؛
-مقدمه و تاريخچه‌ی مختصر؛
-مروری بر كارهای انجام شده و آخرين اطلاعات تئوریک؛
-عملكرد تحقيقی و عملی نتايج؛
-بحث و پيشنهادات؛
-فهرست منابع و مآخذ؛
-چكيده پايان نامه به انگليسی؛
كه این مطالب توسط دانشجو و با هدايت و نظارت استاد راهنما و همكاری استاد مشاور (در صورت وجود استاد مشاور) تنظيم و تدوين میشود.
چطور باید از پایان نامه خودتان دفاع کنید؟
چنانچه دانشجوی سال آخر کارشناسی هستید و یا در حال نگارش و آماده سازی پایان نامه می باشید حتما اصطلاح دفاع از پایان نامه را شنیده اید و در مورد آن نگرانید. قطعا بخش عمده ای از نمره پایان نامه شما علاوه بر محتوا و کیفیت پایان نامه بر اساس قدرت بیان، نحوه ارائه و دفاع از آن تعیین می شود. دانشجویان تحصیلات تکمیلی در آخرین بخش از فرآیند فارغ التحصیلی شان باید از تحقیق علمی نگارش شده که ممکن است پایان نامه ارشد یا رساله دکتری باشد دفاع کرده و مسیر تحصیل خودشان در آن مقطع را به پایان برسانند. معمولا زمانی که پایان نامه خودتان را از تمامی جهات ویرایش و تکمیل کردید باید برای بررسی نهایی به اساتید مشاور و راهنما ارائه کنید تا تایید نهایی توسط آنها انجام شود. پس از تایید نهایی، یک فرم مربوط به تعیین جلسه دفاع به شما داده می شود که بر اساس نظر استادتان آن را پر کرده و یک زمان برای دفاع از پایان نامه تعیین خواهید کرد. در نهایت باید در یک جلسه حدود 20 دقیقه ای با حضور یک داور، استاد مشاور و استاد راهنما کار تحقیقاتی خودتان را ارائه کرده و نمره مورد نظرتان را کسب نمایید.
نکات مهم در نگارش پایان نامه
نکات بسیار مهم و کلیدی در فرآیند نگارش پایان نامه وجود دارد که بدون رعایت آنها نمی‌توان نتیجه‌ی لازم را بدست آورد. نگارش پایان نامه جزء جدا نشدنی فرآیند فارغ‌التحصیلی دانشجویان است و دستیابی به نتیجه‌ی موردنظر، بدون برنامه‌ریزی، سخت‌کوشی و دانش، امکان‌پذیر نیست. در این فرآیند شما علاوه بر تخصص و دانش، باید از خلاقیت و انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار باشید تا بتوانید با گروه‌های مختلف در اجتماع، ارتباط مؤثری برقرار کرده و مشکلات جامعه را به درستی شناسایی کنید. توجه داشته باشید که برخی از پژوهشگران، تنها با هدف تکمیل فرآیند فارغ‌التحصیلی، به دنبال موضوعاتی می‌گردند که بتوانند آن را به سرعت به سرانجام رسانده و کار خودشان را تکمیل کنند. ولی به عنوان یک مشاور قصد داریم نکته‌ی بسیار مهمی را در ارتباط با نگارش پایان‌نامه بیان کنیم: همواره به دنبال موضوعاتی باشید که ارتباط مستقیمی با دغدغه‌های جامعه دارند؛ چرا که این موضوعات میتوانند پس از تدوین، هم به عنوان یک راه‌حل اجتماعی مطرح شوند و هم برای تقویت رزومه و آینده‌ی شغلی شما بسیار مؤثر خواهند بود.
مقدمه پیشینه تحقیق نتیجه گیری
رفرنس دهی در مقالات، پایان نامه و اسناد علمی
رفرنس دهی یکی از مسئولیت های بسیار مهم در فرآیند نگارش یک مقاله، پایان نامه یا هر نوع گزارشی علمی محسوب می شود. زمانی که شما با نگارش یک مطلب علمی دست و پنجه نرم می کنید، می بایست بتوانید با ارائه مدارک و سندهای لازم، مخاطب را متقاعد کنید که گفته های شما از اعتبار لازم برخوردار است و می تواند کاربردی باشد. چنانچه شما در فرآیند رفرنس دهی یا ارجاع دادن متون مقاله خودتان دچار مشکل شوید در نهایت کیفیت کار شما به شدت کاهش پیدا کرده و مورد تایید قرار نخواهد گرفت. ما در این سرفصل سعی میکنیم شما را به هرآنچه که به فرآیند رفرنس دهی مربوط است بیشتر آشنا کنیم و برای نمونه نیز چندین روش پرکاربرد رفرنس دهی را برای شما توضیح خواهیم داد.
اشتباهات رایج در نگارش پایان نامه
شاید سخت‌ترین زمان برای تصمیم‌گیری در مورد چگونگی انجام فرآیند تحقیقاتی پایان نامه، اولین روز شروع نگارش پایان نامه و آماده سازی آن باشد.
در این موارد، برخی از دانشجویان به دلیل عجله و برخی به دلیل دانش کم، دچار اشتباهاتی میشوند که تا زمان اتمام پایان‌نامه آنها را دچار مشکلاتی میکند.
به‌طورکلی، اشتباهات عمده‌ای در فرآیند نگارش پایان‌نامه وجود دارد که باید همواره آنها را در ذهن داشته باشید؛ چرا که بروز این اشتباهات در زمان نگارش پایان نامه، میتواند کیفیت پروژه را به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد.
برای اینکه به درستی بتوانید از بروز این اشتباهات جلوگیری کنید، باید آنها را به درستی بشناسید.
پایان نامه ارشد و رساله دکتری
نگارش رساله دکتری و یا انجام پایان نامه ارشد یکی از بزرگترین چالشهای پیش روی دانشجویان در فرآیند فارغ التحصیلی خواهد بود. دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد برای نگارش پایان نامه خود باید بتوانند یک موضوع قابل اندازه گیری را در حوزه تخصصی خودشان مشخص کرده و به یکسری از فرضیات و سوالات مرتبط به آن پاسخ قانع کننده بدهند. هرچه سوالات و فرضیات موجود در پایان نامه و رساله دکتری منطقی تر باشند، این امر موجب بهبود کیفیت پایان نامه شده و در نهایت جهت دهی درستی به مسیر کلی تحقیق خواهد داد. اما نگارش رساله دکتری بر خلاف پایان نامه ارشد تنها به انتخاب موضوع قابل اندازه گیری خلاصه نمی شود بلکه نگارش رساله دکتری باید شامل موارد زیر باشد:
پژوهشی کاملا دست اول به دور از هر گونه کپی کاری و سرقت ادبی
یک مطالعه عمیق در مورد یک موضوع نوآورانه در یک حوزه تخصصی
یک پژوهش کاملا دست اول و با کیفیت که خروجی آن قابلیت چاپ در ژورنالهای بین المللی و معتبر را داشته باشد.
یک پژوهش قوی که موجب بهبود و توسعه دانش و ایجاد ارزش افزوده علمی برای جامعه شده و در برگیرنده اکتشافات کاربردی در یک حوزه خاص باشد.
چنانچه فرآیند نگارش رساله دکتری به دقت و بصورت استاندارد انجام شود در نهایت موجب ارائه یک کار با کیفیت علمی شده و این امکان را فراهم می کند تا بتوانید تخصص و مهارت بسیار بالایی را در یک حوزه علمی مشخص بدست آورید. بنابراین انجام رساله دکتری و نگارش پایان نامه ارشد فرآیندی است که نیازمند دانش و تخصصی بالا بوده و می بایست بر اساس استانداردهای ساختاری به صورت بخش به بخش و گام به گام به انجام برسد که در ادامه در مورد این موضوع بیشتر صحبت خواهیم کرد.
پیش نیازهای انجام رساله دکتری و نگارش پایان نامه ارشد
پیش از اقدام به نگارش پایان نامه ارشد و انجام رساله دکتری باید به چند مورد دقت داشته باشیم. مورد اول اینکه دانشجو قبل از انتخاب موضوع باید حوزه مورد علاقه خودش را مشخص نماید. فرآیند نگارش رساله دکتری و انجام پایان نامه ارشد بسیار زمانبر، هزینه بر و تخصصی است که در صورت عدم وجود علاقه به موضوع ممکن است کار نیمه کاره رها شود و فرآیند آماده سازی پژوهش بی نتیجه باقی بماند. در برخی موارد شخص دانشجو موضوعی را برای رساله دکتری یا پایان نامه ارشد خود انتخاب می کند که تخصصی در آن نداشته و موجب می شود شخص کار خود را به موسسه انجام پایان نامه واگذار کند.
بنابراین پیش از شروع نگارش پایان نامه ارشد و انجام رساله دکتری توصیه می شود که حتما حوزه تخصصی و مورد علاقه خود را برای تحقیق مشخص و با اساتید راهنما و مشاور مطرح نمائید. یکی دیگر از فاکتورهای تعیین کننده این است که پیش از اقدام به نگارش رساله دکتری و یا انجام پایان نامه ارشد حتما به سایت دانشگاه محل تحصیلتان رفته و سایت را به منظور وجود یا عدم وجود یک فرمت استاندارد برای نگارش جستجو کنید. بسیاری از دانشجویان پس از اتمام نگارش پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری مجددا باید رعایت آیین نگارش را اعمال کنند که هزینه و زمان زیادی را به دانشجویان تحمیل خواهد کرد.
مورد دیگر مشخص کردن کلیت و کلیدواژه های مربوط به عنوان پایان نامه و یا رساله است که توصیه می شود قبل از انتخاب آن حتما منابع انگلیسی و فارسی به روز را مطالعه کرده و نمونه ای از پایان نامه های نگارش شده را بررسی نمائید. حتما توجه داشته باشید که پیش از اقدام به نگارش پایان نامه ارشد و یا انجام رساله دکتری با اساتید مشاور و راهنمای خود مشورت کنید و یک زمانبندی دقیق برای تمامی فصول و بخش ها به تفکیک مشخص کنید. در صورت عدم وجود برنامه ریزی و جدول زمانی امکان عقب افتادن از پروژه و ناموفق بودن آن بسیار بالا خواهد بود.
ویژگی های یک پایان نامه و رساله خوب چیست؟
از اصلی ترین ویژگی های یک پایان نامه و یا رساله خوب این است که محتوا، ایده و کلیدواژه های آن منحصر به فرد بوده و مربوط به خلاقیت و نوآوری خود شخص است. در همین راستا سعی کنید در زمان انجام پایان نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری تا جای ممکن به موضوع کپی رایت و سرقت ادبی (Plagiarism) نیز دقت داشته باشید. سعی کنید به روزترین و جدیدترین مقالات را مطالعه کرده و در بخش نتیجه گیری و پیشنهادات این مقالات به دنبال ایده های جدید باشید. در بسیاری از مقالات در بخش نتیجه گیری، پیشنهادات و محدودیت های تحقیق بصورت خلاصه بیان می شود. سعی کنید به این بخش در مقالات به روز مراجعه کرده و با کمی خلاقیت و نوآوری محتوای مورد نظرتان را استخراج کنید. یکی دیگر از معیارهای تعیین کیفیت پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری مربوط به محتوای بخش ادبیات موضوع (Literature review) می باشد. پژوهشگر با جمع آوری منابع در بخش ادبیات موضوع تسلط خود به عنوان تحقیق را نشان داده و می تواند یک ارتباط قوی بین تحقیقات پیشین و عنوان تحقیق خودش ایجاد کند. بنابراین سعی کنید در زمان انجام پایان نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری حتما جدیدترین مقالات را مطالعه کرده و به عنوان رفرنس در تحقیقتان استفاده کنید. یکی دیگر از فاکتورهای مهم که موجب می شود پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری شما با کیفیت بنظر برسد نحوه نگارش بخش بحث و نتیجه گیری است (Result and Discussion) است. این بخش یکی از مهمترین بخش های هر رساله و پایان نامه ای است. چرا که تمامی موارد مربوط به روش تحقیق، نتایج، محدودیتها، یافته ها و تحلیلهای تحقیق در آن گنجانده می شود. بنابراین هرچه بخش بحث و نتیجه یک پژوهش از کیفیت و اعتبار علمی بالاتری برخوردار باشند نشان دهنده کیفیت کلی کار خواهد بود. سعی کنید برای بهبود کیفیت پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری تان موارد زیر را رعایت کنید:
یافته های تحقیق را بصورت شفاف و دقیق بیان کنید و سعی کنید از تکرار نتایج در بخش های مختلف خودداری کنید.
سعی کنید یافته های پژوهش خود را با مطالعات قبلی مقایسه کرده و ارتباط منطقی و قابل قبولی بین نتایج تحقیق حاضر و پژوهش های قبلی ایجاد کنید. این کار موجب می شود که پژوهشگر تفاوتها، شباهت ها، صحت سنجی، احتمال انحراف در فرآیند پژوهش و یا امکان آنالیز اشتباه داده ها را هرچه کارآمدتر مورد ارزیابی قرار دهد.
محدودیت ها و مشکلات پیش روی تحقیق را مشخص نموده و تاثیر این موضوع در یافته ها و نتایج پژوهش را بیان کنید. این کار باعث می شود که مخاطب شما از شرایط تحقیق و امکان تعمیم نتایج آگاهی داشته باشد
استنتاج و تحلیل یافته های تحقیق بر اساس داده های آماری یکی دیگر از موارد ضروری برای نگارش پایان نامه ارشد و انجام رساله دکتری است. پژوهشگر باید بتواند یافته های تحقیق که مبتنی بر داده های اولیه است را با روشی کاملا استنتاجی و تحلیلی مورد نقد و بررسی قرار دهد.
تایید و یا رد فرضیات و پاسخ به سوالات تحقیق بر اساس یافته های بدست آمده و بصورت کاملا منطقی و علمی.
چارچوب بندی برای انجام پایان نامه ارشد و نگارش رساله دکتری
تفاوتی ندارد که قصد دارید مقاله علمی بنویسید، یک پایان نامه ارشد نگارش کنید و یا یک پروژه سنگین تر مانند رساله دکتری را انجام داده و از آن دفاع کنید. در تمامی موارد زمانی که بحث پژوهش و تحقیق مطرح می شود، باید مرحله به مرحله پیش رفته و مطالب را آماده کرد. در ابتدا قبل از اقدام به انجام پایان نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری سعی کنید چارچوب بندی پروژه تان را به اتمام برسانید. شاید این سوال برای شما ایجاد شود که چطور باید پروژه ام را چارچوب بندی کنم. سعی کنید فرآیندی را برای نگارش پایان نامه و یا انجام رساله دکتری تان در نظر بگیرید که برایتان آسان تر است. برای مثال برخی از پژوهشگران برای انجام پایان نامه ارشد اقدام به استخراج یک مدل مفهومی می کنند و بر اساس آن سوالات و فرضیات را تهیه کرده و فصول پایان نامه را نگارش می کنند. اما برخی دیگر سعی می کنند از ابتدا با طرح سوالات تحقیق و بعد بررسی ادبیات موضوع و در نهایت فرضیه سازی و مدل سازی اقدام به انجام پژوهش کنند. بنابراین مشخص کنید رویکرد علمی شما برای نگارش پایان نامه ارشد و یا انجام رساله دکتری کدامیک از موارد بالا است. یکی دیگر از اقدامات لازم برای چارچوب بندی پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری ایجاد جدول محتوا (Table of Content) برای تحقیق است. بر اساس این جدول تمامی سرفصل های پژوهش از پیش مشخص شده و فرآیند نگارش تسهیل میشود. پس توصیه می شود قبل از اقدام به انجام پایان نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری حتما چارچوب پژوهش تان را مشخص کنید.
اولین گام در نگارش پایان نامه ارشد و انجام رساله دکتری
در هر پژوهش علمی اولین چیزی که نظر خواننده را به خود جلب می کند، عنوان تحقیق (Title) است. بنابراین، شما به عنوان یک پژوهشگر فرصت دارید تا در همان برخورد اول مخاطب را تحت تاثیر قرار داده و نظر او را برای مطالعه کار تحقیقاتی تان جلب کنید. در همین راستا پیشنهاد می شود موضوع پایان نامه را به گونه ای انتخاب کنید که کاملا شفاف، دقیق و قابل اندازه گیری باشد. بطور کلی برای انتخاب یک موضوع خوب باید ها و نبایدهایی وجود دارد که می بایست آنها را مدنظر قرار دهیم.
در صورت امکان از کلمات اختصاری در عنوان استفاده نکنید
سعی کنید عنوان شما تا حدی طولانی بوده و کلمات بیشتری در آن استفاده شود (بر اساس تحقیقات انجام گرفته بر روی مقالات چاپ شده در ژورنالهای معتبر بین المللی، مقالاتی که عنوان طولانی تری دارند تعداد سایتیشن های بیشتری دریافت کرده اند). البته نباید طولانی شدن عنوان موجب سردرگمی خواننده بشود. باید کاملا هوشمندانه و دقیق این کار را انجام دهید.
هیچگاه سعی نکنید سوالات و یا فرضیات پایان نامه و یا رساله را به عنوان موضوع تحقیق استفاده کنید
قبل از انتخاب موضوع سعی کنید مقالات به روز را بررسی کرده و عناوین آنها را با دقت ببینید
عنوان باید بگونه ای انتخاب شود که نشان دهنده محتوای تحقیق باشد.
سعی کنید روندهای تحقیقاتی به روز بین المللی (International Trend) را مورد بررسی قرار دهید و حوزه پژوهشی خودتان را در همین چارچوب بگنجانید.
رعایت تمامی موارد بالا موجب می شود تا اولین گام که سنگ بنای پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری شما است کاملا حرفه ای برداشته شود.
بخش دوم در انجام پایان نامه ارشد و نگارش رساله دکتری
هر پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری می بایست در برگیرنده بخشی به نام چکیده (Abstract) باشد. دومین بخش و مهمترین بخش بعد از عنوان مربوط به نگارش چکیده است. قبل از اینکه بخواهید این بخش را برای پایان نامه ارشد خود و یا رساله دکتری تان نگارش کنید باید از مفهوم و اهمیت آن آگاهی داشته باشید. شاید مفهوم چکیده کاملا واضح و مشخص به نظر برسد ولی بهتر است قبل از تصمیم گیری در مورد آن اطلاعات کافی داشته باشید. بخش چکیده شامل جمع بندی، خلاصه سازی بخش های مختلف تحقیق و بیان اهمیت پژوهش است. بنابراین با توجه به نکات ذکر شده خلاصه سازی تمام این موارد در قالب چند سطر کار بسیار دشواری است. برای اینکه بتوانیم این بخش از پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری را به بهترین شکل ممکن آماده کرده و تمامی موارد بالا را به درستی در آن بگنجانیم باید بتوانیم به سوالات زیر در چکیده پاسخ دقیق بدهیم.
دلیل اصلی از نگارش این تحقیق چیست؟
رویکرد اصلی شما برای انجام این تحقیق چیست؟
این تحقیق قرار است کدامیک از نواقص و کمبودهای موجود در حوزه علوم را پوشش دهد؟
سوالات و اهداف تحقیق شما چه چیزهایی هستند؟
از چه ابزارهایی برای گردآوری و تحلیل داده ها استفاده کرده اید؟
یافته ها و دستاوردهای اصلی تحقیق شما چه بوده است؟
چه نتیجه گیری داشته اید و کاربرد این یافته ها در چه حوزه ای خواهد بود؟
چنانچه در فرآیند نگارش چکیده در رساله دکتری و یا پایان نامه ارشد بتوانید به این سوالات به دقت و به درستی پاسخ دهید می توانید یک چکیده خوب و قوی آماده کنید. اما زمانی باید چکیده را بنویسید که کل تحقیق به پایان رسیده باشد و شما به نتایج تحقیق دسترسی داشته باشید. حتما در انتخاب کلیدواژه ها (Keyword) که در بخش انتهایی چکیده جای میگیرند نیز دقت کافی به خرج دهید چرا که در نتایج جستجوی اینترنتی بسیار مهم بوده و مقاله شما را در صدر قرار می دهند.
سومین بخش در فرآیند نگارش پایان نامه ارشد و انجام رساله دکتری
در فرآیند نگارش رساله دکتری و یا انجام پایان نامه ارشد بعد از اتمام چکیده حال نوبت به آماده سازی بخش سوم یعنی مقدمه (Introduction) است. هدف اصلی از نگارش مقدمه این است به خواننده بگوییم در ادامه در مورد چه مباحثی صحبت خواهیم کرد. ما قصد داریم با نگارش مقدمه قلمرو تحقیق را مشخص کنیم تا مخاطب بداند در ادامه در بخش ادبیات موضوع منتظر چه سرفصل هایی باشد و پیشبینی کند آیا محتوای این تحقیق برای او کاربردی خواهد داشت یا خیر. برای اینکه بتوانیم این بخش را بخوبی نگارش کرده و آماده کنیم نیاز است که فاکتورها زیر را در آن رعایت نماییم.
ارائه یک توضیح مختصر در مورد اهداف، سوالات و کاربردهای تحقیق
توضیح مختصر در مورد عنوان پایان نامه و یا رساله و اهمیت انجام این پژوهش
ارائه مختصری از ادبیات موضوع (literature review) مرتبط با عنوان تحقیق
توضیح مختصری در مورد کلیدواژه های ذکر شده در بخش چکیده با استفاده از ادبیات موضوع جدید
نگارش ادبیات موضوع بصورت تحلیلی و استنتاجی به گونه ای که بتوان ضرورت و اهمیت تحقیق را بیان کرده و گپ (Gap) علمی را مشخص کرد
ضرورت پژوهش را به صورت شفاف بیان کرده و ذکر کنید این تحقیق چه کاربردهایی خواهد داشت
پس از بیان مختصر ادبیات موضوع سعی کنید بطور کلی در مورد فرضیه های تحقیق نیز صحبت کنید
بصورت مختصر در مورد یافته های تحقیقات پیشین مرتبط با عنوان پروژه تان صحبت کنید
به صورت مختصر روش شناسی تحقیق (Methodology) را نیز ذکر نمائید
حال شما می دانید که چطور باید چارچوب و قلمرو تحقیق تان را برای خواننده مشخص کنید تا مخاطب شما با مطالعه مقدمه چند سطری به رویکرد شما برای ادامه کار پی ببرد. می توان گفت نگارش مقدمه یک هنر است که به خواننده کمک می کند تا دقیقا متوجه شود آیا مطالعه مطالب ارائه شده در این پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری برای او مفید خواهد بود یا خیر.
بخش چهارم در فرآیند نگارش پایان نامه ارشد و انجام رساله دکتری
ادبیات موضوع (Literature review) بیشترین حجم از نگارش رساله دکتری و انجام پایان نامه ارشد را به خود اختصاص می دهد. ادبیات موضوع به بررسی نظریات و دستاوردهای حاصل از تحقیقات پیشین در یک حوزه علمی مشخص مرتبط با عنوان تحقیق می پردازد. هدف اصلی پژوهشگر از ادبیات موضوع در فرآیند انجام پایان نامه ارشد و یا نگارش رساله دکتری این است که خواننده را با دانش موجود و یافته های مرتبط با یک موضوع خاص آشنا کرده و در نهایت با ارائه فرضیه هایی در چارچوب نظری تحقیق اقدام به مدلسازی برای حل مشکل پژوهش کند. نقش ادبیات موضوع بسیار با اهمیت است و در صورتی که استانداردهای لازم در آن پیاده سازی شود موجب بهبود کار تحقیقاتی شما خواهد شد. برای اینکه بتوانید یک ادبیات موضوع قوی و با کیفیت نگارش کنید باید نکات زیر را رعایت نمایید.
ادبیات موضوع به روز مرتبط با عنوان و قلمرو تحقیق را بررسی و جمع آوری کنید (برای این کار کلیدواژه های مرتبط به عنوان رساله دکتری و یا پایان نامه ارشد تان را مشخص کرده و در پایگاههای مختلفی مانند Google scholar, JSTOR, EBSCO, INSPEC, PROJECT MUSE جستجو کنید).
بعد از مرحله جمع آوری منابع نوبت به بررسی و گزینش آنها می رسد. برای اینکه بتوانید منابع مرتبط تر به عنوان تحقیق پایان نامه ارشد یا رساله دکتری تان را انتخاب کنید چند روش را می توانید مورد استفاده قرار دهید. در روش اول با استفاده از کلیدواژه های تحقیق بررسی کنید تا چه اندازه کلیدواژه های شما با مقالات گردآوری شده مشابهت دارد و هر چه این تشابه بیشتر باشد به احتمال زیاد ادبیات موضوع یکسانی خواهید داشت. روش دیگر این است که ببینید نویسنده چه سوالات وفرضیاتی را مطرح کرده است و هر چه این موارد به فرضیات و سوالات تحقیق شما نزدیکتر بود می توانید اطمینان داشته باشید که ادبیات موضوع تان نیز تشابه بیشتری خواهد داشت. و اما در روش سوم مقایسه مدل و نتایج تحقیق با مدل پیشنهادی و نتایج مورد انتظار خودتان است که به شما کمک می کند پیشبینی درستی از یافته های تحقیق خودتان نیز داشته باشید.
پس از گزینش منابع، نوبت به ساختاربندی و مشخص کردن ترتیب ارائه مطالب است. برای این کار سعی کنید با توجه به مقالات به روز، ترتیب ارائه مطالب را مشخص کرده و یکی از آنها را به عنوان الگو برای کار خود انتخاب کنید.
نگارش ادبیات موضوع با توجه به ساختار مشخص شده
در نهایت در زمان نگارش ادبیات موضوع برای رساله دکتری که نسبت به پایان نامه ارشد از حجم بالاتری برخوردار بوده و اهمیت بالاتری نیز دارد، نیاز است که مطالب با رویکردی تحلیلی و استنتاجی گردآوری شود تا بتوان گپ پژوهشی (Research Gap) را بصورت دقیق مشخص کرد.
پنجمین بخش در فرآیند انجام پایان نامه ارشد و نگارش رساله دکتری
شاید بتوان گفت تنها بخش از فرآیند نگارش پایان نامه ارشد و یا انجام رساله دکتری که ارتباط کمی با عنوان تحقیق دارد، بخش روش شناسی تحقیق یا متدولوژی (Methodology) است. چرا که قالب مشخصی را در بر میگیرد و برای بیشتر تحقیقات یکسان است. برای مثال فرض کنید 10 رساله دکتری با موضوعات مختلف در حوزه علوم انسانی وجود دارد که همه آنها از نرم افزارهای SPSS و SmartPLS برای تحلیل و از پرسشنامه برای گردآوری داده استفاده کرده اند. بنابراین این ابزارها و روشها استاندارد بوده و ارتباط کمی با عنوان و موضوع تحقیقات دارند. تا قبل از آغاز بخش روش شناسی تحقیق شما به موضوعاتی مانند سوالات، فرضیات، ادبیات و یافته های تحقیقات پیشین و مدل مفهومی تحقیق پرداخته بودید. حال نوبت به آن رسیده است تا در این بخش از فرآیند نگارش رساله دکتری و انجام پایان نامه ارشد به آزمایش فرضیات و سوالات تحقیق و ابزارهای آنها و نحوه گردآوری داده ها بپردازید. نگارش بخش روش شناسی تحقیق نیاز به دانش بالایی در مورد ابزارهای گردآوری و تحلیل داده ها دارد. ولی به طور کلی برای اینکه بتوانید این بخش از پایان نامه ارشد و یا رساله دکتری تان را با کیفیت انجام دهید نیاز است که موارد زیر را مدنظر داشته باشید.
متدولوژی قوی باید بگونه ای طراحی شود که بتواند به سوالات تحقیق پاسخ روشن و دقیقی بدهد و منطبق با اهداف تحقیق باشد
فرآیند و ابزار جمع آوری داده ها، روش تحلیل داده ها، جامعه آماری روش نمونه گیری و موقعیت زمانی و مکانی تحقیق باید کاملا شفاف بیان شوند تا چنانچه پژوهشگر دیگری قصد داشت آزمون طراحی شده توسط شما را مجدداً طراحی و آزمایش کند، مشکل و ابهامی در این رابطه نداشته باشد.
بیان منطق و استدلال خودتان از انتخاب این روش ها و ابزارهای تحلیل داده ها، چرایی انتخاب جامعه آماری و روش نمونه گیری و تمامی فاکتورهای مرتبط به روش شناسی تحقیق را بصورت کامل و با جزئیات بیان کنید
ارزیابی استدلالها بیان شده در مورد چرایی انتخاب روش ها و ابزارهای تحقیق
متدولوژی در پایان نامه و رساله از اهمیت بالایی برخوردار است. دانشجویان کارشناسی ارشد و یا دکتری با نگارش این بخش میتوانند میزان تسلط خودشان بر اصول و ابزارهای روش تحقیق را نشان دهند.
ششمین بخش در فرآیند انجام پایان نامه ارشد و نگارش رساله دکتری
این بخش از فرآیند نگارش پایان نامه ارشد و انجام رساله دکتری که جزء آخرین بخشهای یک تحقیق علمی محسوب می شود، بحث و نتیجه گیری (Result and Discussion) نام دارد. معمولا پژوهشگران این دو بخش را بصورت جداگانه از هم نگارش می کنند تا بتوانند محتوا و مطالب آن را بطور دقیق و کاملتری پوشش بدهند. ولی آوردن مطالب در قالب یک بخش نیز موضوع عجیبی نخواهد بود. در بخش نتیجه گیری (Result) به ارائه یافته های کاربردی تحقیق می پردازیم. در این بخش از پایان نامه و یا رساله دکتری تحلیل های آماری در قالب جدول و شکل ذکر شده و مشخص می شود آیا فرضیات تحقیق درست بوده اند یا خیر و آیا می توانیم با نتایج حاضر به سوالات تحقیق پاسخ دهیم یا خیر. این بخش از رساله دکتری بر خلاف پایان نامه ارشد کاملا تحلیلی و استنتاجی خواهد بود.
پژوهشگر باید بتواند ادبیات موضوع مرتبط با یافته های تحقیقش را در این بخش قرار داده و تا جای ممکن آن را پوشش دهد. و اما در بخش Discussion باید به تفسیر و توضیح نتایج بدست آمده بپردازید، به فرضیات و سوالات تحقیق تان با توجه به مطالعات پیشین و یافته های تحقیق پاسخ دهید، رویکرد مطالعاتی و پژوهشی خود را تبیین کنید و در نهایت بصورت منتقدانه نتایج را ارزیابی نمایید. در بخش Discussion نیاز است که با توجه به ادبیات موضوع و فرضیات، یک بازبینی بر روی یافته های تحقیق تان انجام داده و بتوانید کاربرد آنها را مشخص کنید. در این بخش معمولا می توانید پیشنهادات و محدودیت های تحقیق را نیز بیان کرده و به خواننده در درک بهتر مطالب کمک نمائید.
بخش پایانی در فرآیند نگارش پایان نامه ارشد و انجام رساله دکتری
پس از اتمام نگارش مطالب مربوط به رساله دکتری و یا پایان نامه ارشد حال نوبت به رفرنس دهی و معرفی منابع استفاده شده در تحقیق می رسد. برای اینکه بتوانید موثق بودن گفته های خود در پایان نامه را به اثبات برسانید باید رفرنسدهی دقیق و به روز داشته باشید و سعی کنید از یکی از روشهای زیر استفاده کنید:
MLA:معمولا در حوزه علوم انسانی مورد استفاده قرار می گیرد و نام نویسنده و شماره صفحات در داخل پرانتز هستند
APA: معمولا برای رشته های روانشناسی، آموزش و علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد و نام نویسنده و تاریخ در داخل پرانتز است
Chicago A: معمولا برای رشته های تاریخ و کلیه گرایشات علوم انسانی کاربرد دارد که اطلاعات منبع بصورت متنی(Notes) بیان می شود
Chicago B: در حوزه گرایشات علوم تجربی، علوم اجتماعی و علوم انسانی مورد استفاده است و نام نویسنده و تاریخ داخل پرانتز است
Turabian: در حوزه گرایشات علوم تجربی، علوم اجتماعی و علوم انسانی کاربرد دارد و ممکن است نام نویسنده و تاریخ در داخل پرانتز باشد و یا نباشد
Harvard: معمولا برای رشته اقتصاد کاربرد داشته و نام نویسنده و تاریخ درون پرانتز خواهد بود
Vancouver: معمولا این رفرنس دهی در حوزه پزشکی کاربرد دارد و تاریخ و شماره صفحات و اطلاعات عددی در انتهای رفرنس ذکر می شوند.
OSCOLA: برای رشته های حقوق مورد استفاده است و رفرنس دهی منبع به صورت متنی (Notes) خواهد بود.
IEEE: برای رشته های مهندسی و فناوری اطلاعات مورد استفاده بوده و تاریخ و شماره صفحات در انتهای رفرنس ذکر می شود.
